علت حقیقی و علت معده

كلمات كليدي : علت حقيقي، علت معده، علت بالذات، علت بالعرض

نویسنده : مهدي افضلي

یکی از تقسیماتی‌ که برای علت به معنای عام آن (و نه خصوص علت هستی‌ بخش) لحاظ شده، تقسیم آن به علت حقیقی و علت معده است. علت حقیقی چیزی است که معلول به آن حقیقتا وابسته است و همواره همراه معلول نیز می‌باشد، ولی علت معده چیزی است که زمینه تحقق معلول را فراهم می‌سازد، در چنین موردی اگر علت نیز از بین برود معلول سرجای خویش استوار است. نقش اصلی علت معده این است که در ماده آمادگی پذیرش فیض را از علت فاعلی ایجاد می‌کند. از باب نمونه گذشت قطعات زمان ماده را برای پذیرش حوادثی‌ که قرار است در آینده در آن پدید آید نزدیک می‌کند.

سالها باید که تا یک سنگ اصلی زافتاب لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن

در مورد علت حقیقی همیشه این حکم صادق است که از انعدام آن، انعدام معلول لازم می‌آید، اما در مورد علل معده چنین حکمی صادق نیست؛ به همین دلیل فیلسوفان تاکید کرده‌اند که در این تقسیم، مقسم مورد نظر علت حقیقی نیست. در سایر تقسیمات علل، همانند تقسیم آن به طولی و عرضی، بسیط و مرکب، داخلی و خارجی و مانند آن مراد علت حقیقی است، ولی در این مورد مراد از علیت، علیت مجازی و بالعرض است، در غیر این صورت فایده تقسیم، که باید اقسام آن متباین باشند، حاصل نمی‌شود؛ بلکه تقسیم شیء به خود و غیر خود خواهد بود که منطق‌دانان چنین تقسیمی را نامعتبر، بی‌فایده و محال می‌دانند. البته بالعرض تلقی کردن علیت علت معده بدین معنا نیست که از منظر دیگر نتوان آنرا علت حقیقی انگاشت، بلکه می‌شود از بُعد دیگر به همین چیزی که در این بستر علت معده شمرده شده است، از زاویه‌ای دیگر علت حقیقی به شمار آید. از باب نمونه وقتی معمار نسبت به ساختمان در نظر گرفته شود، برای تحقق ساختمان علیت اعدادی دارد، ولی اگر حرکت دست او نسبت به انتقال مواد و مصالح ساختمانی مورد توجه قرار گیرد، علیت حقیقی خواهد داشت.

منابع :

1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده آملی، قم، بوستان کتاب، ص265-266. فصل دوم از مقاله ششم.

2. بهمنیار بن المرزبان؛ التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی،1349، ص527.

3. صدر المتألهین شیرازی؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه, مکتبه الرشد ؛ بیروت ؛ ط 5 ، 1419، ج2، ص191.

4. طباطبایی، سید محمد حسین؛ نهایه الحکمه، قم، دفتر نشر اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ص158.

5. مصباح یزدی، محمد تقی؛ تعلیقه علی نهایه الحکمه، قم، موسسه در راه حق، 1405، ص232.


مقاله
نویسنده	مهدي افضلي

مقاله

نویسنده

مهدي افضلي

جدیدترین ها در این موضوع

دعا در نهج البلاغه

(به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود): در سؤال (حاجت) از پروردگارت اخلاص داشته باش؛ زيرا بخشش و محروم ساختن در دست اوست. 24 دی 1395, 23:41

عبادت و نیایش از دیدگاه نهج البلاغه

و اما این كه هر كارفرما كه مزدى مى‏ دهد به خاطر بهره‏اى است كه از كار كارگر مى ‏برد و كارفرماى ملك و ملكوت چه بهره‏اى مى‏تواند از كار بنده ضعیف ناتوان خود ببرد، و هم این‌ كه فرضاً اجر و مزد از جانب آن كارفرماى بزرگ به صورت تفضل و بخشش انجام گیرد پس چرا این تفضل بدون صرف مقدارى انرژى كار به او داده نمى ‏شود، مسأله‏ اى است كه براى این چنین عابدهایى هرگز مطرح نیست. 23 دی 1395, 1:47

خدایا! ببخش!

