كلمات كليدي : اشتداد، عصير، غَلَيان
نویسنده : محمدرضا ارائی
«اشتداد» در لغت به معنای «سرعت گرفتن»[1] و در کتب فقهی به معانی ذیل آمده: «غلیظ شدن، زیرو رو شدن، بالا آمدن عصاره، شدت جوش آمدن عصاره، سفت و سخت شدن، کف انداختن، بخودی خود جوش آمدن، شدت و افزایش جوش آمدن، قوت و صلابت، رسیدن به حد کمال»[2]
در هر صورت برای آن معنای اصطلاحی خاصی ذکر نشده است.
احکام اشتداد:
«اشتداد» به تنهایی دارای حکمی نمی‌باشد، بلکه در ضمن موضوعی، مانند «عصیر عنبی» (شرابی که از انگور گرفته می‌شود) احکام آن بیان می‌شود.
حکم اول: حرمت و حلیّت.
هنگامی که، انگور بجوشد و این جوشش شدت و افزایش پیدا کند، تا زمانی که تبدیل به سرکه نشود یا دو سوم آن کم نگردد حرام است.[3]
مستندات:
1- سنت:
«کُلّ عصیر اصابته النار، فهو حرام، حتی یذهب ثلثاه و یبقی ثلثه»[4]
هر عصاره‌ای که روی آتش قرار گیرد حرام است، مگر اینکه بر اثر حرارات آتش. دو سوم آن کم شود و یک سوم آن، باقی بماند.
این روایت از نظر دلالت، روشن و از نظر سند صحیح میباشد، و به جز این روایت احادیث فراوان و معتبری وجود دارد، که می توان به کتب روایی مراجعه نمود.[5]
2- اجماع:
پیرامون تحریم میان فقها هیچ اختلافی وجود ندارد، و بر حکم تحریم اجماع دارند.[6]
حکم دوم: نجاست و طهارت
دربارة نجاست و طهارت عصیر عنبی (بعد از غلیان و اشتداد و پیش از آنکه تبدیل به سرکه شود یا دو سوم آن کم گردد) چهار نظر بیان شده است، که به آنها اشاره می‌شود:
1- نجاست،[7] (چه با اشتداد، چه بدون آن، چه غلیان با آتش باشد چه بدون آن)
2- طهارت[8] (چه با اشتداد، چه بدون آن، چه غلیان با آتش باشد چه بدون آن)
3- پیش از اشتداد، پاک است، ولی بعد از اشتداد نجس میباشد.[9]
4- اگر غَلَیان (جوش آمدن) بواسطه حرارت آتش باشد پاک است، اما اگر بواسطه حرارت خورشید یا بخودی خود باشد نجس است.[10]
مستند این چهار فتوای مذکور
دلیل فتوای اول: روایات و اجماع منقولی است که عصیر عنبی (بعد از غلیان) را در حکم «خمر» یا خود «خمر» می‌داند که بارزترین حکم آن نجاست و حرمت است.
دلیل فتوای دوم: اصل طهارت میباشد، مبنی بر اینکه هر چیزی پاک است، مگر اینکه علم به نجاست آن داشته باشیم.
دلیل فتوای سوم: اینکه پیش از اشتداد، پاک است قاعده طهارت میباشد که بیان شد واینکه بعد از اشتداد نجس است احادیثی که در آن چنین آمده: «...لاخیر فیه...» که نفی خیر از هر جهت با نجاست موافق است نه با طهارت، همچنین روایاتی که از عصیر عنبی (پیش از کم شدن دو سوم آن) با عنوان «خمر» یا «مسکر» ذکر شده و ادعای اجماعی که صاحبان این فتوا ذکر نموده‌اند.[11]
دلیل فتوای چهارم: نجاست تابع عنوان «خمر» است.[12]