آیات
1. وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَیْ ءٍ حَسیباً [1]
هر گاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لا اقل) به همان گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد.
2. دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ [2]
گفتار (و دعاى) آنها در بهشت این است كه: خداوندا، منزهى تو! و تحیّت آنها در آنجا: سلام و آخرین سخنشان این است كه: حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!
3. وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهیمَ بِالْبُشْرى قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنیذٍ [3]
فرستادگان ما [فرشتگان ] براى ابراهیم بشارت آوردند گفتند: سلام! (او نیز) گفت: سلام! و طولى نكشید كه گوساله بریانى (براى آنها) آورد.
4. وَ إِذا جاءَكَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ [4]
هر گاه كسانى كه به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: سلام بر شما پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض كرده هر كس از شما كار بدى از روى نادانى كند، سپس توبه و اصلاح (و جبران) نماید، (مشمول رحمت خدا مى شود چرا كه) او آمرزنده مهربان است.
5. وَ بَیْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسیماهُمْ وَ نادَوْا أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلامٌ عَلَیْكُمْ لَمْ یَدْخُلُوها وَ هُمْ یَطْمَعُونَ [5]
و در میان آن دو [بهشتیان و دوزخیان ]، حجابى است و بر اعراف مردانى هستند كه هر یك از آن دو را از چهره شان مى شناسند و به بهشتیان صدا مى زنند كه: درود بر شما باد! امّا داخل بهشت نمى شوند، در حالى كه امید آن را دارند.
6. سَلامٌ عَلَیْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ [6]
(و به آنان مى گویند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیكوست سرانجام آن سرا (ى جاویدان)
7. الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَیِّبینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْكُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [7]
همانها كه فرشتگان (مرگ) روحشان را مى گیرند در حالى كه پاك و پاكیزه اند به آنها مى گویند: سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالى كه انجام مى دادید!
8. وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ سَلامٌ عَلَیْكُمْ لا نَبْتَغِی الْجاهِلینَ [8]
و هر گاه سخن لغو و بیهوده بشنوند، از آن روى مى گردانند و مى گویند: اعمال ما از آن ماست و اعمال شما از آن خودتان سلام بر شما (سلام وداع) ما خواهان جاهلان نیستیم!
9. وَ سیقَ الَّذینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدینَ [9]
و كسانى كه تقواى الهى پیشه كردند گروه گروه به سوى بهشت برده مى شوند هنگامى كه به آن مى رسند درهاى بهشت گشوده مى شود و نگهبانان به آنان مى گویند: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمتها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید!
10. قالَ سَلامٌ عَلَیْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّی إِنَّهُ كانَ بی حَفِیًّا [10]
(ابراهیم) گفت: سلام بر تو! من بزودى از پروردگارم برایت تقاضاى عفو مى كنم چرا كه او همواره نسبت به من مهربان بوده است!
11. لا یَسْمَعُونَ فیها لَغْواً إِلاَّ سَلاماً وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فیها بُكْرَةً وَ عَشِیًّا [11]
در آن جا هرگز گفتار لغو و بیهوده اى نمى شنوند و جز سلام در آن جا سخنى نیست و هر صبح و شام، روزى آنان در بهشت مقرّر است.
12. ... فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِكُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَكَةً طَیِّبَةً كَذلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ [12]
... و هنگامى كه داخل خانه اى شدید، بر خویشتن سلام كنید، سلام و تحیّتى از سوى خداوند، سلامى پربركت و پاكیزه! این گونه خداوند آیات را براى شما روشن مى كند، باشد كه بیندیشید!
13. وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً [13]
بندگان (خاص خداوند) رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بى تكبّر بر زمین راه مى روند و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام مى گویند (و با بى اعتنایى و بزرگوارى مى گذرند)
14. أُوْلئِكَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فیها تَحِیَّةً وَ سَلاماً [14]
(آرى،) آنها هستند كه درجات عالى بهشت در برابر شكیباییشان به آنان پاداش داده مى شود و در آن، با تحیّت و سلام رو به رو مى شوند.
15. إِلاَّ قیلاً سَلاماً سَلاماً [15]
تنها چیزى كه مى شنوند سلام است سلام !
روایات
الکافی
بَابُ التَّسْلِیمِ
1 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص السَّلَامُ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدُّ فَرِیضَة [16]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: سلام كردن مستحب است و رد (یعنى جواب) آن واجب است.
2 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ مَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِیبُوهُ وَ قَالَ ابْدَءُوا بِالسَّلَامِ قَبْلَ الْكَلَامِ فَمَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِیبُوه [17]
و نیز رسول خدا (ص) فرمود: هر كه پیش از سلام كردن آغاز بسخن كند پاسخش را نگوئید، و فرمود: پیش از سخن گفتن بسلام كردن آغاز گفتار كنید، و هر كه پیش از سلام كردن آغاز سخن كرد پاسخش ندهید.
3 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوْلَى النَّاسِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مَنْ بَدَأَ بِالسَّلَام [18]
و نیز رسول خدا (ص) فرمود: نزدیكترین مردم بخدا و رسولش كسى است كه بسلام آغاز گفتار كند.
4 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ كَانَ سَلْمَانُ رَحِمَهُ اللَّهُ یَقُولُ أَفْشُوا سَلَامَ اللَّهِ فَإِنَّ سَلَامَ اللَّهِ لَا یَنَالُ الظَّالِمِین [19]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: سلمان رحمه اللَّه همیشه میگفت: سلام خدا را آشكار كنید زیرا سلام خدا بستمكاران نمیرسد.
توضیح
- فیض (ره) گوید: آشكارا كردن سلام باینست كه بهر كس برخورد كردید سلام كنید هر كه خواهد باشد، و معناى گفته سلمان اینست كه بهر كه برخورد كردید سلام كنید (و فكر نكنید كه ممكن است برخى از مردم شایسته سلام نباشند) زیرا اگر سزاوار سلام نباشد مانند اینكه از ستمكاران باشد سلام خدا باو نرسد.
5 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ إِفْشَاءَ السَّلَام [20]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: بدرستى كه خداى عز و جل دوست دارد آشكار كردن سلام را.
6 عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ إِنَّ الْبَخِیلَ مَنْ یَبْخَلُ بِالسَّلَام [21]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: بخیل كسى است كه از سلام كردن بخل كند.
7 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا سَلَّمَ أَحَدُكُمْ فَلْیَجْهَرْ بِسَلَامِهِ لَا یَقُولُ سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ وَ لَعَلَّهُ یَكُونُ قَدْ سَلَّمَ وَ لَمْ یُسْمِعْهُمْ فَإِذَا رَدَّ أَحَدُكُمْ فَلْیَجْهَرْ بِرَدِّهِ وَ لَا یَقُولُ الْمُسَلِّمُ سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ ثُمَّ قَالَ كَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقُولُ لَا تَغْضَبُوا وَ لَا تُغْضِبُوا أَفْشُوا السَّلَامَ وَ أَطِیبُوا الْكَلَامَ وَ صَلُّوا بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ ثُمَّ تَلَا علیه السلام عَلَیْهِمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِن [22]
ابن قداح گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر گاه یكى از شماها سلام كند باید بلند سلام كند و نگوید: من سلام كردم و جواب مرا ندادند، زیرا شاید سلام كرده و آنها نشنیده اند، چون یكى از شماها جواب سلام گوید: باید بلند جواب دهد و مسلمانى نگوید: كه من سلام كردم و بمن جواب ندادند، سپس فرمود: على علیه السلام همیشه میفرمود: خشم نكنید و كسى را هم بخشم نیاورید، سلام را آشكار گوئید و گفتارتان را خوش كنید، در شب نماز بخوانید آنگاهى كه مردم در خوابند (مقصود نماز شب است) تا بسلامتى ببهشت روید، سپس این گفتار خداى عز و جل را براى مردم خواند: السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ (سوره حشر آیه 23) (یعنى خدائى كه سالم از هر گونه عیب و نقصى است و امان دهنده و نگهبان است، و منظور امام از استشهاد باین آیه اینست كه سلام یكى از نامهاى خدا است).
