كلمات كليدي : پرسش نامه شخصيتي چندوجهي مينه سوتا، پرسش نامه خودسنجي، همپوشي ماده ها، عدم تعادل در روش كليديابي ماده ها، نيم رخ، مقياس برافراشته، روان سنج
نویسنده : الهام فرحناك
پرسش‌نامه شخصیتی چندوجهی مینه‌سوتا(MMPI)، پرسش‌نامه استانداردی برای فراخوانی دامنه گسترده‌ای از ویژگی‌های خود – توصیفی و نمره‌گذاری آن‌هاست که یک شاخصی کمی از سازگاری هیجانی فرد و نگرش وی نسبت به شرکت در آزمون را به دست می‌دهد.[2]
آزمون MMPI، مشهورترین و پرمصرف‌ترین پرسش‌نامه شخصیتی است که به عنوان یک ابزار عینی برای تشخیص بیماری‌های روانی تدوین شده است. این آزمون، یک پرسش‌نامه خودسنجی با پاسخ‌های "آری" یا "نه" است. این آزمون دارای سه مقیاس روایی و ده مقیاس بالینی است. مقیاس‌های روایی، اطلاعاتی را در مورد رویکرد آزمودنی نسبت به آزمون فراهم می‌کنند. ده مقیاس اولیه بالینی نیز برای تشخیص اختلال‌های روانی به کار می‌رود.[3]
باارزش‌ترین کاربرد MMPI، در تفکیک افراد نابهنجار به طور عام و تعیین شدت کلی ناراحتی به طور خاص است. ولی MMPI در تمییز دقیق‌تر اشکال مختلف آسیب‌های روانی توفیق کمتری داشته است.[4]
سوابق تاریخی و تدوین
تدوین اولیه MMPI در 1939 توسط استارک آر. هته وی(Starke- R.Hetheway) و جی – چارنلی مک کین لی(J.Chanley Mckinley) در دانشگاه مینه سوتا آغاز شد.
آنان به ابزاری نیاز داشتند که بتواند به سنجش بیماران بزرگسال در حوزه درمان‌های موردی روان‌پزشکی کمک کرده و شدت اختلال را به دقت مشخص کند، به علاوه آنان به تدوین یک روش عینی برای برآورد تغییر حاصل از روان‌درمانی یا دیگر متغیرهای زندگی بیمار علاقمند بودند.
انتقادهای وارد شده بر فرم اولیه MMPI که شامل 504 ماده بود در درجه نخست به کهنگی فزاینده، اشکال در ساخت مقیاس اولیه، نابسنده بودن نمونه هنجاریابی و اشکال در بسیاری از ماده‌های آن معطوف بوده است. از جمله مشکلات مربوط به ماده‌ها، می‌توان به استفاده از کلمات شهوت‌انگیز، احتمال سوگیری نژادی، عبارت‌های قدیمی و غیرمصطلح و محتوای ناشایست و قابل ایراد اشاره کرد. هنجارهای اولیه فاقد نمونه کافی و معرف از اقلیت‌ها بوده و برای مقایسه با آزمودنی‌های زمان حال نامناسب بود. انتقادهای مذکور به هنجاریابی گسترده و مجدد آزمون MMPI در سال 1982 منجر شد. در هنجاریابی مجدد، یک فرم پژوهشی با عنوان 2- MMPI با 704 ماده که شامل 550 ماده اصلی و 154 ماده موقتی بود، تدوین شد. اجرا کنندگان MMPI متوجه شده بودند که مقیاس‌های برافراشته در مورد بزرگسالان با برافراشتگی در مقیاس‌های نوجوانان متفاوت است. این امر موجب شد که برای جمعیت‌های نوجوان، هنجارهای متفاوت تدوین شود. اما بسیاری از روان‌شناسان و پژوهش‌گران احساس کردند که حتی با اجرای هنجارهای نوجوانان باز هم مشکلات قابل ملاحظه‌ای وجود دارد که از آن جمله این موارد است: طول آزمون به طور اخص زیاد است، سطح دشواری محتوا برای خوانندگان خیلی بالاست، به هنجارهای جدید نیاز دارد، مقداری از زبان آزمون منسوخ و نامربوط است. در پاسخ به این مسایل بود که کمیته استاندارد مجدد 2- MMPI در سال 1989 تصمیم گرفت MMPI نوجوانان به نام MMPI-A را که شامل 478 ماده است و برای نخستین بار در سال 1992 منتشر شد تدوین کند.[5]
ساختار
چهارچوب اصلی آزمون 1943 از 504 جمله مثبت تشکیل شده بود که به صورت "صحیح" یا "غلط" به آن‌ها پاسخ داده می‌شد. بعدها با اندک تغییراتی در آن و حذف یا افزودن بعضی ماده‌ها، تعداد ماده‌ها در یک فرم به 566 و در فرم سال 1989 به 567 تغییر یافت. خود جزوه MMPI که در دسترس قرار داشته و مورد استفاده واقع می‌شود دارای همین 567 ماده است.[6]
