نویسنده: نورالدین عیسی زاده
ابوعلی سینا معروف به شیخ الرئیس، یکی از بزرگترین و معروفترین فیلسوفان جهان اسلام میباشد که تاثیر وافری بر فلسفه و نظریات فلسفی نهاده است. آثار و دیدگاه او بسیاری از مسائل و پیچیدگی‌های فلسفه اسلامی را حل نمود. تاثیر ژرف و عمیق رویکرد و نظریات ابن سینا بر فلسفه اسلامی و فلسفه قرون وسطی چنان بود که موجب شهرت و نفوذ رهیافت‌های وی در شرق و غرب شد.
ابن سینا تلاش نمود تا به صورت منطقی و مستدل، مفاهیم فلسفی را با آموزه‌های قرآن در آمیزد و فلسفه واحد و مستحکم بر پایه الهیات بنیان نهد. او در دیدگاه و نظریاتش، از آثار کندی و فارابی تاثیر پذیرفته بود و بسیاری از مباحث و مسائل مطرح در آثار این دو فیلسوف را مورد تحلیل و تشریح قرار داده است و در بسیاری از مسائل و قضایای فلسفی راهکارهایی پیدا نمود که بعدها مورد استفاده فلسفه بعدی قرار گرفت.
زندگینامه
ابوعلی حسین بن عبدالله معروف به شیخ الرئیس در سوم صفر سال 370 در افشنه از روستاهای بخارا به دنیا آمد. از همان کودکی نبوغ و هوش فراوانی داشت. ریاضیات را در نزد بقال محل یاد گرفت و فقه را از اسمعیل زاهد آموخت، ابوعبدالله ناتلی به او منطق و هندسه و نجوم آموخت، اما طبیعیات و ماوراء الطبیعه را پیش خود یادگرفت و در زمان کوتاهی علم طب را تحت نظر ابومنصور حسن بن نوح آموخت و به درجه استادی در این رشته رسید، تا جایی که در 17 سالگی بیماری نوح بن منصور سامانی را درمان کرده و از نزدیکان شاه سامانی شد.
شاه سامانی با مشاهده استعداد و هوش زیاد ابن سینا به او اجازه داد تا از کتابخانه سلطنتی استفاده نماید. ابن سینا که نبوغ و هوش قوی داشت، در زمان کوتاهی کتاب‌های مهم کتابخانه را فراگرفت و با استفاده از آموخته‌ها، تجربه‌ها و دانسته‌های خود، در بیست و یک سالگی نگارش کتاب‌های خود را آغاز نمود.
ابن سینا با اینکه هوش و استعداد وافری داشت، اما در مسیر تحصیل علم تلاش و زحمت زیادی می‌کشید و در اکثر مواقع شب‌ها به مطالعه کتب مختلف می‌پرداخت تا اینکه خواب بر او تسلط می‌یافت. در برخی مواقع به اجبار به خواب می‌رفت و در حین خواب نیز به حل مسائل مشکل می‌پرداخت.
ابن سینا سرعت زیادی در مطالعه کتاب داشت و به سرعت نیز می‌نوشت و نگارش کتابهایش عموماً بدون مراجعه به کتاب بود. او چنان با سرعت می‌نوشت که هجده جلد کتاب شفا را در عرض بیست ماه به پایان رساند. یکی از کتابهایی که ابن سینا وقت زیادی را برای تحلیل مطالب آن صرف نمود، کتاب مابعد الطبیعه ارسطو بود، به قول خودش بیست بار این کتاب را خواند.
او هرگز از تحصیل علم و دانش خسته نشد و زمانی که روزها در کارهای دیوانی و اداری بود، شب‌ها به نگارش آثار خود می‌پرداخت. ابن سینا در دربارهای گرگان، ری، همدان و اصفهان خدمت نمود و اکثراً از طرف امرای مستبدی که او را استخدام می‌کردند، تحت تعقیب قرار می‌گرفت و چند بار تبعید گشت.