8 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْبَادِی بِالسَّلَامِ أَوْلَى بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِه [23]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: آنكه آغاز بسلام كند بخدا و رسولش نزدیك تر است.
9 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْمُنْذِرِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَنْ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ فَهِیَ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ مَنْ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ فَهِیَ عِشْرُونَ حَسَنَةً وَ مَنْ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَهِیَ ثَلَاثُونَ حَسَنَة [24]
حسن بن منذر گوید: شنیدم حضرت صادق میفرمود: هر كس (را) بگوید: السلام علیكم ده حسنه است، و هر كه (را) بگوید: السلام علیكم و رحمة اللَّه بیست حسنه است، و هر كه (را) بگوید: السلام علیكم و رحمة اللَّه و بركاته سى حسنه است.
10 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ ثَلَاثَةٌ تُرَدُّ عَلَیْهِمْ رَدَّ الْجَمَاعَةِ وَ إِنْ كَانَ وَاحِداً عِنْدَ الْعُطَاسِ یُقَالُ یَرْحَمُكُمُ اللَّهُ وَ إِنْ لَمْ یَكُنْ مَعَهُ غَیْرُهُ وَ الرَّجُلُ یُسَلِّمُ عَلَى الرَّجُلِ فَیَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ وَ الرَّجُلُ یَدْعُو لِلرَّجُلِ فَیَقُولُ عَافَاكُمُ اللَّهُ وَ إِنْ كَانَ وَاحِداً فَإِنَّ مَعَهُ غَیْرَه [25]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: سه كس هستند كه گرچه یكنفر باشند ولى در باره آنها بصیغه جمع (مانند صیغه شما در فارسى) جواب داده شود یكى در جایى كه كسى عطسه زند كه باو گفته شود: یرحمكم اللَّه (یعنى خدا بشما رحمت فرستد كه در اینجا) اگر چه كسى دیگر با او نباشد (بصیغه جمع گفته شود) و دیگر مردى كه بمرد دیگرى سلام كند كه میگوید: السلام علیكم (یعنى درود بر شما) و دیگر مردى كه براى مرد دیگرى دعا كند كه میگوید: عافاكم اللَّه (یعنى خداوند شما را عافیت بخشد) كه اگر چه یكى است ولى دیگرى با او هست.
(مقصود از آن دیگر فرشته هاى نویسنده و نگهبانان و دیگر از ایشان كه با انسان هستند میباشد چنانچه فیض و مجلسى رحمهما اللَّه فرموده اند).
11 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ رَفَعَهُ قَالَ كَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ ثَلَاثَةٌ لَا یُسَلَّمُونَ الْمَاشِی مَعَ الْجَنَازَةِ وَ الْمَاشِی إِلَى الْجُمُعَةِ وَ فِی بَیْتِ الْحَمَّام [26]
حضرت صادق علیه السلام میفرمود: سه كس سلام نكنند: كسى كه همراه جنازه رود، و كسى كه بنماز جمعه میرود، و در حمام.
شرح
- فیض (ره) گوید: زیرا كه این اشخاص خاطرشان مشغول و بخود سرگرم هستند پس باكى بر آنها نیست اگر سلام نكنند.
12 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ لَقِیت [27]
و نیز آن حضرت علیه السلام فرمود: از فروتنى و تواضع این است كه بهر كه برخورد كردى سلام كنى.
13 أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ علیه السلام بِقَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا عَلَیْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا تُجَاوِزُوا بِنَا مِثْلَ مَا قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ لِأَبِینَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِنَّمَا قَالُوا رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَیْكُمْ- أَهْلَ الْبَیْت [28]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام بمردمى گذر كرد و بر آنها سلام كرد آنها در جواب گفتند: علیك السلام و رحمة اللَّه و بركاته و مغفرته و رضوانه پس امیر المؤمنین علیه السلام بدانها فرمود: در باره ما از آنچه فرشتگان بپدرمان ابراهیم علیه السلام گفتند نگذرید، آنها گفتند: رحمة اللَّه و بركاته علیكم أهل البیت
14 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ التَّحِیَّةِ لِلْمُقِیمِ الْمُصَافَحَةَ وَ تَمَامِ التَّسْلِیمِ عَلَى الْمُسَافِرِ الْمُعَانَقَة [29]
امام صادق علیه السلام فرمود: تكمیل تحیت (سلام گفتن و خوش آمد) براى شخصى كه بسفر نرفته مصافحه (و دست دادن باو) است، و تكمیل آن در باره آنكه از سفر آمده معانقه (و در آغوش گرفتن و دست بگردن همدیگر انداختن) است.
15 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُكْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَقُولَ حَیَّاكَ اللَّهُ ثُمَّ یَسْكُتَ حَتَّى یَتْبَعَهَا بِالسَّلَام [30]
و نیز فرمود علیه السلام: كه امیر المؤمنین علیه السلام فرموده: براى مرد بد است كه اول بگوید: حیاك اللَّه (یعنى خدایت زنده بدارد) سپس خاموش شود و دنبالش سلام كند.
16 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ یُسَلِّمُ الصَّغِیرُ عَلَى الْكَبِیرِ وَ الْمَارُّ عَلَى الْقَاعِدِ وَ الْقَلِیلُ عَلَى الْكَثِیر [31]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: كوچك بر بزرگ سلام كند، و رهگذر بر نشسته، و گروه اندك بر گروه بسیار سلام كنند.
17 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْقَلِیلُ یَبْدَءُونَ الْكَثِیرَ بِالسَّلَامِ وَ الرَّاكِبُ یَبْدَأُ الْمَاشِیَ وَ أَصْحَابُ الْبِغَالِ یَبْدَءُونَ أَصْحَابَ الْحَمِیرِ وَ أَصْحَابُ الْخَیْلِ یَبْدَءُونَ أَصْحَابَ الْبِغَال [32]
و نیز فرمود: علیه السّلام: كمترها به بیشتران سلام كنند، و سواره بپیاده، و استر سوارها به الاغ سوارها، و اسب سواران به استر سواران سلام كنند.
18 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ یُسَلِّمُ الرَّاكِبُ عَلَى الْمَاشِی وَ الْمَاشِی عَلَى الْقَاعِدِ وَ إِذَا لَقِیَتْ جَمَاعَةٌ جَمَاعَةً سَلَّمَ الْأَقَلُّ عَلَى الْأَكْثَرِ وَ إِذَا لَقِیَ وَاحِدٌ جَمَاعَةً سَلَّمَ الْوَاحِدُ عَلَى الْجَمَاعَة [33]
و نیز میفرمود: سواره بر پیاده و پیاده بر نشسته سلام كنند، و چون گروهى بگروه دیگر برخورند آنان كه كمترند به بیشتران سلام كنند، و چون یك نفر بگروهى برخورد آن یك بآن گروه سلام كند.
19 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا كَانَ قَوْمٌ فِی مَجْلِسٍ ثُمَّ سَبَقَ قَوْمٌ فَدَخَلُوا فَعَلَى الدَّاخِلِ أَخِیراً إِذَا دَخَلَ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِم [34]
و نیز فرموده علیه السلام: هر گاه مردمى در انجمنى باشند و مردم دیگرى وارد شوند آنها كه تازه وارد شده اند باید سلام كنند.
