كلمات كليدي : نبی، پیامبر، دریافت وحی، ابلاغ وحی، هدایت، ماموریت الهی، معارف آسمانی
نویسنده : مهدي جدي
در معنای لغوی نبّی چند احتمال وجود دارد:
الف- نبّی از ریشۀ نبأ (= خبر) گرفته شده و به معنای کسی است که دارای خبر است و به دیگران خبرهایی را میرساند؛
ب- نبی از ریشۀ «نَبْوَة» به معنای بلندی و ارتفاع گرفته شده و نبی به معنای شخصی است که از شأنی والا و مقامی بلند برخوردار است؛
ج- نبی به معنای راه و طریق است و پیامبران را از آن جهت نبی گویند که راههای هدایت بشری به سوی خداوند هستند.
متکلمان در بیان معنای اصطلاحی نبّی آوردهاند:
«نبّی (پیامبر)، بشری است که برای هدایت انسانها برانگیخته شده تا معارف الهی را بدون واسطۀ انسانی دیگر از خداوند گرفته به مردم برساند.»
در تعریف نبی،چند ویژگی است:
1-پیامبر، بشر است:
« قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یوحَى إِلَی » (کهف/110)
« بگو من فقط بشری هستم مثل شما (امتیازم این است که) به من وحی میشود.»
2- پیامبران راههای رسیدن به تکاملاند و هدف آفرینش را به انسان نشان میدهند و انسانها با پیروی از پیامبران، سعادت جاودانه یافته و از گمراهی و رنج و عذاب الهی رهایی مییابند:
« فَإِمَّا یأْتِینَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَای فَلَا یضِلُّ وَلَا یشْقَى » (طه/123)
«هرگاه هدایت من به سراغ شما آید، هر کس از هدایت من پیروی کند نه گمراه میشود و نه در رنج خواهد بود.»
3- پیامبران از سوی خدا آمدهاند؛ آنان برای انجام مأموریتی از سوی خداوند در میان خلق ظاهر میشوند و خود سرانه اقدام به این کار نمیکنند:
« هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَکِّیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ » (جمعه/2)
«او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها میخواند و آنها را تزکیه میکند میکند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت میآمورد».
4- میراث پیامبران، مجموعۀ معارف نظری و عملی خاصّی است که بینشی نو و روشی دیگر در زندگی انسانها ایجاد کرده است، کانون اصلی این معارف، کتابهای آسمانی است که از عالم الوهیت نشئت گرفته است:
« ولقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ » (نحل/36)
«ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید».
بخشی از این معارف به گونهای هستند که بشر نمیتواند با عقل خویش به آنها دست یابد:
« وَیعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُواْ تَعْلَمُونَ » (بقره/151)
«و آن چه را نمیدانستید، به شما یاد داد.»
5- پیامبران این معارف را بدون واسطه انسانی دیگر از خدا میگیرند؛ برخلاف اوصیا و جانشینان پیامبر که دست کم بخشی از علوم خود را از یک واسطۀ انسانی یعنی پیامبر، میگیرند:
« قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّکَ بِالْحَقِّ » (نحل/102)
«بگو روح القدس آن را از جانب پروردگارت به حق نازل کرده»
6- مبدأ الهی؛ پیامبران منشأ معارف خود را عالم الوهیت میدانند و معتقدند که حاصل ذهن بشر نیست:
« وَأَنزَلَ اللّهُ عَلَیکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ » (نساء/113)
«و خداوند، کتاب و حکمت بر تو نازل کرد، و آنچه را نمیدانستی به تو آموخت.»
7- دریافت؛ یک وظیفۀ مهم پیامبران دریافت معارف الهی است. آنان مدعیاند که آن معارف از جای دیگر به آنها داده میشود و آنها دریافت کننده و تابع آن معارف هستند و از خود چیزی بر آن نمیافزایند:
«وَمَا ینطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحَى» (نجم/3و4)
«و هرگز از روی هوای نفس سخن نمیگوید، آنچه میگوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده، نیست.»
8- ابلاغ؛ پیامبران وظیفه دارند تا این حقایق را به مردم ابلاغ کنند، پیامبران اساس ماموریت خود را ابلاغ میدانند:
«فهل علی الرسل الا البلاغ المبین» (نحل 35)
«آیا پیامبران وظیفهای جز ابلاغ آشکار دارند.»
بر این اساس، پیامبران شخصیتهای برگزیدهای هستند که از سوی خدا فرستاده شده و مأموریت یافتهاند به اصلاح خود و مردم بپردازند.