تدریس میرزا علی اکبر مدرّس حکمی یزدی

شاگردان

در دوران تدریس میرزا علی اکبر مدرس یزدی، علما و بزرگان زیادی در محضر درس ایشان شرکت می کردند. و از این عالم فرزانه بهره مند گردند.

خود این شاگردان از مراجع و علمای طراز اول در جهان اسلام بوده اند. در این جا به ذکر تعدادی از شاگردان برجسته ایشان می پردازیم:

1ـ امام خمینی (1279 ـ 1368 شمسی)

ایشان در بیستم جمادی الثانیه 1320 قمری مطابق با اول مهر سال 1281 ش. در شهرستان خمین از توابع استان مرکزی پا به عرصه ی وجود نهاد. پدر وی آیت الله سید مصطفی موسوی بود وی بعد از تحصیلات مقدماتی در سال 1300شمسی. برای تکمیل و روش خود به قم هجرت کرد و در دروس آیت الله سید محمدتقی خوانساری و سید علی یثربی کاشانی فرا گرفت.

دروس خارج خود را در محضر شیخ عبدالکریم حائری یزدی گذراند. وی قیام خود را در سال 1342 شمسی. آغاز کرد و در این بین 15 سال در تبعید در عراق و ترکیه و فرانسه گذراند و در 22 بهمن 1357 خورشیدی، انقلاب اسلامی ایران را به پیروزی رساند. ایشان، در 14 خرداد 1368 به دیار حق شتافت.[27]

2ـ میرزا محمدعلی شاه آبادی (1292ق ـ 1369قمری)

وی در سال 1292 قمری در اصفهان متولد گردید و تحصیل خود را در تهران و اصفهان و نجف نزد اساتید بزرگ فرا گرفت و بعد از این که اجتهادش مورد تصدیق قرار گرفت، به ایران مراجعت کرد و در خیابان شاه آباد تهران ساکن گردید. از این رو به «شاه آبادی» معروف گردید. ایشان در حوزه ی علمیه ی قم به تدریس فلسفه وحکمت و فقه و اصول اشتغال داشت. وی پس از عمری تعلیم و تعلم و ترویج دین در سال 1369 قمری در تهران به رحمت ایزدی پیوست و در شهر ری در مقبره ابوالفتوح رازی به خاک سپرده شد.[28]

3ـ سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (1312 ـ 1359قمری)[29]

وی از بزرگان فقها و حکمای متألّه است که در حدود سال 1312 در قزوین متولد شد. مقدمات و سطوح را تا اوایل فرائدالاصول درهمان شهر فرا گرفت و سپس به تهران مهاجرت کرد و نزد اساتیدی مانند سید محمد تنکابنی و شیخ مسیح طالقانی، شیخ محمدرضا نوری به تحصیل پرداخت.

در سال 1340 قمری به قم هجرت کرد و در محضر شیخ عبدالکریم حائری یزدی تلمذ کرد و در سال 1349 قمری موفق به اجازه ی اجتهاد از وی گردید.

بعد به قزوین برگشت و تا سال 1380 قمری به تدریس فقه و اصول و فلسفه و تفسیر پرداخت. بعد به تهران مهاجرت کرد و در حدود دوازده سال به تدریس و اقامه ی نماز جماعت در مسجد جمعه مشغول شد. ایشان در اول محرم 1395 قمری در تهران به دیار حق شتافت. جنازه اش به قم منتقل و در مسجد بالای سر نزدیک قبر شیخ عبدالکریم یزدی به خاک سپرده شد.[30]

4ـ میرزا احمد آشتیانی (1300 ـ 1395 قمری)

وی در سال 1300 قمری در تهران دنیا آمد. او علوم مختلف از جمله معقول را در تهران فرا گرفت و در سن چهل سالگی به نجف اشرف هجرت کرد و حدود ده سال علوم منقول را از محضر علامه محمد حسین نایینی بهره برد و سپس به تهران بازگشت.