20 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا مَرَّتِ الْجَمَاعَةُ بِقَوْمٍ أَجْزَأَهُمْ أَنْ یُسَلِّمَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ وَ إِذَا سَلَّمَ عَلَى الْقَوْمِ وَ هُمْ جَمَاعَةٌ أَجْزَأَهُمْ أَنْ یَرُدَّ وَاحِدٌ مِنْهُم [35]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر گاه گروهى بجمعى بگذرند كافى است كه یكى از آنها سلام كند، و چون بر جمعى سلام كردند كافى است كه یكى از ایشان جواب دهد.
21 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا سَلَّمَ مِنَ الْقَوْمِ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ وَ إِذَا رَدَّ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُم [36]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: چون یكى از میان مردمى سلام كرد از آنها كافى است، و چون یكى از آنها جواب داد از آنها بس است.
22 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ یَرْدُدْنَ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ كَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ كَانَ یَكْرَهُ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَى الشَّابَّةِ مِنْهُنَّ وَ یَقُولُ أَتَخَوَّفُ أَنْ یُعْجِبَنِی صَوْتُهَا فَیَدْخُلَ عَلَیَّ أَكْثَرُ مِمَّا أَطْلُبُ مِنَ الْأَجْر [37]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: كه رسول خدا (ص) بزنها سلام میكرد و آنها نیز جواب میدادند، و امیر المؤمنین علیه السلام نیز سلام میكرد و خوش نداشت كه بجوانهاى از زنها سلام كند، و میفرمود: مى ترسم آوازش مرا خوش آید، و زیادتر از آن اجرى كه میجویم (گناه) بمن رسد.
23 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ دَخَلَ یَهُودِیٌّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ عَائِشَةُ عِنْدَهُ فَقَالَ السَّامُ عَلَیْكُمْ فَقَالَ- رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَیْكُمْ ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ فَرَدَّ عَلَیْهِ كَمَا رَدَّ عَلَى صَاحِبِهِ ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ فَرَدَّ رَسُولُ اللَّهِ ص كَمَا رَدَّ عَلَى صَاحِبَیْهِ فَغَضِبَتْ عَائِشَةُ فَقَالَتْ عَلَیْكُمُ السَّامُ وَ الْغَضَبُ وَ اللَّعْنَةُ یَا مَعْشَرَ الْیَهُودِ یَا إِخْوَةَ الْقِرَدَةِ وَ الْخَنَازِیرِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص یَا عَائِشَةُ إِنَّ الْفُحْشَ لَوْ كَانَ مُمَثَّلًا لَكَانَ مِثَالَ سَوْءٍ إِنَّ الرِّفْقَ لَمْ یُوضَعْ عَلَى شَیْ ءٍ قَطُّ إِلَّا زَانَهُ وَ لَمْ یُرْفَعْ عَنْهُ قَطُّ إِلَّا شَانَهُ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مَا سَمِعْتَ إِلَى قَوْلِهِمْ السَّامُ عَلَیْكُمْ فَقَالَ بَلَى أَ مَا سَمِعْتِ مَا رَدَدْتُ عَلَیْهِمْ قُلْتُ عَلَیْكُمْ فَإِذَا سَلَّمَ عَلَیْكُمْ مُسْلِمٌ فَقُولُوا سَلَامٌ عَلَیْكُمْ وَ إِذَا سَلَّمَ عَلَیْكُمْ كَافِرٌ فَقُولُوا عَلَیْك [38]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: مردى یهودى وارد شد بر رسول خدا (ص) و عایشه هم در حضور آن حضرت صلى اللَّه علیه و آله بود و گفت: السام علیكم (یعنى مرگ بر شما، رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله در پاسخ فرمود: علیكم (یعنى بر شما) سپس دیگرى (از یهود) آمد و مانند همان گفت و رسول خدا (ص) نیز مانند رفیقش باو پاسخ داد، پس سومى وارد شد و مانند آن گفت و رسول خدا (ص) همان طور كه بدو نفر رفقایش جواب داده بود جواب او را گفت، پس عایشه خشمگین شد و گفت: سام و خشم و لعنت بر شما باد اى گروه یهود و اى برادران میمونها و خوكها، پس رسول خدا (ص) بعایشه فرمود:اى عایشه اگر فحش بصورتى مجسم میشد هر آینه بد صورتى داشت، نرمش و مدارا بر هیچ چیز نهاده نشده جز اینكه آن چیز را آراسته است، و از هیچ چیز برداشته نشده جز اینكه آن را زشت ساخته عرض كرد: اى رسول خدا آیا نشنیدى كه اینها گفتند: السام علیكم ؟ فرمود: چرا، مگر تو نشنیدى آنچه من پاسخشان را دادم و گفتم: علیكم پس هر گاه مسلمانى بشما سلام كرد باو بگوئید: پس هر گاه مسلمانى بشما سلام كرد باو بگوئید: سلام علیكم و هر گاه كافرى بر شما سلام كرد در پاسخش بگوئید: علیك
24 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا تَبْدَءُوا أَهْلَ الْكِتَابِ بِالتَّسْلِیمِ وَ إِذَا سَلَّمُوا عَلَیْكُمْ فَقُولُوا وَ عَلَیْكُم [39]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام فرموده: بأهل كتاب آغاز بسلام نكنید، و هر گاه بشما سلام كردند شما در جواب بگوئید: و علیكم
25 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا سَلَّمَ عَلَیْكَ الْیَهُودِیُّ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الْمُشْرِكُ فَقُلْ عَلَیْك [40]
و نیز محمد بن مسلم از آن حضرت علیه السلام حدیث كند كه فرمود: هر گاه یهودى و نصرانى و مشرك بر تو سلام كردند بگو: علیك
26 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ أَقْبَلَ أَبُو جَهْلِ بْنُ هِشَامٍ وَ مَعَهُ قَوْمٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَدَخَلُوا عَلَى أَبِی طَالِبٍ فَقَالُوا إِنَّ ابْنَ أَخِیكَ قَدْ آذَانَا وَ آذَى آلِهَتَنَا فَادْعُهُ وَ مُرْهُ فَلْیَكُفَّ عَنْ آلِهَتِنَا وَ نَكُفُّ عَنْ إِلَهِهِ قَالَ فَبَعَثَ أَبُو طَالِبٍ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَدَعَاهُ فَلَمَّا دَخَلَ النَّبِیُّ ص لَمْ یَرَ فِی الْبَیْتِ إِلَّا مُشْرِكاً فَقَالَ السَّلامُ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى ثُمَّ جَلَسَ فَخَبَّرَهُ أَبُو طَالِبٍ بِمَا جَاءُوا لَهُ فَقَالَ أَ وَ هَلْ لَهُمْ فِی كَلِمَةٍ خَیْرٍ لَهُمْ مِنْ هَذَا یَسُودُونَ بِهَا الْعَرَبَ وَ یَطَئُونَ أَعْنَاقَهُمْ فَقَالَ- أَبُو جَهْلٍ نَعَمْ وَ مَا هَذِهِ الْكَلِمَةُ فَقَالَ تَقُولُونَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ فَوَضَعُوا أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ وَ خَرَجُوا هُرَّاباً وَ هُمْ یَقُولُونَ- ما سَمِعْنا بِهذا فِی الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هذا إِلَّا اخْتِلاقٌ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِی قَوْلِهِمْ- ص وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّكْرِ إِلَى قَوْلِهِ إِلَّا اخْتِلاق [41]
جابر از حضرت باقر علیه السلام حدیث كند كه فرمود: ابو جهل بن هشام با گروهى از قریش نزد ابو طالب رفتند و گفتند: این برادرزاده ات ما را آزار دهد و معبودهاى ما را هم بیازارد او را بخواه و دستورش بده از نكوهش معبودان ما خوددارى كند تا ما هم از نكوهش معبود او خوددارى كنیم، فرمود:
پس ابو طالب نزد رسول خدا (ص) فرستاد و او را فرا خواند، همین كه رسول خدا (ص) وارد شد در خانه جز مشرك كسى ندید پس فرمود:
السَّلامُ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى (یعنى سلام بر هر كس پیروى از حق كند) و نشست، ابو طالب، از آنچه مشركین گفته بودند آگاهش ساخت، حضرت فرمود: آیا بجاى این پیشنهاد كلمه اى نخواهند كه بدان وسیله بر عرب آقائى كنند و بر گردن همه آنها سوار شوند؟ (كنایه از این است كه همه را زیر فرمان خویش در آورند) ابو جهل گفت: چرا آن كلمه چیست؟ فرمود: بگوئید: لا اله الا اللَّه (همین كه این كلام را شنیدند) انگشت هاى خود را در گوش نهاده و پا بفرار گذاردند و میگفتند: ما در ملت پسین این را نشنیده ایم و این نیست جز آورده تازه و نوین پس خداى تعالى در باره گفتار ایشان از اول سوره: ص، وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّكْرِ تا آیه (8) (یعنى تا آخر آیه): إِلَّا اخْتِلاقٌ نازل فرمود.
