توکّل بر خدا یا امعتماد به نفس؟

قال علی(ع): «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ کُفِیَ وَ اسْتَغْنَی»(تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ، حدیث3874)

‌یکی از افکاری که از مغرب زمین به حریم اندیشه ناب توحیدی مسلمانان نفوذ کرده این است که اعتماد به نفس از فضایل است و باید دیگران را به آن ترغیب کرد در حالی که اسلام هرگز اعتماد به نفس را تأیید نکرده است؟ زیرا انسانی که مالک هیچ شأنی از شئون خود نیست چگونه می‌تواند بر خود تکیه کند؟ آنچه از نظر اسلام فضیلت به شمار می‌رود و دین به آن بها می‌دهد اعتماد و توکل بر خدا است. در روایتی از امام جواد (ع) نقل شده که:

«الثقهُ بالله تعالی ثمن لکل غال و سلم إلی کل عال»[1]

اعتماد به خدا بهای هر کالای گرانبها و نردبان صعود به هر درجه بلندی است.

تکیه گاه مؤمن در زندگی قدرت بی‌نهایت و مستقل خداوند است، نه قدرت خودش و قدرت دیگران. اما اعتماد به نفس یا اعتماد به دیگران از نظر اسلام رذیلت است زیرا معنای اعتماد به نفس این است که انسان به حول و قوه خود اعتماد کند در حالی که خداوند در معرفی مؤمنان در قرآن می‌فرماید: «حسبنا الله و نعم الوکیل»[2] انسانی که در برابر خداوند عاجز است و مالک چیزی نیست باید بر خدا توکل کند و نه بر نفس خود.[3] بنابر این انسان در زندگی فقط باید به خدا توکل کند و به او اعتماد داشته باشد نه به خود و دیگران کسی که تنها به خداوند اعتماد داشته باشد در حقیقت به خداوند توکل کرده است. حضرت علی(ع) می‌فرمایند:

«مَنْ وَثِقَ بِاللَّهِ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ»[4]

کسی که به خداوند اعتماد کند به او توکل کرده است.

در روایات اعتماد به نفس مورد نکوهش قرار گرفته و آثاری برای آن شمرده شده که به دو نمونه آن اشاره می‌کنیم.

1- بزرگترین دام شیطان

در روایات یکی از بزرگترین دامهای شیطان، اعتماد به نفس و تکیه کردن به خود شمرده شده؛ کسی که فقط به خودش اعتماد و تکیه می‌کند و خداوند را در نظر نمی‌گیرد، باید توجه داشته باشد که در دام شیطان گرفتار شده است. حضرت علی(ع) می‌فرمایند:

«ایّاک و الثّقة بنفسک فانّ ذلک من اکبر مصاید الشّیطان»[5]

بپرهیز از اعتماد و تکیه به خودت، به درستی که اطمینان و اعتماد به نفس از بزرگترین دامهای شیطان است.

2- مطمئن‌ترین رخنه‌گاه شیطان

در روایات وارد شده اطمینان و اعتماد به نفس از مطمئن‌ترین فرصتهایی است که شیطان به وسیله آن انسان را فریب می‌دهد و باعث لغزش انسان می‌شود. حضرت علی(ع) می‌فرمایند:

«الثِّقَةُ بِالنَّفسِ مِن أوثَقِ فُرَصِ الشَّیطانِ»

اطمینان به خود، از مطمئن‌ترین فرصت‌ها براى شیطان است.[6]

پی نوشت:

[1]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج75، ص364 نقل از جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، مراحل اخلاق در قرآن، قم، اسراء، چاپ سوم، 1379، ج11، ص367.

[2]. آل عمران/173

[3]. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، مراحل اخلاق در قرآن، ج11، ص368.

[4]. آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، مصطفی درایتی و حسین درایتی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1378، حدیث3854.

[5]. همان، حدیث7054.

[6]. محمدی ری شهری، محمد، دارالحدیث، قم، دارالحدیث،(ویرایش دوم)، ج 13، حدیث22575.