او هنگام مرگش پنجاه و سه سال داشت و در این مدت کوتاه، نبوغ و انرژی زیادی برای کسب علم و دانش صرف می‌کرد که نظیرش کمتر دیده می‌شود.
آثار و رسالات
ابن سینا آثار و کتب با ارزشی را از خود به یادگار گذاشته است. آثار او را می‌توان به بخش‌های مختلفی تقسیم نمود: کتب فلسفی، منطق، لغت، شعر، طبیعی، علم نفس، کیمیا، ریاضیات، موسیقی، علم هیئت، متافیزیک و توحید، تفسیر، اخلاق و تدبیر منزل و سیاست و رسائل شخصی.
آثار فلسفی:
الاشارات و التنبیهات، الشفا، النجات، الانصاف، الحکمه العروضیه، دانشنامه علائی یا حکمت علائیه، الحکمه المشرقیه یا الفلسفه المشرقیه، عیون الحکمه، کتاب الهدایه، کتب منطقی: ارجوزه فی المنطق، تعقب الموضع الجدلی، المسئله ـ تعلیق فی المنطق، تلخیص المنطق، القیاس و کلام. کتاب قانون مهمترین کتاب طبی بوعلی سیناست و دایره المعارف طبی میباشد. این کتاب تا سال 1650 میلادی، در دو دانشگاه لوون و مون پلیه تدریس می‌شد و هم اکنون نیز در مشرق زمین از آن استفاده می‌شود.
فلسفه ابن سینا
فلسفه ابن سینا بر حکمت مشاء تکیه دارد و در تمام آثار و نوشته هایش، جدیت اسلوب قابل رویت است. بوعلی سینا تلاش نمود تا شعبه‌های مختلف علوم فلسفه را در سلسله محکم و استوار مقید کند و روابط ضروریه آنها را به یکدیگر نشان دهد.
بسیاری از اصول فلسفه ابن سینا با نظریات متکلمین اسلامی مطابقت دارد، او در باب قدمت عالم با حکما نیز موفق است و علم خداوند را بر تمامی اموری متعلق می‌داند. مسئله روح در فلسفه وی، دارای دقت خاصی است که ارواح بشری باقی است. وی بین روح آدمی و عقل اولیه ارتباط طبیعی برقرار نموده و روح را دارای علم و شناختی مجزا از عقل می‌داند.
تقسیم بندی علوم: ابن سینا در کتاب شفا، علوم را به سه قسمت می‌داند: علم اعلی (مابعد الطبیعه)، علم ادنی (طبیعیات)، علم اوسط (ریاضیات). این دسته بندی علوم به تبعیت از دیدگاه ارسطو بوده است. البته ارسطو در کتابش به صورت مبهم به این مسئله پرداخته است، اما ابن سینا آشکار دیدگاه خود را در این باب بیان می‌دارد.
فلسفه نظری ابن سینا شامل سه نوع دانش است: علوم سفلی یا پست شامل فیزیک، علوم متوسط شامل ریاضی، علم علیا یا عالی شامل حکمت الهی.
فلسفه عملی نیز شامل سه بخش میباشد: اخلاق که انسان چه باید باشد را مطالعه می‌نماید. اقتصاد که وظایف و سازمان خانه را مطالعه می‌کند. سیاست که سازمان شهر و کشور را در نظر دارد.
هر کدام از سه علم فلسفه نظری، به علوم خالص یا اولی و علوم عملی یا ثانی منقسم است.
مسئله عقل: ابن سینا، نظریه عقل الفارابی را تکمیل نموده است، از دید او: «عقل یا نفس عاقله به عقل عملی و عقل نظری تقسیم می‌شود. عقل عملی در حقیقت نیروی محرکه‌ای است که قدرت اعمال را در دست دارد، در صورتی که عقل نظری همان عقل خالص و ذهنی است. عقل نظری سه نوع میباشد: عقل مادی، عقل ممکن و عقل ماخوذ.