27 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ تَقُولُ فِی الرَّدِّ عَلَى الْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ سَلَام [42]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: در جواب سلام یهودى و نصرانى میگوئى: سلام .
شرح : مجلسى (ره) گوید: یعنى بر ما یا بر مستحقش یا بر كسى كه پیروى از حق كند.
28 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام أَ رَأَیْتَ إِنِ احْتَجْتُ إِلَى مُتَطَبِّبٍ وَ هُوَ نَصْرَانِیٌّ أُسَلِّمُ عَلَیْهِ وَ أَدْعُو لَهُ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَا یَنْفَعُهُ دُعَاؤُك [43]
عبد الرحمن بن حجاج گوید:به حضرت كاظم علیه السلام عرضكردم: بفرمائید كه اگر من نیازمند یك طبیب نصرانى شدم میتوانم بر او سلام كنم و در حقش دعا كنم؟ فرمود: آرى دعاى تو باو سودى نبخشد.
29 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام كَیْفَ أَدْعُو لِلْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ قَالَ تَقُولُ لَهُ بَارَكَ اللَّهُ لَكَ فِی الدُّنْیَا [44]
حضرت رضا علیه السّلام فرمود: بحضرت صادق علیه السلام عرض شد: در حق یهودى و نصرانى چگونه دعا كنیم؟ فرمود: باو بگوئید: خدا بدنیاى تو بركت بدهد.
30 حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیه السلام فِی مُصَافَحَةِ الْمُسْلِمِ الْیَهُودِیَّ وَ النَّصْرَانِیَّ قَالَ مِنْ وَرَاءِ الثَّوْبِ فَإِنْ صَافَحَكَ بِیَدِهِ فَاغْسِلْ یَدَك [45]
ابو بصیر از یكى از دو امام باقر و صادق علیه السلام حدیث كند كه در باره مصافحه (و دست دادن) مسلمان بیهود و نصرانى فرمود: از پشت جامه باشد، و چنانچه با دست لختت بتو دست داد دستت را بشوى.
31 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْكُوفِیِّ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ خَالِدٍ الْقَلَانِسِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَلْقَى الذِّمِّیَّ فَیُصَافِحُنِی قَالَ امْسَحْهَا بِالتُّرَابِ وَ بِالْحَائِطِ قُلْتُ فَالنَّاصِبَ قَالَ اغْسِلْهَا [46]
خالد قلانسى گوید: بحضرت صادق علیه السلام عرضكردم: من با كافر ذمى (یعنى آنان كه در ذمه اسلامند مانند یهود و نصارى و گبر) برخورد میكنم و او با من دست میدهد؟ فرمود: دستت بخاك بمال یا بدیوار بكش، عرضكردم: اگر ناصبى (یعنى دشمن اهل بیت پیغمبر- ص-) باشد چطور؟ فرمود: دستت را بشوى.
32 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی رَجُلٍ صَافَحَ رَجُلًا مَجُوسِیّاً قَالَ یَغْسِلُ یَدَهُ وَ لَا یَتَوَضَّأ [47]
محمد بن مسلم از حضرت باقر علیه السلام در باره مردى كه با مردى گبر دست داده است حدیث كند كه فرمود: دستش را بشوید و وضوء نسازد.
33 أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكُوفِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنِ الرَّجُلِ یَكُونُ لَهُ الْحَاجَةُ إِلَى الْمَجُوسِیِّ أَوْ إِلَى الْیَهُودِیِّ أَوْ إِلَى النَّصْرَانِیِّ أَوْ أَنْ یَكُونَ عَامِلًا أَوْ دِهْقَاناً مِنْ عُظَمَاءِ أَهْلِ أَرْضِهِ فَیَكْتُبُ إِلَیْهِ الرَّجُلُ فِی الْحَاجَةِ الْعَظِیمَةِ أَ یَبْدَأُ بِالْعِلْجِ وَ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ فِی كِتَابِهِ وَ إِنَّمَا یَصْنَعُ ذَلِكَ لِكَیْ تُقْضَى حَاجَتُهُ قَالَ أَمَّا أَنْ تَبْدَأَ بِهِ فَلَا وَ لَكِنْ تُسَلِّمُ عَلَیْهِ فِی كِتَابِكَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَدْ كَانَ یَكْتُبُ إِلَى كِسْرَى وَ قَیْصَر [48]
ابو بصیر گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدند: از اینكه (اگر) مردى نیازى بگبر یا یهودى یا نصرانى داشت، یا اینكه یكى از آنها براى او كار میكند یا دهقان و از بزرگان سرزمین اوست، و این مرد در حاجت مهمى باو نامه مى نویسد آیا در آغاز نامه نام آن مرد كافر را بنویسد، و در نامه سلام باو بنویسد؟ و البته این كار را هم فقط بخاطر گذشتن كارش میكند؟ فرمود: اما اینكه نام او را در آغاز نامه بنویسى پس نكن (اجازه نمیدهم) ولى در نامه ات سلام براى او بنویس زیرا رسول خدا (ص) نیز بسا كه براى كسرى (پادشاه ایران) و قیصر (سلطان روم) نامه مى نوشت.
34 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَكْتُبُ إِلَى رَجُلٍ مِنْ عُظَمَاءِ عُمَّالِ الْمَجُوسِ فَیَبْدَأُ بِاسْمِهِ قَبْلَ اسْمِهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ إِذَا فَعَلَ لِاخْتِیَارِ الْمَنْفَعَة [49]
عبد اللَّه بن سنان از حضرت صادق علیه السلام حدیث كند كه در باره مردى كه بیكى از بزرگان كارمندان گبر نامه بنویسد و در آن نامه پیش از نام خودش نام او را بنویسد آن حضرت علیه السلام فرمود:باكى نیست اگر این كار را بخاطر سودى كند.
35- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ [عَنْ أَبِیهِ ] عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا تَبْدَءُوا النِّسَاءَ بِالسَّلَامِ وَ لَا تَدْعُوهُنَّ إِلَى الطَّعَامِ فَإِنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ النِّسَاءُ عَیٌّ وَ عَوْرَةٌ فَاسْتُرُوا عِیَّهُنَّ بِالسُّكُوتِ وَ اسْتُرُوا عَوْرَاتِهِنَّ بِالْبُیُوتِ [50]
امیر مؤمنان فرمود: به زنان آغاز به سلام نکنید و آنها را به غذا(مهمانی) دعوت نکنید. چرا که رسول خدا فرمود: زنان زشتی گفتار و چیزهایی لازم الستر دارند پس زشتی گفتارشان را با سکوت و مواضع پوششان را با خانه ها بپوشانید.
36- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ لَا تُسَلِّمْ عَلَى الْمَرْأَةِ [51]
امام صادق علیه السلام فرمود: به زن سلام مکن!
37- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ یَرْدُدْنَ عَلَیْهِ وَ كَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ كَانَ یَكْرَهُ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَى الشَّابَّةِ مِنْهُنَّ وَ یَقُولُ أَتَخَوَّفُ أَنْ یُعْجِبَنِی صَوْتُهَا فَیَدْخُلَ عَلَیَّ أَكْثَرُ مِمَّا طَلَبْتُ مِنَ الْأَجْرِ [52]
امام صادق علیه السلام : رسول خدا صلى الله علیه و آله به زنها سلام مى كرد و آنها جواب سلام حضرت را مى دادند . امیر المؤمنین علیه السلام نیز به زنها سلام مى كرد، اما از سلام كردن به زنان جوان كراهت داشت و مى فرمود : مى ترسم صدایشان مرا خوش آید و در نتیجه ، چیزى به دلم در آید كه به ثوابش نیرزد.
38. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام كَیْفَ التَّسْلِیمُ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ فَقَالَ نَعَمْ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَى أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ نَحْنُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ [53]
راوی از امام صادق علیه السلام درباره چگونگی سلام بر اهل قبور پرسید. فرمود: مى گویى : سلام بر ساكنان این خانه ها، بر مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان مسلمان ، شما پیشروان ما هستید و ما به خواست خدا به شما ملحق خواهیم شد.
بَابُ الْعُطَاسِ وَ التَّسْمِیتِ
39 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ مِنَ الْحَقِّ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودَهُ إِذَا مَرِضَ وَ یَنْصَحَ لَهُ إِذَا غَابَ وَ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَسَ یَقُولَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* لَا شَرِیكَ لَهُ وَ یَقُولَ لَهُ یَرْحَمُكَ اللَّهُ فَیُجِیبَهُ فَیَقُولَ لَهُ یَهْدِیكُمُ اللَّهُ وَ یُصْلِحُ بَالَكُمْ وَ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یَتْبَعَهُ إِذَا مَات [54]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: از حقوق مسلمان بر برادرش اینست كه چون باو برخورد كند سلامش كند، و چون بیمار شود بعیادتش رود، و چون پنهان شود (پشت سرش) براى او خیرخواهى كند، و چون عطسه زند و بگوید: الحمد للَّه رب العالمین لا شریك له باو بگوید: یرحمك اللَّه او نیز در جواب این گوید: یهدیكم اللَّه و یصلح بالكم و چون او را (بكارى یا بجائى) بخواند (و دعوتش كند) بپذیرد، و چون بمیرد تشییعش كند.
40 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ فَسَمِّتُوهُ وَ لَوْ كَانَ مِنْ وَرَاءِ جَزِیرَةٍ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى وَ لَوْ مِنْ وَرَاءِ الْبَحْر [55]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا (ص) فرموده است: هر گاه كسى عطسه كرد جواب عطسه اش را بگوئید اگر چه از پس جزیره اى باشد. و در روایت دیگرى است كه: اگر چه از پس دریا باشد.
41 الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُثَنًّى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَزِیدَ وَ مُعَمَّرِ بْنِ أَبِی زِیَادٍ وَ ابْنِ رِئَابٍ قَالُوا كُنَّا جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ عَطَسَ رَجُلٌ فَمَا رَدَّ عَلَیْهِ أَحَدٌ مِنَ الْقَوْمِ شَیْئاً حَتَّى ابْتَدَأَ هُوَ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَلَّا سَمَّتُّمْ إِنَّ مِنْ حَقِّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ یَعُودَهُ إِذَا اشْتَكَى وَ أَنْ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ أَنْ یَشْهَدَهُ إِذَا مَاتَ وَ أَنْ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَس [56]
اسحاق بن یزید و معمر بن ابى زیاد و ابن رئاب گویند: ما در خدمت حضرت صادق علیه السلام نشسته بودیم كه مردى عطسه زد، پس هیچ یك از آن مردم (كه آنجا بودند) جواب او را نگفتند تا اینكه آن حضرت شروع بسخن كرد و فرمود: سبحان اللَّه چرا جواب عطسه اش را نگفتید؟ همانا از حقوق مسلمان اینست كه هر گاه بیمار شد عیادتش كنند، و چون دعوتى كند بپذیرند، و چون بمیرد بر سر جنازه اش حاضر شوند، و چون عطسه زد جواب عطسه اش را بگویند.
42 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى قَالَ كُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام فَعَطَسَ فَقُلْتُ لَهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْكَ ثُمَّ عَطَسَ فَقُلْتُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْكَ ثُمَّ عَطَسَ فَقُلْتُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْكَ وَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِذَا عَطَسَ مِثْلُكَ نَقُولُ لَهُ كَمَا یَقُولُ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ یَرْحَمُكَ اللَّهُ أَوْ كَمَا نَقُولُ قَالَ نَعَمْ أَ لَیْسَ تَقُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَلَى قَالَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ قَالَ بَلَى وَ قَدْ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ رَحِمَهُ وَ إِنَّمَا صَلَوَاتُنَا عَلَیْهِ رَحْمَةٌ لَنَا وَ قُرْبَة [57]
صفوان بن یحیى گوید: در خدمت حضرت رضا علیه السلام بودم پس آن حضرت عطسه زد، من باو گفتم: صلى اللَّه علیك دوباره عطسه زد من گفتم: صلى اللَّه علیك براى سومین بار عطسه زد و من گفتم: صلى اللَّه علیك و عرضكردم: قربانت: اگر مانند شما (امام معصومى) عطسه زد همان طور كه ما بهم میگوئیم یرحمك اللَّه آن طور بگوئیم یا این طور كه من میگویم؟ فرمود: چرا مگر نمیگوئى: صلى اللَّه على محمد و آله ؟ عرضكردم: چرا، فرمود: (تو میگوئى:) ارحم محمدا و آل محمد (یعنى پس از آنكه میگوئى: صلى اللَّه على محمد و آله دنبالش میگوئى: ارحم محمدا و آل محمد و این هر دو طلب رحمت است بدو لفظ: یكى بلفظ یرحمك اللَّه و دیگر بلفظ ارحم محمدا و آل محمد سپس فرمود: آرى محققا خداوند بر محمد صلوات و رحمت فرستاده و جز این نیست كه صلوات ما بر او براى ما رحمت و تقرب بخدا است.
شرح (از فیض)
- یعنى باكى نیست هر كدام یك از این دو لفظ را بگوئى زیرا هر دو بمعناى طلب رحمت خداوند است. و محتمل است معناى فرمایش امام علیه السلام این باشد كه صلى اللَّه علیك بهمان معناى ارحم حمدا و آل محمد است كه آنهم از لحاظ معنا بازگشتش به یرحمك اللَّه است پس هر دو لفظ داراى یك معنى است.
5 عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ التَّثَاؤُبُ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الْعَطْسَةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل [58]
احمد بن محمد بن ابى نصر گوید: از حضرت رضا علیه السّلام شنیدم كه میفرمود: دهن دره از شیطان است و عطسه از خداى عز و جل است.