وی تولیت مدرسه مروی تهران را برعهده داشت و سرانجام در سال 1395 قمری دار فانی را وداع گفت.[31]

5ـ میرزا محمدتقی اشراقی ارباب (1313 ـ 1368 قمری)

وی فرزند میرزا محمد ارباب یکی از علمای حوزه ی علمیِّه ی قم بود که در سال 1313 قمری پا به عرصه ی جهان نهاد. عمده ی تحصیلاتش را نزد شیخ عبدالکریم حائری یزدی فرا گرفت و از برجسته ترین شاگردان وی محسوب می شد. وی در هر فنی از اصول فقه، حکمت، فلسفه، منطق، مجتهد بود و به تدریس فقه و اصول و کلام و حکمت و تفسیر پرداخت و در فن خطابه و ابتکارات منبری و تحقیق در مطالب روز، بی نظیر بود.

ایشان در 25 رمضان 1368 قمری در تهران بر اثر سکته ی قلبی به دیار حق شتافت. و جنازه ی وی با تجلیل فراوان به قم منتقل شد و در مسجد بالای سر حرم مطهر حضرت معصومه، سلام الله علیها، نزدیک قبر شیخ عبدالکریم حائری یزدی به خاک سپرده شد.[32]

6 ـ میرزا ابوالحسن شعرانی (1320 ـ 1393 قمری)

وی فرزند شیخ محمد شعرانی از علما ومدرسان تهران است که در سال 1320 قمری چشم به جهان گشود. ایشان در مدرسه ی خان مروی تهران، به تحصیل معانی و بیان و فقه و اصول و منطق و کلام و حکمت پرداخت و از محضر بزرگانی مانند محمدرضا قمشه ا ی و میرزا طاهر تنکابنی و میرزا علی اکبر مدرس یزدی استفاده کرد.

در سال 1346 قمری به نجف اشرف هجرت کرد و رجال و حدیث را از مرحوم سید ابوتراب خوانساری فرا گرفت.

سپس به وطن بازگشت و در منزل به تدریس علوم و فنون و تألیف و ترجمه مشغول گردید و در مسجد جدّ خویش، معروف به مسجد حوض، اقامه ی جماعت پرداخت.

وی سرانجام در سال 1393 قمری در آلمان بدرود حیات گفت. جنازه اش به تهران منتقل گردید و در شهر ری در جوار حضرت عبدالعظیم حسنی، علیه السلام، در مقبره ی خسروخانی به خاک سپرده شد.[33]

7 ـ سید محمدتقی خوانساری (1305 ـ 1371 قمری)

وی در سال 1305 قمری در خوانسار متولد شد. در سال 1322 قمری رهسپار نجف اشرف گردید و از محضر اساتیدی بزرگ مانند آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی و شیخ الشریعه ی اصفهانی و علامه نایینی و آقا ضیاء عراقی، خارج فقه و اصول را استفاده کرد.

کلام و فلسفه را نزد مرحوم آقا شیخ علی قوچانی فرا گرفت.

در سال 1333 قمری هنگام جنگ بین المللی اول به اتفاق جمعی از علما به منظور دفاع از کشور اسلامی عراق که مورد تجاوز انگلستان قرار گرفته بود در جنگ علیه انگلستان شرکت نمود. پس از سقوط عراق مورد اصابت گلوله قرار گرفت و دستگیر و مدت چهار سال به هندوستان تبعید گردید و بعد از آن به ایران بازگشت و از مراجع بزرگ ایران شد. وی همچنین در اقامه ی نماز استسقاء در سال 1363 قمری مستجاب الدعوه شد و باران شروع باریدن نمود و سرانجام در سال 1371 قمری در همدان در اثر حمله ی قلبی به ملکوت اعلی پیوست. پیکر مطهرش به قم منتقل شد و در حرم مطهر حضرت معصومه، سلام الله علیها، نزدیک قبر شیخ عبدالکریم حائری دفن گردید.[34]

8 ـ سید احمد خوانساری (1309 ـ 1404 قمری)

وی فرزند سید یوسف خوانساری است که در سال 1309 قمری در خوانسار متولد شد. در نجف اشرف به تحصیل در خدمت سید محمدکاظم یزدی و آخوند ملا کاظم خراسانی و آقا ضیاء عراقی پرداخت.

