نویسنده: عبدالرحمان میرزایی
زندگینامه: محمد باقر حسینی استر آباد مشهور به میرداماد (معلم ثالث)، فقیه، حکیم و عارف شیعی مذهب در سال 969 به دنیا آمد.
وی فرزند داماد علی بن عبد العالی معروف به محقق کرکی از روحانیون نام آور شیعه در عصر صفوی می باشد. میرداماد تحصیلات مقدماتی خویش را در شهر مشهد مقدس گذراند.
با وجود صغر سن کتاب‌های مهم فلسفی همانند اشارات و شفا را مورد مطالعه قرار داد.
پس از اتمام مراحل مقدماتی تحصیل، وی برای آموختن دروس دینی آماده گشت و در آنجا به مطالعه، تحقیق و تفحص مباردت ورزید. پس از مدتی وی در شهر اصفهان اقامت گزید.
در این زمان میرداماد مورد توجه خاص شاه عباس صفوی قرار گرفت.
باید اذعان داشت میرداماد در زمینه فلسفه و علوم دینی از حافظه و نبوغی مثال زدنی برخوردار بود. از این رو وی در اندک مدتی در علومی چون حکمت، فقه، کلام و نیز برخی علوم طبیعی و ریاضیات به مرجعیتی بلامنازع نایل گردید.
وی در دوران زندگی علمی خویش به پرورش و تعلیم و تعلم شاگردان بسیاری همت گماشت.
از مهم ترین شاگردان میرداماد می توان به ملاصدرا اشاره نمود که در زمینه فلسفه و اخلاق صاحب نظر و سرآمد به شمار می آید. میرداماد در تلاش بود تا فلسفه اسلامی را در مقایسه با فلسفه یونانی تکمیل و تقویت نماید.
وی عنوان پر مسّمای فلسفه یمانی و یا حکمت انبیا را بر فلسفه خویش نهاد. باید خاطر نشان نمود عنوان معلم ثالث از القاب میرداماد می باشد که پس از ارسطو و فارابی بر وی اطلاق گشته است. وی در سال 1041 قمری در شهر نجف از دنیا رفت.
آثار و کتب: میرداماد دارای تألیفات و آثار متعددی میباشد، تا آنجا که حدود پنجاه رساله فاخر به وی نسبت داده شده است. اغلب آثار میرداماد به صورت نسخه‌های خطی از وی به یادگار مانده است.
از ویژگی‌های بارز آثار میرداماد پیچیدگی و دشواری مفاهیم آن می باشد، از این رو شرح‌های متعددی برای آثار وی به رشته تحریر درآمده است.
مهم ترین آثار وی در زمینه رساله‌های منطقی، فتاوای فقهی، اشعار عرفانی می باشد. در بسیاری از آثارش مباحث مابعد الطبیعه را با آیات قرآنی، احادیث و اشعار خود در هم آمیخته است. مهم ترین آنها عبارتند از: قبسات، تقدیسات، جذوات، تقویم الایمان، نبراس الضیاء، سدره المنتهی، الرواشح السماویه.
کتاب قبسات میرداماد در زمینه خلقت جهان هستی و دستگاه آفرینش و چگونگی صدور عالم از باری تعالی است، تقدیسات در باب حکمت الهی و در رد شبهه ابن کمونه مطالب و مباحث ارزنده ای را بیان نموده است.
جذوات در بردارنده آرای فلسفی میرداماد است که با آیات قرآنی و احادیث و اشعار خویش مزین نموده است و اما تقویم الایمان مباحث سنجیده‌ای را در زمینه فلسفه و حکمت در بر داشته است و سدره المنتهی کتابی است که میرداماد در تفسیر قرآن کریم نوشته است و آیات و سوره‌های قرآن را تفسیر و تبیین نموده است. آخرین کتاب میرداماد الرواشح السماویه، احادیث و روایات و سخنان ائمه اطهار را با ظرافت خاصی بیان نموده و آنها را شرح و بسط داده است.
آرا و نظرات: میرداماد نمونه شاخص مکتب اصفهان است که با اهتمام کامل به جمع میان آرای ابن سینا و سهروردی و عرفان و مواضع اعتقادی تشیع پرداخت. او کوشید
جهان‌شناسی ابن سینایی را با امام شناسی شیعه هماهنگ سازد و چهارده معصوم (علیهم السّلام) را در مذهب شیعه را مبادی هستی شناختی عالم کیهانی قرار دهد. به گفته خود وی او مبلغ حکمت یمانی است، حکمتی که از طریق انبیا از سوی خداوند بر بشر نازل شده است. حکمت یمانی که عناصر اصلی‌اش حکمت مشاء، حکمت اشراق و تعالیم آموزه‌های مکتب تشیع است، بعداً منشأ حکمت متعالیه ملاصدرا شد.