جدیدترین ها در این موضوع

دعا در نهج البلاغه

(به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود): در سؤال (حاجت) از پروردگارت اخلاص داشته باش؛ زيرا بخشش و محروم ساختن در دست اوست. 24 دی 1395, 23:41

عبادت و نیایش از دیدگاه نهج البلاغه

و اما این كه هر كارفرما كه مزدى مى‏ دهد به خاطر بهره‏اى است كه از كار كارگر مى ‏برد و كارفرماى ملك و ملكوت چه بهره‏اى مى‏تواند از كار بنده ضعیف ناتوان خود ببرد، و هم این‌ كه فرضاً اجر و مزد از جانب آن كارفرماى بزرگ به صورت تفضل و بخشش انجام گیرد پس چرا این تفضل بدون صرف مقدارى انرژى كار به او داده نمى ‏شود، مسأله‏ اى است كه براى این چنین عابدهایى هرگز مطرح نیست. 23 دی 1395, 1:47

خدایا! ببخش!

به آن نديدى. الهى! آنچه را كه به زبانم به تو تقرب جستم ولى دلم برخلاف آن بود بر من ببخش! الهى! اشارات چشم، و سخنان بيهوده، و مشتهيات دل 23 دی 1395, 1:44

خدایا! چهارپايان ما تشنه اند!

و ابرهاى باران دار به ما پشت كرده، و تو اميد هر غمزده اى، و برآورنده حاجت هر حاجتمندی. در اين زمان كه مردم ما نااميدند، و ابرها باران نداده اند، و چرندگان از بين رفته اند، از تو مى خواهيم كه ما را به اعمال زشتمان مؤاخذه نكنى، و به گناهانمان نگيرى. الهى! با ابر 23 دی 1395, 1:28

خدایا! حرمتم را به تنگدستى نشكن

دچار آيم، و به بدگويى آن كه از بخشيدن به من دريغ ورزد مبتلا گردم، و تو ماوراى اين همه، اختيـاردار بخشش و منـعى، چـه اينـكه بـر هـر چيـز تـوانـايـى. 23 دی 1395, 1:26

پر بازدیدترین ها

دعا و نیایش در نهج البلاغه

دعا وسیله ای است که تمام خلایق، خصوصاً انسانها از آن بیگانه نیستند و همیشه بدان توجه دارند و با زبان حال و قال از آن استفاده می کنند هر چند که واژه ای به نام دعا در میانشان مطرح نباشد چون هر کلمه و کلامی که از استمداد و ایجاد رابطه به خدا حکایت نماید دعاست 23 دی 1395, 0:15

نیایش زیبا از نهج البلاغه

خدایا! امید به تو بستم تا راهنما باشى به اندوخته هاى آمرزش و گنجینه هاى بخشایش ! خدایا! این بنده توست که در پیشگاهت برپاست ، یگانه ات مى خواند و یگانگى خاص تو راست . جز تو کسى را نمى بیند که سزاى این ستایش هاست . مرا به درگاه تو نیازى است که آن نیاز را جز فضل تو به بى نیازى نرساند، و آن درویشى را جز عطا و بخشش تو به توانگرى مبدل نگرداند. خدایا! خشنودى خود را بهره ما فرما، هم در این حال که داریم ، و بى نیازمان گردان از اینکه جز به سوى تو دست برداریم ، که تو بر هر چیز توانایى. 23 دی 1395, 0:26

عبادت و نیایش از دیدگاه نهج البلاغه

دعا از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه

بدان همان کسی که گنج های آسمان و زمین در اختیار اوست، به تو اجازه دعا و درخواست داده است و اجابت آن را نیز تضمین نموده، به تو امر کرده از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او درخواست رحمت نمایی تا رحمتش را بر تو فرو فرستد. خداوند بین تو و خودش کسی قرار نداده که حجاب و فاصله باشد، تو را مجبور نساخته که به شفیع و واسطه ای پناه ببری و مانعت نشده . 23 دی 1395, 1:22