در سال 1335 قمری به ایران مهاجرت کرد و در اراک از شیخ عبدالکریم حائری بهره مند گردید.

در سال 1342 قمری به قم مهاجرت کرد. تا سال 1369 قمری طلاب و فضلا از وی استفاده کردند و در سال 1369 قمری از قم مهاجرت کرد و در مسجد سید عزیزالله بازار تهران به اقامه ی نماز جماعت پرداخت. وی سرانجام در سال 1404قمری در تهران رحلت کرد و پس از تشیع، ایشان جنازه ی به قم منتقل و در حرم مطهر حضرت معصومه، سلام الله علیها، به خاک سپرده شد.[35]

میر سید علی برقعی (1298 ـ 1394 قمری):

وی فرزند سید عبدالله برقعی رضوی قمی است. در حدود سال 1298 قمری در قم پا به عرصه ی وجود نهاد.

ادبیات و سطوح را از اساتید قم فرا گرفت. سپس از محضر شیخ عبدالکریم حائری و سید ابوالحسن اصفهانی و علامه ی نایینی بهره مند شد. علوم معقول را نزد مدرس یزدی تلمذ کرد.

وی در اواخر دوران شیخ عبدالکریم حائری، به تهران منتقل شد و در مسجد «سید ولی» به اقامه ی نماز جماعت و ترویج احکام اسلامی پرداخت.

در ماه صفر 1394 به دیار حق شتافت. جنازه اش با تجلیل، به قم منتقل و در جوار حرم مطهر حضرت معصومه، سلام الله علیها، به خاک سپرده شد.[36]

10 ـ میرزا خلیل فرنقی کمره ای (1317 ـ 1405قمری):

وی در سال 1317 ق برابر 1267 شمسی در جنوب جلگه ی کمره به دنیا آمد. بعد از تحصیل مقدمات در زادگاهش، به خوانسار و اراک هجرت کرد.

در سال 1340 قمری با هجرت شیخ عبدالکریم حائری به قم، وی نیز به قم مهاجرت کرد و تحصیل را نزد شیخ عبدالکریم و میر سید علی یثربی کاشانی ادامه داد.

در کنار آن به تدریس کفایه و مکاسب و معقول و هیئت وهندسه مشغول گردید.

در سال 1354 قمری که غائله ی تغییر لباس روحانیان پیش آمد، به تهران تبعید شد و یک ماه زندانی گردید. تا آخر عمر در تهران به ترویج احکام دینی پرداخت.

وی سرانجام در 15 محرم 1405 قمری برابر با 19 مهر 1364 شمسی به دیار حق شتافت.[37]

میرسید علی یثربی کاشانی (1311 ـ 1379قمری)

وی فرزند سید محمد رضا یثربی کاشانی است. در سال 1311 قمری در کربلا چشم به عرصه وجود نهاد.

مقدمات و سطوح را از پدر خود و اساتید نجف فرا گرفت. در سال 1331 قمری در حوزه ی درسی سید کاظم یزدی و شریعت اصفهانی و آقا ضیاء عراقی و محمدحسین نایینی قرار گرفت. در سال 1339 به کاشان هجرت کرد. در سال 1341 به قم مهاجرت کرد. و در حوزه ی درسی شیخ عبدالکریم حائری قرار گرفت.

در سال 1347 قمری که پدرش به دیار حق شتافت، به کاشان بازگشت و به سرپرستی خانواده ی پدرش پرداخت.

سرانجام در سال 1379 قمری به رحمت ایزدی پیوست و در کنار قبر پدرش در صحن امامزاده حبیب بن موسی به خاک سپرده شد.[38]

سید علی اکبر برقعی (1317 ـ ...)

