فاعل بالتسخیر

كلمات كليدي : فاعل بالتسخير، علت طولي، علت قريب، علت بعيد، وجود رابط

نویسنده : مهدي افضلي

یکی از اقسام علت فاعلی، فاعل بالتسخیر است. فاعل بالتسخیر فاعلی است که کارهایش را تحت تدبیر فاعل دیگری انجام می‌دهد. فاعل‌ها گاه در طول یک‌دیگر در تحقق یک فعل اثر می‌گذارند و فاعل بعید از طریق فاعل قریب کار را انجام می‌دهد؛ از باب نمونه دست ما برای حرکت کردن و نگارش یک نوشته فاعل قریب نگارش است،‌ ولی همین دست زیر سلطة و تسخیر نفس حرکت می‌کند و عمل نگارش را انجام می‌دهد. فلاسفه فاعلیت دست نسبت به نگارش را "فاعلیت بالتسخیر" نامیده‌اند. طبیعت انسان با این‌که فاعل بالطبع است، در کارهای طبیعی‌اش تحت تسخیر نفس است و در این کارها در حقیقت نفس، فاعل بعید است.

فلاسفه مسلمان به ویژه در حکمت متعالیه تمام علت‌ها را نسبت به علت هستی‌ بخش‌شان از این سنخ می‌دانند؛ زیرا در دیدگاه حکمت متعالیه همه معلول‌ها نسبت به علت هستی بخش عین ربط و در مکاتب دیگر حکمت اسلامی در تسخیر مبادی عالیه و سرانجام واجب تعالی به عنوان علة العلل هستند. بدین ترتیب فاعل بالتسخیر با اقسام مختلف فاعل قابل جمع است. از باب نمونه یک فاعل هم می‌تواند بالاراده باشد و هم بالتسخیر، چنان‌که می‌تواند هم بالطبع باشد و هم بالتسخیر و الخ.

منابع :

1.صدر المتألهین شیرازی؛ الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه, (مکتبه الرشد ؛ بیروت ؛ ط 5 ، 1419)، ج2، ص222.

2.سبزواری، ملاهادی؛ شرح المنظومة، تصحیح علامه حسن حسن زاده آملی،(قم، نشر ناب، 1380، چ چهارم)، ج2، ص410

3.طباطبایی، سید محمد حسین؛ نهایة الحکمة، قم، دفتر نشر اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ص 173.

4.مصباح یزدی، محمد تقی؛ آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چ8، 1377)،‌ ج2، ص92-93.


مقاله
نویسنده	مهدي افضلي

مقاله

نویسنده

مهدي افضلي

جدیدترین ها در این موضوع

دعا در نهج البلاغه

(به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود): در سؤال (حاجت) از پروردگارت اخلاص داشته باش؛ زيرا بخشش و محروم ساختن در دست اوست. 24 دی 1395, 23:41

عبادت و نیایش از دیدگاه نهج البلاغه

و اما این كه هر كارفرما كه مزدى مى‏ دهد به خاطر بهره‏اى است كه از كار كارگر مى ‏برد و كارفرماى ملك و ملكوت چه بهره‏اى مى‏تواند از كار بنده ضعیف ناتوان خود ببرد، و هم این‌ كه فرضاً اجر و مزد از جانب آن كارفرماى بزرگ به صورت تفضل و بخشش انجام گیرد پس چرا این تفضل بدون صرف مقدارى انرژى كار به او داده نمى ‏شود، مسأله‏ اى است كه براى این چنین عابدهایى هرگز مطرح نیست. 23 دی 1395, 1:47

خدایا! ببخش!

به آن نديدى. الهى! آنچه را كه به زبانم به تو تقرب جستم ولى دلم برخلاف آن بود بر من ببخش! الهى! اشارات چشم، و سخنان بيهوده، و مشتهيات دل 23 دی 1395, 1:44

خدایا! چهارپايان ما تشنه اند!

و ابرهاى باران دار به ما پشت كرده، و تو اميد هر غمزده اى، و برآورنده حاجت هر حاجتمندی. در اين زمان كه مردم ما نااميدند، و ابرها باران نداده اند، و چرندگان از بين رفته اند، از تو مى خواهيم كه ما را به اعمال زشتمان مؤاخذه نكنى، و به گناهانمان نگيرى. الهى! با ابر 23 دی 1395, 1:28

خدایا! حرمتم را به تنگدستى نشكن

دچار آيم، و به بدگويى آن كه از بخشيدن به من دريغ ورزد مبتلا گردم، و تو ماوراى اين همه، اختيـاردار بخشش و منـعى، چـه اينـكه بـر هـر چيـز تـوانـايـى. 23 دی 1395, 1:26

پر بازدیدترین ها

دعا و نیایش در نهج البلاغه

دعا وسیله ای است که تمام خلایق، خصوصاً انسانها از آن بیگانه نیستند و همیشه بدان توجه دارند و با زبان حال و قال از آن استفاده می کنند هر چند که واژه ای به نام دعا در میانشان مطرح نباشد چون هر کلمه و کلامی که از استمداد و ایجاد رابطه به خدا حکایت نماید دعاست 23 دی 1395, 0:15

نیایش زیبا از نهج البلاغه

خدایا! امید به تو بستم تا راهنما باشى به اندوخته هاى آمرزش و گنجینه هاى بخشایش ! خدایا! این بنده توست که در پیشگاهت برپاست ، یگانه ات مى خواند و یگانگى خاص تو راست . جز تو کسى را نمى بیند که سزاى این ستایش هاست . مرا به درگاه تو نیازى است که آن نیاز را جز فضل تو به بى نیازى نرساند، و آن درویشى را جز عطا و بخشش تو به توانگرى مبدل نگرداند. خدایا! خشنودى خود را بهره ما فرما، هم در این حال که داریم ، و بى نیازمان گردان از اینکه جز به سوى تو دست برداریم ، که تو بر هر چیز توانایى. 23 دی 1395, 0:26

عبادت و نیایش از دیدگاه نهج البلاغه

دعا از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه

بدان همان کسی که گنج های آسمان و زمین در اختیار اوست، به تو اجازه دعا و درخواست داده است و اجابت آن را نیز تضمین نموده، به تو امر کرده از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او درخواست رحمت نمایی تا رحمتش را بر تو فرو فرستد. خداوند بین تو و خودش کسی قرار نداده که حجاب و فاصله باشد، تو را مجبور نساخته که به شفیع و واسطه ای پناه ببری و مانعت نشده . 23 دی 1395, 1:22