شرح
- مجلسى (ره) گوید: اینكه دهن دره را از جانب شیطان دانسته براى آنست كه دهن دره بواسطه سنگینى بدن و پرى شكم و سستى و میل آن بخواب است، و مقصود حضرت باز داشتن مردمان است از آنچه باعث پدید آمدن دهن دره است مانند پرخورى و سیرى و مانند اینها كه انسان را از طاعات سنگین كند و از انجام خیرات كسل نماید، و فیض (ره) گوید: جهتش اینست كه پیدایش آن از غفلتى است كه از واگذاردن خداوند شخص را بحال خود پدید آمده، زیرا كه چون خداوند بنده را بحال خود گذارد از یاد خدا غافل شود (و نشانه اش دهن دره است) و اما وجه اینكه عطسه از طرف خدا است این است كه اوست كه بنده اش را وادار بعطسه كرده تا آن بنده هنگام زدن عطسه بیاد خدا افتد، و ذكر او را بگوید و این معانى است كه از حدیث آینده استفاده شود.
43 عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ قَالَ سَأَلْتُ الْعَالِمَ علیه السلام عَنِ الْعَطْسَةِ وَ مَا الْعِلَّةُ فِی الْحَمْدِ لِلَّهِ عَلَیْهَا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ نِعَماً عَلَى عَبْدِهِ فِی صِحَّةِ بَدَنِهِ وَ سَلَامَةِ جَوَارِحِهِ وَ إِنَّ الْعَبْدَ یَنْسَى ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى ذَلِكَ وَ إِذَا نَسِیَ أَمَرَ اللَّهُ الرِّیحَ فَتَجَاوَزَ فِی بَدَنِهِ ثُمَّ یُخْرِجُهَا مِنْ أَنْفِهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى ذَلِكَ فَیَكُونُ حَمْدُهُ عِنْدَ ذَلِكَ شُكْراً لِمَا نَسِی [59]
صالح بن ابى حماد گوید: از حضرت موسى بن جعفر علیه السلام از عطسه و سر اینكه دنبالش حمد خدا را باید كرد پرسیدم؟ فرمود: همانا براى خدا بر بنده اش نعمتهائى است از سلامتى بدن و اعضاى او و تندرستیش، و بدرستى كه بنده خداى عز و جل را از یاد ببرد و در باره این نعمتها فراموشش كند، و چون خدا را فراموش كند خداوند بباد دستور دهد كه در تنش بگذرد و از بینى او بیرون آید تا خدا را بر آن حمد كند، پس حمد او در آن هنگام شكرى است براى آنچه فراموش كرده است.
44 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْعَطْسَةُ تَنْفَعُ فِی الْجَسَدِ وَ تُذَكِّرُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً یَقُولُونَ لَیْسَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی الْعَطْسَةِ نَصِیبٌ فَقَالَ إِنْ كَانُوا كَاذِبِینَ فَلَا نَالَهُمْ شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ ص [60]
جابر گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: چه چیز خوبى است عطسه زدن، براى بدن سودمند است، و خداى عز و جل را نیز بیاد انسان آورد، من عرضكردم: نزد ما مردمانى هستند كه میگویند: رسول خدا (ص) از عطسه بهره اى ندارد (و عطسه نمیزند)؟ فرمود: اگر دروغ گویند شفاعت محمد (ص) بآنها نرسد.
45 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ عَطَسَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَلَمْ یُسَمِّتْهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَالَ نَقَصَنَا حَقَّنَا ثُمَّ قَالَ إِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ فَلْیَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَسَمَّتَهُ أَبُو جَعْفَر
ابن ابى عمیر از برخى از اصحابش حدیث كند كه گفت: مردى در خدمت حضرت باقر علیه السّلام عطسه زد و گفت: الحمد للَّه حضرت باقر علیه السّلام جواب عطسه او را نداد و فرمود: از حق ما كاست سپس فرمود: چون یكى از شماها عطسه كرد بگوید: الحمد للَّه رب العالمین و صلى اللَّه على محمد و أهل بیته گوید: پس آن مرد آنچنان گفت و حضرت نیز جواب عطسه او را داد. (یعنى باو فرمود:یرحمك اللَّه)
46 عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْبَصْرِیِّ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یَكْرَهُونَ الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ الْعَطْسَةِ وَ عِنْدَ الذَّبِیحَةِ وَ عِنْدَ الْجِمَاعِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَا لَهُمْ وَیْلَهُمْ نَافَقُوا لَعَنَهُمُ اللَّه [61]
فضیل بن یسار گوید: بحضرت باقر علیه السلام عرضكردم: مردم در سه جا صلوات بر محمد و آلش را بددانند: یكى هنگام عطسه، و دیگر هنگام سر بریدن حیوانات، و سوم در هنگام جماع، حضرت باقر علیه السلام فرمود: چه شده است آنها را؟ واى بر آنها، نفاق كردند، خدا لعنتشان كند.
47 عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ قَالَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا عَطَسَ فَقِیلَ لَهُ یَرْحَمُكَ اللَّهُ قَالَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ وَ یَرْحَمُكُمْ وَ إِذَا عَطَسَ عِنْدَهُ إِنْسَانٌ قَالَ یَرْحَمُكَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل [62]
سعد بن ابى خلف گوید: حضرت باقر علیه السلام هر گاه عطسه میزد و باو میگفتند: یرحمك اللَّه حضرت میفرمود: یغفر اللَّه لكم و یرحمكم و هر گاه كسى نزد او عطسه میزد حضرت میفرمود: یرحمك اللَّه عز و جل
48 عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ أَوْ غَیْرِهِ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ عَطَسَ غُلَامٌ لَمْ یَبْلُغِ الْحُلُمَ عِنْدَ النَّبِیِّ ص فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ ص بَارَكَ اللَّهُ فِیك [63]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: پسر بچه اى كه بحد بلوغ نرسیده بود نزد پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله عطسه زد و پس از آن گفت: الحمد للَّه پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله باو فرمود: بارك اللَّه فیك
49 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ فَلْیَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* لَا شَرِیكَ لَهُ وَ إِذَا سَمَّتَ الرَّجُلُ فَلْیَقُلْ یَرْحَمُكَ اللَّهُ وَ إِذَا رَدَدْتَ فَلْیَقُلْ یَغْفِرُ اللَّهُ لَكَ وَ لَنَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سُئِلَ عَنْ آیَةٍ أَوْ شَیْ ءٍ فِیهِ ذِكْرُ اللَّهِ فَقَالَ كُلُّمَا ذُكِرَ اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ حَسَن [64]
محمد بن مسلم از حضرت باقر علیه السلام حدیث كند كه فرمود: هر گاه مردى عطسه زد دنبالش بگوید: الحمد للَّه [رب العالمین ] لا شریك له و كسى كه میخواهد جواب عطسه را بدهد بگوید یرحمك اللَّه و چون (شخصى كه عطسه زده) بخواهد جواب او را بدهد بگوید: یغفر اللَّه لك و لنا زیرا از رسول خدا (ص) از آیه اى یا چیزى كه در آن ذكر خدا باشد پرسش شد (كه آیا در چنین جایى آیه اى یا ذكر مخصوصى باید گفت؟) فرمود: هر جمله اى كه در آن ذكر خدا باشد نیكو است.
50 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ قَالَ عَطَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* ثُمَّ جَعَلَ إِصْبَعَهُ عَلَى أَنْفِهِ فَقَالَ رَغِمَ أَنْفِی لِلَّهِ رَغْماً دَاخِرا [65]
مسمع بن عبد الملك گوید: حضرت صادق علیه السلام عطسه زد پس فرمود: الحمد للَّه رب العالمین پس انگشتش را بر بینى نهاد و فرمود: رغم انفى للَّه رغما داخرا (یعنى بینى من براى خدا بزبونى بر خاك است).
51 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَلَى كُلِّ حَالٍ لَمْ یَجِدْ وَجَعَ الْأُذُنَیْنِ وَ الْأَضْرَاس [66]
أمیر المؤمنین علیه السلام در حدیث مرفوعى فرمود: هر كس چون عطسه كند دنبال آن بگوید: الحمد للَّه رب العالمین على كل حال درد گوش و دندان نبیند.
52 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ أَوْ غَیْرِهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فِی وَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعِ الْآذَانِ إِذَا سَمِعْتُمْ مَنْ یَعْطِسُ فَابْدَءُوهُ بِالْحَمْد [67]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: در باره درد دندان و گوش هر گاه شنیدید كسى عطسه زد با حمد خدا با او سخن گوئید.
53 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ سَمِعَ عَطْسَةً فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ ص وَ أَهْلِ بَیْتِهِ لَمْ یَشْتَكِ عَیْنَیْهِ وَ لَا ضِرْسَهُ ثُمَّ قَالَ إِنْ سَمِعْتَهَا فَقُلْهَا وَ إِنْ كَانَ بَیْنَكَ وَ بَیْنَهُ الْبَحْر [68]
ابو اسامه گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر كه صداى عطسه اى را بشنود پس خداى عز و جل را حمد گوید و بر پیغمبر (ص) و خاندانش صلوات بفرستد، درد چشم و دندان نبیند، سپس فرمود: اگر آن را شنیدى ذكر (حمد و صلوات) را بگو اگر چه میان تو و آن (كس كه عطسه زده) دریا فاصله باشد.
54 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ عَطَسَ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ الْقَوْمُ هَدَاكَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُولُوا یَرْحَمُكَ اللَّهُ فَقَالُوا لَهُ إِنَّهُ نَصْرَانِیٌّ فَقَالَ لَا یَهْدِیهِ اللَّهُ حَتَّى یَرْحَمَه [69]
ابن ابى نجران از برخى از شیعیان حدیث كند كه گفت: مردى نصرانى نزد حضرت صادق علیه السلام عطسه زد مردم باو گفتند: هداك اللَّه (یعنى خدا هدایتت كند) حضرت صادق علیه السلام فرمود: [بگوئید] یرحمك اللَّه عرض كردند: او نصرانى است؟ فرمود: تا خدا باو رحم نكند هدایتش نفرماید.
55 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا عَطَسَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ ثُمَّ سَكَتَ لِعِلَّةٍ تَكُونُ بِهِ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ عَنْهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* فَإِنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ یَغْفِرُ اللَّهُ لَكَ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعُطَاسُ لِلْمَرِیضِ دَلِیلُ الْعَافِیَةِ وَ رَاحَةٌ لِلْبَدَن [70]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: هر گاه مرد مسلمانى عطسه زند و بواسطه دردى كه دارد خاموش ماند (و دنبالش نتواندالحمد للَّه رب العالمین بگوید) فرشتگان بجاى او گویند: الحمد للَّه رب العالمین و اگر بگوید: الحمد للَّه رب العالمین فرشتگان گویند: یغفر اللَّه لك فرمود: و رسول خدا (ص) فرموده: عطسه براى بیمار نشانه بهبودى و آسودگى بدن اوست.
56 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ الْعُطَاسُ یَنْفَعُ فِی الْبَدَنِ كُلِّهِ مَا لَمْ یَزِدْ عَلَى الثَّلَاثِ فَإِذَا زَادَ عَلَى الثَّلَاثِ فَهُوَ دَاءٌ وَ سُقْم [71]
و نیز امام صادق علیه السلام فرمود: عطسه براى همه تن سودمند است اگر از سه تا نگذرد و چون از سه تا بگذرد آن درد و بیمارى است.
57 أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكُوفِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَكْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ قَالَ الْعَطْسَةُ الْقَبِیحَةُ [72]
ابو بكر حضرمى گوید: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم از گفتار خداى عز و جل (كه فرماید) براستى ناخوش ترین آوازها بانگ خران است (سوره لقمان آیه 19) فرمود: عطسه ناهموار است.
ابو بكر حضرمى گوید: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم از گفتار خداى عز و جل (كه فرماید) براستى ناخوش ترین آوازها بانگ خران است (سوره لقمان آیه 19) فرمود: عطسه ناهموار است.
ُ58 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ عَطَسَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى قَصَبَةِ أَنْفِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْداً كَثِیراً كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خَرَجَ مِنْ مَنْخِرِهِ الْأَیْسَرِ طَائِرٌ أَصْغَرُ مِنَ الْجَرَادِ وَ أَكْبَرُ مِنَ الذُّبَابِ حَتَّى یَسِیرَ تَحْتَ الْعَرْشِ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لَهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة [73]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر كه عطسه زند سپس دستش را بر استخوان تیغه بینى نهد و بگوید: الحمد للَّه رب العالمین [الحمد للَّه ] حمدا كثیرا كما هو اهله و صلى اللَّه على محمد النبى و آله و سلم از سوراخ چپ بینى او پرنده اى كوچكتر از ملخ و بزرگتر از مگس بیرون آید و برود تا بزیر عرش رسد و تا روز قیامت براى او استغفار كند.
59 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَوَاهُ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْعَامَّةِ قَالَ كُنْتُ أُجَالِسُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مَجْلِساً أَنْبَلَ مِنْ مَجَالِسِهِ قَالَ فَقَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ الْعَطْسَةُ فَقُلْتُ مِنَ الْأَنْفِ فَقَالَ لِی أَصَبْتَ الْخَطَأَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ فَقَالَ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ كَمَا أَنَّ النُّطْفَةَ تَخْرُجُ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ وَ مَخْرَجُهَا مِنَ الْإِحْلِیلِ ثُمَّ قَالَ أَ مَا رَأَیْتَ الْإِنْسَانَ إِذَا عَطَسَ نُفِضَ أَعْضَاؤُهُ وَ صَاحِبُ الْعَطْسَةِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ سَبْعَةَ أَیَّام [74]
مردى از عامه گوید: من با امام صادق علیه السلام نشست و برخاست داشتم و بخدا سوگند مجلسى گرامى تر از مجلسهاى او ندیدم، گوید: روزى آن حضرت بمن فرمود: عطسه از كجا بیرون آید؟ گفتم: از بینى، فرمود: بخطا رفتى، گفتم: قربانت از كجا بیرون آید؟ فرمود: از همه بدن چنانچه منى از همه بدن بیرون آید گرچه از احلیل (یعنى آلت مردى) خارج شود، سپس فرمود: آیا نبینى كه چون انسان عطسه زند همه اعضاء بدنش تكان خورد؟ و كسى كه عطسه میزند هفت روز از مرگ در امان است.
60 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَصْدِیقُ الْحَدِیثِ عِنْدَ الْعُطَاس [75]
و نیز فرمود صلى اللَّه علیه و آله هر گاه مردى حدیثى گوید و كسى عطسه زند آن گواه درستى آن حدیث باشد.
61 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا كَانَ الرَّجُلُ یَتَحَدَّثُ بِحَدِیثٍ فَعَطَسَ عَاطِسٌ فَهُوَ شَاهِدُ حَق [76]
و نیز فرمود صلى اللَّه علیه و آله هر گاه مردى حدیثى گوید و كسى عطسه زند آن گواه درستى آن حدیث باشد.
