14 بهمن 1396, 14:19
محی الدین ابن عربی انسان کامل را واسطه الهی در خلق مخلوقات می‌داند. امام خمینی(ره) به عنوان یک عارف کامل نیز چنین مقامی را برای انسان کامل قائل است. از نگاه حضرت امام چون انسان کامل مظهر جمیع اسماء و صفات حق تعالی و به عبارتی کون جامع است، دارای «مقام وسطیت» و «برزخیت کبری» است. ایشان در جای دیگر با اشاره به لزوم وجود واسطه در ربط متغیر به ثابت و رسیدن فیض از قدیم به حادث که در بین فلاسفه مطرح است، از جهت عرفانی، رابط بین حق و خلق را فیض مقدس و وجود منبسط می‌داند و آن را دارای مقام «برزخیت کبری» و «وسطیت عظمی» می‌داند و در معرفی این واسطه می‌فرماید: «و آن بعینه مقام روحانیت و ولایت رسول ختمی که متحد با مقام ولایت مطلقه علویه است، می‌باشد.» حضرت امام در مقاطع دیگری نیز به واسطه بودن حضرت ختمی مرتبت در بهره‌مندی موجودات از مقام غیب احدی اشاره نموده و تاکید کرده است که اگر مقام ولایت و ولایت مطلقه او نبود احدی از موجودات لایق استفاده از مقام غیب احدی نبود و فیض حق به موجودی از موجودات عبور نمی‌کرد. البته امام متذکر می‌شود که چنین نگاهی به وجود مقدس نبی مکرم اسلام با در نظر گرفتن روح مقدس آن حضرت مطابقت دارد در حالی که هیکل مقدس و وجود جسمانی آن حضرت یکی از موجودات این عالم بیش نبود و از همین لحاظ واسطه ایجاد آسمان و زمین است. آنچه تا کنون ذکر شد مربوط بود به نقش و جایگاه انسان کامل در قوس نزول و خلقت و آفرینش؛ در حالی که در عبارات عرفا انسان کامل نقش دیگری نیز دارد که تحت عنوان واسطه در قوس صعود مطرح می‌شود. بر اساس تعالیم عرفا جریان هستی همانند یک دایره کامل است که این دایره به دو قوس صعود و نزول تقسیم می‌شود. به نظر می‌رسد الهام بخش آنها در ترسیم چنین جریانی آیه معروف قرآن مجید باشد که می‌فرماید: «انا لله و انا الیه راجعون.» چنانچه مرحوم آشتیانی در این خصوص می‌گوید: تعین اوّل را، از آن جهت که به نحو وحدت و کلیت مشتمل بر جمیع حقایق الهیه و کونیه و اصل جمیع حقایق مفصّله و ماده المواد جمیع اصول و فروع فاعلیه و قابلیه می‌باشد، «برزخ البرازخ الازلیه» نامیده‌اند و مقام «اَوْ اَدْنی» و «حقیقت محمدیه» یکی از القاب آن است. و اوّلین تعین و صورت و ظهور آن، مقام «قابَ قَوْسَینِ» نام دارد چه آن که حقیقت وجود در مقام نزول و صعود دایره‌ای معنویه را ترسیم می‌نماید که مشتمل بر دو قوس است: نزول و صعود. إنّا للَّه اشاره است به قوس نزولی. وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ اشاره است به قوس صعود.
در این بینش، انسان کامل همان گونه که در قوس نزول واسطه ایجاد ماسوی الله بود، در قوس نزول نیز نردبان رجوع آنها به حق خواهد بود. بنابراین دایره وجود برای کامل شدن نیاز به انسان کامل دارد. تحقق چنین امری مشروط به این است که خود انسان کامل نیز در سلک صعود الی الله قرار گیرد. لذا امام خمینی(ره) می‌فرماید: پس، انسان مخلوق لاجله الله و ساخته شده برای ذات مقدس اوست و از میان موجودات او مصطفی و مختار است. غایت سیرش وصول به باب الله و فنای فی ذات الله است چنانچه در قرآن فرماید:«انّ الینا ایابهم.» و دیگر موجودات به توسط انسان رجوع به حق کنند، بلکه مرجع و معاد آنها به انسان است. ...
حضرت امام در یکی دیگر از آثار خود ضمن اشاره به نقش انسان کامل در بازگشت موجودات به سوی خدای تعالی و واجد مرتبه نفس کلیه و مرتبه عقل دانستن انسان کامل، دیگر موجودات را به منزله قوا و آلات وجود وی می‌داند و تاکید می‌کند همان گونه که آغاز ایجاد موجودات در حضرت غیب توسط رب انسان کامل و در حضرت شهادت توسط نفس او بوده است، رجوع آنها نیز توسط انسان کامل صورت خواهد گرفت. ایشان از زاویه دیگر، عقل را نیز واسطه معاد هر موجودی می‌داند؛ اما نه تنها برای او وجودی مستقل از انسان کامل قائل نیست بلکه انسان کامل را موجودی ذو مراتب معرفی می‌کند که عقل یکی از مراتب وجودی او می‌باشد، بنابراین می‌فرماید:عقلی که در عوالم نازله ظاهر شده، به اعتبار اتحاد ظاهر و مظهر، متعلق ثواب و عقاب واقع می‌شود و معاد هر موجودی به واسطه اوست؛ بلکه به معاد اوست. بدین ترتیب موجودات تا به عالم عقل متصل نشوند یا در آن فانی نگردند، به سوی حق بازگشت نخواهند نمود، هر چند که معاد همه موجودات توسط انسان کامل است که این عقل مرتبه اوست.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان