كلمات كليدي : صحیح، ضعیف، علم‌الحدیث، قدماء، متأخرین،قطعی الصدور، حسن، موثق
نویسنده : محمدمهدي اميرخاني
صحیح و ضعیف
خبر و حدیث از نظر حالات راویان آن در سند، به چند دسته تقسیم میشود.
این تقسیم از ابتدای شکل‌گیری حدیث‌نگاری در عصر معصومین (علیهم‌السلام) تا قرن ششم هجری یک شکل بوده است. اما از قرن ششم و در زمان "سید بن طاووس" (م 673) شکل دیگری داشته است. در علم الحدیث اصطلاح دوره اول را اصطلاح «قدماء» و اصطلاح دوره دوم را اصطلاح «متأخرین» می‌نامند.
حدیث صحیح
در اصطلاح قدماء «صحیح» به حدیثی گفته میشود که صدور آن از معصوم (علیه السلام) قطعی باشد که در این صورت عمل به موضوع آن جایز می‌باشد. حال چه در سند آن گزارش‌گران دروغ‌گو وجود داشته باشند یا نه.
«ضعیف» نیز در مقابل حدیث صحیح قرار داشت و به هر حدیثی که صدور آن از معصوم (علیه السلام) قطعی نبود، ضعیف گفته می‌شد، خواه گزارش دهنده‌ها همه راست‌گو باشند یا دروغ‌گو. علت این امر توجه به قرینه‌هایی بود که با تحمل آنها صدور و عدم صدور حدیث از معصوم ثابت می‌گردید؛ مانند وجود حدیث در چند اصل از اصول اربعمأة، تکرار حدیث در یکی از این اصول با سندهای متفاوت، وجود آن در کتاب‌های معتبر شیعه و موافقت حدیث با عقل و نص قرآن.
بنابراین ممکن است، در کتاب "شیخ طوسی" (م 460) به حدیثی صحیح گفته شود، در حالی که در سند آن افراد ضعیف هم وجود دارد.
احادیث در اصطلاح متأخرین
در اصطلاح متأخرین؛ احادیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف تقسیم میشود.
«صحیح» در اصطلاح متأخرین، حدیثی است که تک‌تک افراد سند روایت توسط علمای علم رجال به دو خصلت توصیف شده باشند:
1- شیعه بودن
2- ثقه بودن
3- اتصال سند: تمام راویان، روایت را به طور مستقیم از همدیگر نقل کرده باشند.
در نزد متأخرین از علما، صحیح بودن حدیث به معنی معتبر بودن آن برای عمل کردن نمی‌باشد؛ بلکه حدیثی است که تا حدودی شرایط عمل کردن را به دست آورده است.
حسن
در لغت به معنی «نیکو» و در اصطلاح به حدیثی گفته میشود که همه افراد سند حدیث، توسط علمای رجال شیعه، به شیعه بودن و خوب بودن توصیف شده‌اند؛ گرچه با لفظ صریح توصیف نشده باشند؛ البته نباید دارای سابقه منفی باشند به گونه‌ای که اعتماد سلب شود.
هم‌چنین باید تمام این افراد روایت را به طور مستقیم از همدیگر نقل کرده باشند. اگر یک نفر از افراد سند هم این خصوصیت را داشته باشد و بقیه شیعه ثقه باشند، آن روایت «حسن» می‌باشد.
موثّق
در لغت به معنی مورد اعتماد می‌باشد و در اصطلاح، حدیثی است که تمام افراد سند روایت توسط علمای علم رجال به مورد اعتماد بودن در گزارش درست سخن امام توصیف شده‌اند، ولی غیر امامی می‌باشند. همین‌طور تمام این افراد، روایت را به طور مستقیم از همدیگر نقل کرده باشند.
ضعیف
«ضعیف» در لغت به معنی علیل و معبوب می‌باشد و در اصطلاح متأخرین، به حدیثی گفته میشود که شرایط «صحیح»، «حسن» یا «موثق» را نداشته باشد؛ مثل آن‌که یکی از افراد موجود در سند آن، توسط علمای علم رجال شیعه به دروغ‌گو بودن، کم حافظه بودن یا جعل کردن روایت و یا فساد مذهب و عقیده متهم باشد.
حدیث صحیح از نظر رتبه در درجه اول اعتبار است، بعد از آن به ترتیب حدیث حسن و حدیث موثق قرار دارد و حدیث ضعیف معتبر نمی‌باشد. اگر تمام افراد سند روایت، دارای شرایط بالای اعتبار باشند و تنها یک نفر شرایط پایین‌تر را داشته باشد، کل حدیث با اعتبار فرد پایین‌تر شناخته میشود.
منابع :
iv>
1)الشهید الثانی، زین‌الدین؛ الرعایة نی علم الدرایة، تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، چاپ دوم، قم، دفتر حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، 1408، ص 77.
2)الحسینی الاسترآبادی، (میرداماد)، محمدباقر؛ الرواشح السماویة، تحقیق غلام‌حسین قیصریه‌ها و نعمة‌الله الجلیلی، قم، انتشارات دارالحدیث، 1380، ص 72.