وی فرزند سید رضی برقعی است. در سال 1317 قمری در قم متولد شد. علوم را نزد آیات عظام شیخ عبدالکریم حائری و سید ابوالحسن اصفهانی و علامه نایینی فرا گرفت.

علوم هیئت، منطق، فلسفه را از محضر مدرس یزدی بهره مند گردید. وی از میرزا محمد ارباب و شیخ عباس قمی و میرزا محمد تهرانی سامرایی و آقا بزرگ تهرانی اجازه روایت داشت.[39]

فرید گلپایگانی (1319 ـ ....)

حاج شیخ حسن بن حاج ملا مهدی گلپایگانی معروف به «فرید گلپایگانی»، در سال 1319 قمری چشم به جهان گشود. وی پس از فراگیری مقدمات در زادگاهش گلپایگان، به اراک هجرت کرد و تا سال 1340 قمری به تحصیل در این شهر پرداخت. بعد از آن به قم مهاجرت کرد. تا سال 1345 قمری از محضر حکیم یزدی و شیخ عبدالکریم حائری بهره مند گردید. سپس به نجف اشرف هجرت کرد.

در سال 1365 قمری به تهران بازگشت و در مسجد علوی در جنوب غرب تهران به اقامه ی جماعت و ترویج احکام اسلامی پرداخت.[40]

بدیع الملک میرزا عمادالدوله (1260 ـ 1313قمری)

بدیع الملک میرزاحشمت السلطنة عمادالدوله، پسر بزرگ امام قلی میرزا عمادالدوله در سال 1260 قمری متولد شد. وی در سال 1277 نایب الایاله ی نهاوند شد در سال 1291 امام قلی میرزا پسر خود را در این سال به حشمةالسلطنة لقب داد و از طرف خود، به عنوان نائب، به حکومت کردستان فرستاد. وی بعد از پدر خود به عمادالدوله ملقب گردید.[41]

در کتاب المأثر و الآثار به جامعیت او در فلسفه شرق و غرب و سایر علوم تصریح شده است. درباره ی وی می گوید: «بدیع الملک میرزا عمادالدوله ثانی، خلف الصدق عمادالدوله ماضی، جامع ما بین فلسفه ی مشرق زمین و اروپایی است. در کتاب تواریخ عتیق و جدید و کلمات عرفا و مُتَصَوِّفَه (جمع درویشان صوفی) تتبع کامل حاصل کرد. از علم حساب و هیئت و نجوم و جغرافی، حظّی کافی به هم رسانیده و یاللعجب که در موارد محاضره و شعب ادب هم فاضلی است محتشم.[42]»

بدیع الملک از کتاب شناسان برجسته ی روزگار خود به شمار می آمد و یکی از بزرگ ترین کتابخانه های ایران در آن ایام به وی و پدرانش تعلّق داشته است و اهل مراجعه از آن استفاده می کردند.

وفات وی بعد از سال 1313 قمری بوده است. قبر وی در قبرستان ظهیرالدوله شمیران است.[43]

آقا حسین قمی (1282 ـ 1366قمری)

وی فرزند سید محمود است. درروز 28 رجب سال 1282 قمری در قم متولد شد. تحصیلاتش را در قم و تهران نزد بزرگانی مانند میرزا ابوالحسن جلوه و شیخ علی مدرس زنوزی و میرزا علی اکبر یزدی و میرزا محمد آشتیانی و شیخ فضل الله نوری گذراند. سپس راهی عتبات عالیات گردید ودر نجف اشرف و سامرا نزد میرزا حبیب الله رشتی و ملاعلی نهاوندی و محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم یزدی و میرزا تقی شیرازی تحصیلات خود را سپری کرد.

در سال 1331قمری به مشهد مقدس مهاجرت کرد.

وی در 14 ربیع الاول 1366 قمری در کاظمین دار فانی را وداع گفت. بعد از تشیع جنازه در بغداد و کربلا، جنازه ی وی به نجف اشرف منتقل شد و در صحن حرم مطهر امام علی، علیه السلام، به خاک سپرده شد.[44]

16ـ آقا سید محمدعلی اراکی شاه زندی. وی از شاگردان میرزا علی اکبر یزدی بوده است.