این پرسش‌نامه در حال حاضر بیشتر از سایر پرسش‌نامه‌ها رواج دارد. علت رواج آن به خاطر داشتن ریشه‌های بالینی و برتر فنی نسبت به سایر پرسش‌نامه‌هاست که آزمایش شونده باید جواب خود را در یکی از سه گروه صحیح، غلط یا نمی‌دانم طبقه‌بندی کند. در فرم انفرادی، هر یک از سؤالات بر روی یک کارت چاپ شده است. آزمایش‌کننده هر یک از کارت‌ها را در مقابل آزمایش‌‌شونده قرار می‌دهد تا یکی یکی به آن‌ها پاسخ دهد. در فرم گروهی، سؤالات به صورت دفترچه در اختیار آزمودنی قرار می‌گیرد و پاسخ‌ها بر روی برگ جداگانه‌ای نوشته می‌شود. محتوای این آزمون بر این دیدگاه‌ها استوار است: سلامت عمومی بدن، اختلالات عصبی، تحرک و هماهنگی، علایم بیماری‌های روانی – بدنی، نگرش‌های جنسی، مذهبی، سیاسی، اجتماعی؛ مسایل تربیتی، شغلی، خانوادگی، زناشویی؛ حالات اضطراب، ترس‌های مرضی؛ تمایلات خودآزاری، دیگر آزاری، اندیشه‌های ثابت و ...[7]
مزایای آزمون MMPI
یک امتیاز مهم MMPI، شهرت زیاد و آشنایی گسترده با آن در درون حوزه روان‌شناسی است. پژوهش‌های گسترده‌ای در حوزه‌های متفاوت به عمل آمده است. تحولات جدید به تدوین فرم‌های کوتاه، مقیاس‌های جدید، استفاده از ماده‌های بحرانی و نظام‌های تفسیر رایانه‌ای منجر شده است. آزمون MMPI به بیش از 50 زبان ترجمه شده و در بسیاری از کشورهای مختلف در دسترس متخصصان است. پژوهش‌های هنجاری و روایی بر روی چندین گروه فرهنگی مختلف صورت گرفته است و امکان مقایسه داده‌های جمع‌آوری شده از فرهنگ‌های گوناگون را فراهم می‌سازد.[8]
آزمون MMPI نخستین پرسش‌نامه جامعی است که علاوه بر مقیاس‌های محتوایی، تعدادی مقیاس اعتبار یا روایی نیز دارد. هدف از گنجاندن این مقیاس‌ها آن بود که معلوم شود آیا فرد به سؤال‌های آزمون با دقت و صداقت جواب داده یا نه. هرگاه نمره فرد در هر یک از این مقیاس‌ها خیلی زیاد باشد، نمرات مقیاس‌های محتوایی او را نیز باید با احتیاط تفسیر کرد یا اساسا از آن‌ها صرفنظر کرد.[9]
محدودیت‌های آزمون MMPI
از آنجا که MMPI وسیله‌ای پیچیده است، پیامدهای سوء تعبیر و تفسیر آن بسیار زیان‌بار است. به همین جهت استفاده از آن مستلزم وجود اجرا کنندگان و تفسیرکنندگان آموزش دیده و با تجربه است و هم‌چنین قویا توصیه شده است که این آزمون از سوی پرسنل مدارس مورد استفاده قرار نگیرد. در این آزمون، پاسخ‌های یک فرد با گروه‌های مختلفی از بیماران روانی مقایسه می‌شود که خود این گروه‌ها به قدر کافی و با اصطلاحات روشن تعریف نشده است.[10]
در MMPI به سبب همپوشی ماده‌ها، ضرایب همبستگی متقابل مقیاس‌ها فوق‌العاده بالاست و این سبب می‌شود که روایی تحلیل الگو، زیر سؤال برود. همپوشی ماده‌ها بدین معنی است که گاهی بعضی از ماده‌ها همزمان برای اندازه‌گیری در چند مقیاس مختلف به کار می‌روند و تعداد زیادی از ماده‌ها در بیشتر مقیاس‌ها مشترکند. به طور مثال؛ جواب مثبت به یک سؤال می‌تواند نشان‌گر چندین مقیاس یا اختلال باشد.
یکی دیگر از مسایل آزمون MMPI، عدم تعادل در روش کلیدیابی ماده‌هاست. بسیاری از افراد در پاسخ دادن به آزمون‌های عینی، سبک پاسخ یا سوگیری خاص خود را دارند. بدین معنی که آزمودنی گرایش دارد بدون توجه به محتوای پرسش‌ها به شیوه خاص خود به آن‌ها پاسخ بدهد. یکی از این گرایش‌ها، تصدیق یا دادن پاسخ مثبت به پرسش‌هاست. برای اجتناب از سوگیری ناشی از سبک پاسخ دادن، لازم است که در همه مقیاس‌های آزمون، بین تعداد پاسخ‌های کلید آری و نه تعادل برقرار باشد، در صورتی که این تعادل در مقیاس‌های مختلف MMPI وجود ندارد. هم‌چنین یکی از نخستین مشکلات در تعبیر و تفسیر نیمرخ روانی آزمودنی‌ها این است که نمره خام زنان و مردان بهنجار در مقیاس‌های مختلف با یکدیگر متفاوت هستند. بنابراین هنجار زنان با مردان از نظر تعبیر و تفسیر نمره‌ها باید متفاوت باشد.[11]
روش اجرای MMPI
این آزمون را می‌توان در مورد افرادی که سن‌شان 16 یا بالاتر است و از توانایی خواندن در سطح کلاس هشتم برخوردارند اجرا کرد. البته در مورد افراد 18-14 ساله بهتر است MMPI-A مورد استفاده قرار گیرد. قبل از اجرای آزمون، آزمایش‌کننده می‌تواند روش استاندارد اجرای آزمون را در کتاب راهنمای این آزمون مطالعه کند. آزمایندگان به ویژه باید دلیل اجرای آزمون و نحوه استفاده از نتایج را برای آزمودنی‌ها توضیح دهند. هم‌چنین مراجعان باید آزمون را در یک موقعیت نظارت شده تکمیل کنند.