به آن نديدى. الهى! آنچه را كه به زبانم به تو تقرب جستم ولى دلم برخلاف آن بود بر من ببخش! الهى! اشارات چشم، و سخنان بيهوده، و مشتهيات دل 23 دی 1395, 1:44

خدایا! چهارپايان ما تشنه اند!

و ابرهاى باران دار به ما پشت كرده، و تو اميد هر غمزده اى، و برآورنده حاجت هر حاجتمندی. در اين زمان كه مردم ما نااميدند، و ابرها باران نداده اند، و چرندگان از بين رفته اند، از تو مى خواهيم كه ما را به اعمال زشتمان مؤاخذه نكنى، و به گناهانمان نگيرى. الهى! با ابر 23 دی 1395, 1:28

خدایا! حرمتم را به تنگدستى نشكن

دچار آيم، و به بدگويى آن كه از بخشيدن به من دريغ ورزد مبتلا گردم، و تو ماوراى اين همه، اختيـاردار بخشش و منـعى، چـه اينـكه بـر هـر چيـز تـوانـايـى. 23 دی 1395, 1:26

پر بازدیدترین ها

دعا و نیایش در نهج البلاغه

دعا وسیله ای است که تمام خلایق، خصوصاً انسانها از آن بیگانه نیستند و همیشه بدان توجه دارند و با زبان حال و قال از آن استفاده می کنند هر چند که واژه ای به نام دعا در میانشان مطرح نباشد چون هر کلمه و کلامی که از استمداد و ایجاد رابطه به خدا حکایت نماید دعاست 23 دی 1395, 0:15

دعا از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه

بدان همان کسی که گنج های آسمان و زمین در اختیار اوست، به تو اجازه دعا و درخواست داده است و اجابت آن را نیز تضمین نموده، به تو امر کرده از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او درخواست رحمت نمایی تا رحمتش را بر تو فرو فرستد. خداوند بین تو و خودش کسی قرار نداده که حجاب و فاصله باشد، تو را مجبور نساخته که به شفیع و واسطه ای پناه ببری و مانعت نشده . 23 دی 1395, 1:22

نیایش زیبا از نهج البلاغه

خدایا! امید به تو بستم تا راهنما باشى به اندوخته هاى آمرزش و گنجینه هاى بخشایش ! خدایا! این بنده توست که در پیشگاهت برپاست ، یگانه ات مى خواند و یگانگى خاص تو راست . جز تو کسى را نمى بیند که سزاى این ستایش هاست . مرا به درگاه تو نیازى است که آن نیاز را جز فضل تو به بى نیازى نرساند، و آن درویشى را جز عطا و بخشش تو به توانگرى مبدل نگرداند. خدایا! خشنودى خود را بهره ما فرما، هم در این حال که داریم ، و بى نیازمان گردان از اینکه جز به سوى تو دست برداریم ، که تو بر هر چیز توانایى. 23 دی 1395, 0:26

عبادت و نیایش از دیدگاه نهج البلاغه

عبادت و نیایش در نهج البلاغه

ریشه همه آثار معنوی اخلاقی و اجتماعی که در عبادت است، در یاد حق و غیر او را از یاد بردن می‌باشد. ذکر خدا و یاد خدا که هدف عبادت است، دل را جلا می‌دهد و صفا می‌بخشد و آن را آماده تجلیات الهی قرار می‌دهد. امام علی علیه‌السلام در به اره یاد حق یا همان روح عبادت میفرماید: < خداوند یاد خود را صیقل دل‌ها قرار داده است. دل‌ها به این وسیله از پس کری، شنوا و از پس نابینایی، بینا و از پس سرکشی و عناد رام می‌ گردند 23 دی 1395, 0:28