تألیفات
حدود سیصد کتاب و رساله و حاشیه از رشحات قلم علاّمه محمد صالح برغانى باقى مانده است. بعضى از آنها در چند مجلّد بزرگ است و مشهورترین آثارش پنجاه و چهار عنوان است که در مقدمه موسوعة البرغانى فى فقه الشیعه یاد شده است. وى در اکثر علوم از خود آثار و مصنفاتى باقى گذاشت، بویژه در تفسیر قرآن، فقه، تاریخ، مقتل، کلام، اصول و... .[34]
موارد ذیل از آن جمله است.
الف - تألیفات فقهى
1 - غنیمة المعاد فى شرح الارشاد: شرح مزجى بر ارشاد علامه حلّى و در چهارده مجلد بزرگ است که با مقدمه و تحقیق و تنظیم جدید به سى جلد وزیرى مى رسد.
هشت جلد از آن با نام موسوعة البرغانى فى فقه الشیعه توسط انتشارات نمایشگاه دائمى کتاب و مؤسسة الوفاء در تهران چاپ شده است و باقى مجلدات زیر چاپ است.
این کتاب تمامى دوره فقه را در بر دارد و به شیوه استدلالى حاوى مبانى مستحکم و دلایل عقلى دقیق در تمامى مباحث است. مؤلف از روایات بهره بسیار برده، اقوال فقهاى متقدم و متأخر شیعه و گاه اهل سنت را نقد و بررسى کرده و در بسیارى از موارد، نوآورى و فتواهاى نو عرضه داشته است. این اثر از آغاز تألیف در حوزه هاى علمى شیعه و سنى شهرت بسیارى یافت و از منابع شیخ محمد حسن نجفى(متوفّى 1266 ق) در نگارش کتاب عمیق جواهر الکلام شد.[35]
2 - مسلک السداد و مسلک الراشدین: مجموعه اى فقهى در سه جلد بزرگ است.
3 - فن الفقاهة: در یک جلد.
4 - مسلک النجاة: رساله عملیه وى به زبان فارسى در دو جلد است.
ب - تاریخ زندگانى ائمه(علیهم السلام)
1 - کنز الواعظین فى احوال ائمة الطاهرین: در چهار جلد بزرگ و به زبان عربى نوشته شده است و شامل تاریخ و شرح احوال چهارده معصوم(علیهم السلام) مى باشد.
2 - کنز المواعظ.
3 - کنز الباکین فى مصیبة ساداتنا الاکرمین.
4 - کنز المصائب.
5 - کنز البکاء.
6 - معدن البکاء.
ج - تألیفات تفسیرى
علامه محمد صالح برغانى به فرهنگ و علوم قرآن کریم و تفسیر بسیار اهمّیّت مى داد. او در کودکى قرآن مجید را حفظ کرد و به فرا گرفتن تفسیر و تأویل آن پرداخت. او در فن تفسیر و علوم قرآن نبوغ عظیمى کسب کرد و شیخ مفسّران شیعه در عصر خویش گشت.
آقا بزرگ تهرانى وقتى نام مشهورترین مفسّران شیعه ـ کسانى که بیش از 3 تفسیر تألیف کرده اند ـ را مى برد، از علامه محمّد صالح برغانى نیز یاد مى کند.[36]
آثار تفسیرى وى عبارتند از:
1 - کنز العرفان فى تفسیر القرآن در بیست و هفت جلد بزرگ.
2 - بحر العرفان و معدن الایمان در هفده جلد بزرگ، مشهور به تفسیر البرغانى الکبیر.
3 - مفتاح الجنان فى حل رموز القرآن در هشت جلد بزرگ و معروف به تفسیر البرغانى الوسیط.
4 - مصباح الجنان لایضاح اسرار القرآن در دو جلد بزرگ و مشهور به تفسیر البرغانى الصغیر.
5 - معدن الانوار و مشکاة الاسرار در یک جلد بزرگ.
6 - تفسیر آیات ولایت و فضایل امیر المؤمنین على(علیه السلام) و خاندان عصمت و نبوت(صلى الله علیه وآله).
7 - رساله اى در ناسخ و منسوخ.[37]
چنان که از تاریخ تألیف و مقدمه هر یک از این هفت عنوان تفسیر استفاده مى شود، وى نخست به تفسیر بحر العرفان و معدن الایمان مشهور به تفسیر البرغانى الکبیر پرداخت. تألیف این تفسیر حدود یازده سال به طول انجامید زیرا فراغت از تألیف جلد اوّل آن سال 1255 ق و پایان تألیف جلد هفدهم آن سال 1266 ق است و حجم آن اندکى از بحار الانوار علامه مجلسى کوچک تر است، سپس این تفسیر را در هشت جلد بزرگ با نام مفتاح الجنان فى حلّ رموز القرآن (تفسیر البرغانى الوسیط) تلخیص کرد. بعد مقدمه اى براى مفتاح الجنان فى حل رموز القرآن نگاشت که حجم آن قطور گشت، لذا آن را تفسیر جداگانه اى به نام معدن الانوار و مشکاة الاسرار در یک جلد بزرگ قرار داد. در سالهاى آخر عمر در کربلاى معلّى تفسیر مفتاح الجنان را تلخیص کرد و به نام تفسیر مصباح الجنان لایضاح اسرار القرآن (تفسیر البرغانى الصغیر) در دو جلد بزرگ آماده ساخت. سال فراغت از جلد دوم آن سال 1270 ق است.[38]
منبع:فرهیختگان تمدن شیعه