17 ـ سید کاظم عصار تهرانی

مرحوم حکیم یزدی، استاد سید کاظم عصار در ریاضیات قدیم بوده است.

18 ـ آقا کبیر قمی(1288 ـ 1369)

آن مرحوم یکی از فقهای بزرگ و علمای مشهور قم بود که در سال 1288 هجری قمری در قم متولد شد، و برای تحصیل سطوح به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه ی مروی ساکن گردید و ادبیات و سطوح فقه و اصول و فلسفه را از علمای تهران فراگرفت.

و در سال1319 هجری قمری به نجف اشرف هجرت کرد. و به مدت بیست و یک سال در درس های آیات عظام محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم طباطبائی یزدی شرکت کرد.

وی در سال 1330 هجری قمری در حالی که به درجه ی اجتهاد نائل گردیده بود، به قم بازگشت و در مسجد امام حسن عسکری، علیه السلام، به اقامه ی نماز جماعت و تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. از تالیفات وی حاشیه بر جواهرالکلام (کتاب الصلاة) و حاشیه بر العروة الوثقی و حاشیه بر کفایة الاصول و منتخب الاحکام و جامع الفروع و مطالع الشموس و حاشیه بر ذخیرة العباد چاپ گردیده است.

آن فقیه بزرگ در سال 1369 هجری قمری پس از یک دوره بیماری در 82 سالگی به دیار حق شتافت و در مقبره ی اختصاصیش در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد. [45]

19 ـ شیخ محمد یزدی

20 ـ سید شهاب الدین مرعشی نجفی.[46]

در این بین تعدادی از علما بودند که همزمان با مرحوم میرزا علی اکبر یزدی، در دروس علما شرکت می کردند و هم چنین دردرس های حکیم یزدی هم شرکت کردند که عبارت اند از:

آقا میرزا محمدباقر اصطهبانای (1294 ـ 1326قمری)

وی در جریان مشروطه در سال 1326 قمری در اصطهبانات به قتل رسید و او از شاگردان محمدرضا قمشه ای و آقا علی حکیم و آقا میرزا ابوالحسن جلوه بوده است.[47]

آخوند ملامحمد کاشی (متوفای 1332قمری)

وی متوفای 1332 قمری است. او شاگرد محمدرضا قمشه ای در اصفهان و معاصر جهانگیرخان قشقایی بود. وی از اساتید حاج آقا رحیم ارباب است.[48]

میرزا هاشم اشکوری (... ـ 1332ق)

وی شاگرد محمدرضا قمشه ای و علی حکیم و میرزا ابوالحسن جلوه بوده است. وی از بزرگ ترین اساتید عرفان در حوزه ی تهران است و آقا میرزا مهدی آشتیانی، میرزا محمدعلی شاه آبادی و آقا میرزا آشتیانی از شاگردان وی هستند.[49]

میرزا حسن کرمانشاهی (متوفای 1336ق)

وی شاگرد آقا محمدرضا قمشه ای، علی حکیم، میرزا ابوالحسن جلوه بود. او از اساتید آقا میرزا مهدی آشتیانی است.[50]

ملا محمد هیدجی زنجانی (متوفای 1339قمری)

وی شاگرد میرزا حسین سبزواری و میرزا ابوالحسن جلوه است. ایشان حاشیه ای بر شرح منظومه سبزواری دارند.[51] شیخ عبدالنبی نوری (1254 ـ 1343 قمری)

وی شاگرد آقا علی حکیم است. ایشان استاد شیخ محمدتقی آملی است.[52]

سلطان محمد میرزا قاجار

وی، برادر بدیع الملک میرزا عمادالدوله است. از شاگردان آقا علی حکیم بوده است.[53]

میرزا طاهر تنکابنی (متوفای 1360 قمری).[54]

میرزا محمود عراقی

منبع:فرهیختگان تمدن شیعه