كلمات كليدي : بازارهاي مالي، بورس، اوراق بهادار، سهام
نویسنده : احسان شریعتی نجف‌آبادی
بورس از نام فردی به نام ون در بورزه(Van Der Burze) گرفته شده است. صرافان جهت داد و ستد کالا، پول و اوراق بهادار، در مقابل خانه وی، گرد می‌آمدند. اعضای خانواده بورزه که عموماً از بازرگان و هتل‌دار بودند، دارای علامت خانوادگی «سه کیسه چرمی» بودند که بر سر در خانه آنان حک می‌شد. با توجه به اینکه در زبان لاتین به کیسه‌های چرمی Bursa گفته می‌شود، به نظر می‌رسد این کلمه یا از نام خانوادگی و یا از علامت خانوادگی آنان گرفته شده باشد.
بورس اوراق بهادار، بازار متشکل و رسمی است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها یا اوراق قرضه دولتی یا خصوصی، تحت ضوابط معین انجام می‌شود. مشخصه مهم آن حمایت قانونی از صاحبان پس‌اندازها با به جریان در آوردن سرمایه‌های راکد است.[1]
بازار رقابتی بورس علاوه بر تحول مدیریتی که ایجاد می‌کند، عملیات پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را تسهیل می‌کند؛ به طوری که امکان بدست آوردن منابع سرمایه مورد نیاز را از طریق عرضه سهام به بازار بورس برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده، پس‌اندازهای خصوصی را در سرمایه‌گذاری‌های مولد به جریان می‌اندازد.[2]
در یک اقتصاد پیشرفته، بورس محور نظام مالی به حساب می‌آید. میان توسعه بازار سهام و رشد اقتصادی رابطه مستقیمی وجود دارد.
تاریخچه بورس در جهان
اولین بورس اوراق بهادار در سال 1460 میلادی در شهر آنورس کلید خورد. رشد بورس با شکوفائی اقتصادی و تحول کشاورزی با صنعتی شدن عجین گشت. همزمان با آن قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت‌های بورس نیز وضع شد؛ تا امنیت سرمایه‌گذاری در بورس، سبب مشارکت مردم در صنایع نوپای اروپا گردد. رسمی‌ترین بورس اوراق بهادار در اوایل قرن 17 در شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی بزرگ استعماری هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد. در سال 1801 میلادی بورس لندن اولین بورس معتبر دنیا با انتشار 4000 سهم 50 پوندی آغاز به کار نمود. بورس وال استیرت نیز در آمریکا در محله‌ای در زیر سایه‌ی درخت نارون بزرگی در خیابان وال استریت شروع شد که به یکی از بزرگترین بازارهای بورس جهان تبدیل شد.[3] از بورسهای مهم دیگر می‌توان به بورس توکیو اشاره کرد که تا سال 1992 بزرگترین بازار سرمایه دنیا محسوب می‌شد. این بازار از پویائی و ارتباط درونی بورسها و بانکهای ژاپنی نشأت می‌گیرد.[4]
تاریخچه بورس در ایران
در سال 1315 دو کارشناس هلندی و بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس به ایران آمدند؛ اما با آغاز جنگ جهانی دوم این اقدام ادامه نیافت. مأموریت تشکیل بورس اوراق‌بهادار، پس از کودتای 28 مرداد 1333، به اتاق بازرگانی صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی محول گشت. در سال 1345 قوانین و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران، با مطالعه 12ساله، تهیه و به مجلس شورای ملی ارسال شد. اما حجم معاملات تا سال 1357 از حدود 150 میلیارد ریال تجاوز نکرد.[5]
پس از انقلاب به علت جنگ و عدم تطبیق قوانین بورس بر مسائل اسلامی، فعالیت بورس افول کرد؛ اما در سال 1368 تحت تأثیر قانونهای جدید، راه‌اندازی اولیه بورس شروع شد؛ که با آغاز دوران سازندگی روندی شتابنده به خود گرفت. اکنون حجم زیادی از مبادلات در بورس اتفاق می‌افتد به گونه‌ای که مهمترین و اساسی‌ترین فعالیت‌های دولت نهم بر بورس و سهام متمرکز است.
اهداف بورس
1- افزایش انگیزه برای پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در سطح کلان اقتصادی؛
2- جذب سرمایه‌های خارجی؛
3- آزادی دولت با رهاسازی کارهای کم‌اهمیت‌تر و تلاش برای انجام وظایف مهمتر؛
4- رشد اقتصاد کشور؛
5- گسترش حوزه و نفوذ بازار سرمایه؛
6- بهسازی واحدهای تولیدی و بازارهای سرمایه؛
7- شکوفائی‌های فنی و تخصصی؛
8- افزایش تولید ملی؛
9- کنترل عوامل نامطلوب اقتصادی؛
10- شتاب در روند خصوصی‌سازی.
سهام در بازار سرایه
بازار سرمایه یکی از اساسی‌ترین بخشهای درگیری اقتصاد مالی با بدنه جامعه است؛ که به سه قسمت بازارهای اولیه، بازار اوراق بهادار و یک واحد تولیدی از جمع‌آوری سرمایه‌های کوچک به بهره‌وری می‌رسد. هر یک از سرمایه‌های کوچک سهمی از آن واحد تولیدی دارند. سهم‌ها که در اثر تقسیم واحد تولیدی به قسمتهای مساوی بدست آمده‌اند، می‌‌توانند تک‌تک و یا گروهی به سرمایه‌گذار خاصی تعلق داشته باشند. یعنی اگر کارخانه‌ای با سرمایه‌ای معادل Mواحد پول راه‌اندازی شود و 1000 سهم برای آغاز به کار آن در بازارهای اولیه فروخته شود، هر سهم معادل M/1000 ارزش دارد. هر قدر مقدار M افزایش و یا کاهش یابد قیمت واقعی سهم نیز افزایش و یا کاهش می‌یابد. این سهام در صورت پذیرفته شدن در بورس اوراق بهادار به عنوان معاملاتی فراگیرتر به بورس منتقل می‌گردد که به آن بازار ثانویه می‌گویند. قیمت هر سهم توسط مکانیسم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
بورس اوراق بهادار و حجم معاملات آن از مهمترین و آسیب‌پذیرترین نهادهای ثروتی هر کشور است که با تحولات سیاسی اجتماعی و... کشور گره محکمی خورده است.