62 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ ثَلَاثاً فَسَمِّتْهُ ثُمَّ اتْرُكْه [77]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: هر گاه مردى عطسه زد تا سه بار جواب او را بگو و سپس او را رها كن (یعنى حقى كه در این باره دارد در بار سوم ادا شود و از آن كه گذشت جواب ندارد).
بحار الأنوار
أبواب التحیة و التسلیم و العطاس و ما یتعلق بها
باب إفشاء السلام و الابتداء به و فضله و آدابه و أنواعه و أحكامه و القول عند الافتراق
1- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَمَرَهُمْ بِسَبْعٍ عِیَادَةِ الْمَرْضَى وَ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ وَ إِبْرَارِ الْقَسَمِ وَ تَسْمِیتِ الْعَاطِسِ وَ نَصْرِ الْمَظْلُومِ وَ إِفْشَاءِ السَّلَامِ وَ إِجَابَةِ الدَّاعِی [78]
رسول خدا مردم را به هفت چیز فرمان داد : عیادت بیماران، و تشییع جنازه مردگان و انجام سوگند، و تحیت عطسه و یارى ستمدیدگان، و فاش کردن سلام، و پذیرش دعوت .
2- مع، [معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق ] الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ فِی الْجَنَّةِ غُرَفاً یُرَى ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا یَسْكُنُهَا مِنْ أُمَّتِی مَنْ أَطَابَ الْكَلَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَى السَّلَامَ وَ صَلَّى بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ ثُمَّ قَالَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ أَنْ لَا یَبْخَلَ بِالسَّلَامِ عَلَى أَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ [79]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: كه در بهشت غرفه هایی است كه ظاهرش از باطنش و باطنش از ظاهرش پیداست . کسی از امتم در آنها نشیند كه سخن پاک و نیکو گوید، و اطعام كند و سلام را نشر دهد و در شب كه مردم خوابند نماز كند، سپس فرمود: فاش كردن سلام این است که از هیچ مسلمانى دریغ نکند.
3- فس، [تفسیر القمی ] فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِكُمْ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ یَقُولُ إِذَا دَخَلَ الرَّجُلُ مِنْكُمْ بَیْتَهُ فَإِنْ كَانَ فِیهِ أَحَدٌ یُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ وَ إِنْ لَمْ یَكُنْ فِیهِ أَحَدٌ فَلْیَقُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا یَقُولُ اللَّهُ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَكَةً طَیِّبَةً [80]
امام باقر علیه السلام ـ درباره همین آیه ـ فرمود : هرگاه مردى از شما به خانه خود وارد شد ، اگر كسى در خانه بود به آنها سلام كند و اگر كسى نبود بگوید : السلامُ علینا من عند ربّنا؛ سلام بر ما از جانب پروردگارمان كه خداوند مى فرماید : [كه آن ]تحیّتى است مبارك و پاكیزه از جانب خدا .
4- جا، [المجالس للمفید] عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص یَا أَنَسُ سَلِّمْ عَلَى مَنْ لَقِیتَ یَزِیدُ اللَّهُ فِی حَسَنَاتِكَ وَ سَلِّمْ فِی بَیْتِكَ یَزِیدُ اللَّهُ فِی بَرَكَتِكَ [81]
پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: سلام كن به هر كه بر خورى تا خدا بیفزاید بر حسناتت، و سلام كن در خانه خودت تا خدا افزاید در بركت تو.
5- ل، [الخصال ] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عِیسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ الْمُنْكَدِرِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَیْرُكُمْ مَنْ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَى السَّلَامَ وَ صَلَّى وَ النَّاسُ نِیَامٌ [82]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترین شما كسى است كه مردم را اطعام كند ، به همگان سلام گوید، و شب هنگام كه مردم خوابند، او نماز گزارد .
6- ل، [الخصال ] مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَبَّاسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْخَضِرِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هُدْبَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَوْماً یَا أَنَسُ أَسْبِغِ الْوُضُوءَ تَمُرَّ عَلَى الصِّرَاطِ مَرَّ السَّحَابِ أَفْشِ السَّلَامَ یَكْثُرْ خَیْرُ بَیْتِكَ أَكْثِرْ مِنْ صَدَقَةِ السِّرِّ فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ [83]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: وضو را كامل كن تا چون ابر بر صراط گذر كنى سلام را فاش كن تا خیر خانه ات فزون شود، بسیار صدقه نهانى بده كه خشم خدا عز و جل را خاموش كند.
7- ل، [الخصال ] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ یَضْمَنُ لِی أَرْبَعَةً بِأَرْبَعَةِ أَبْیَاتٍ فِی الْجَنَّةِ مَنْ أَنْفَقَ وَ لَمْ یَخَفْ فَقْراً وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَفْشَى السَّلَامَ فِی الْعَالَمِ وَ تَرَكَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ كَانَ مُحِقّاً [84]
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس تعهد كند چهار چیز را, در برابرش چهار خانه در بهشت داشته باشد: آنكه انفاق كند بى ترس از فقر، و انصاف دهد بمردم از طرف خودش و سلام را در جهان فاش سازد، و مجادله را وانهد گرچه حق با او باشد.
8- ل، [الخصال ] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمْ مَنْزِلَهُ فَلْیُسَلِّمْ عَلَى أَهْلِهِ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ فَإِنْ لَمْ یَكُنْ لَهُ أَهْلٌ فَلْیَقُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ رَبِّنَا وَ قَالَ علیه السلام إِذَا قَالَ لَكَ أَخُوكَ حَیَّاكَ اللَّهُ بِالسَّلَامِ فَقُلْ أَنْتَ فَحَیَّاكَ اللَّهُ بِالسَّلَامِ وَ أَحَلَّكَ دَارَ الْمُقَامِ [85]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: چون كسى از شما بخانه خود در آید بخاندانش سلام دهد، گوید: درود بر شما و اگر ندارد. باید بگوید: درود بر ما از پروردگار ما، و فرمود چون برادرت بتو گوید: تحیت خدا تو را باد بسلام. تو بگو: تحیت خدا تو را باد بسلام و تو را به دار مقام برد.
9- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا تَلَاقَیْتُمْ فَتَلَاقَوْا بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصَافُحِ وَ إِذَا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِالِاسْتِغْفَارِ [86]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه به هم رسیدید ، سلام گویید و دست دهید و چون از هم جدا شدید با آمرزش خواهى یكدیگر را ترك كنید.
10- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ عَنِ الشَّعْبِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ یَقُولُ لِی وَ لِلْأَشْعَثِ بْنِ قَیْسٍ إِنَّ لِی عِنْدَكُمَا وَدِیعَةً فَقُلْنَا مَا نَعْلَمُهَا إِلَّا أَنَّ قَوْماً قَالُوا لَنَا أَقْرِءُوهُ عَنَّا السَّلَامَ قَالَ فَأَیُّ شَیْ ءٍ أَفْضَلُ مِنَ السَّلَامِ وَ هِیَ تَحِیَّةُ أَهْلِ الْجَنَّةِ [87]
سلمان فارسی به شخصی گفت: آیا امانتی برای من نزد شما نیست؟ او گفت نه چیزی نیست. البته گروهی به من گفتند از جانب ما به سلمان سلام برسان. سلمان گفت: چه چیزی بهتر از سلام كه خوشامد اهل بهشت است!
11- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ الْبُهْلُولِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ إِنَّ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْمَعْرُوفِ سِتّاً یُسَلِّمُ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودُهُ إِذَا مَرِضَ وَ یُسَمِّتُهُ إِذَا عَطَسَ وَ یَشْهَدُهُ إِذَا مَاتَ وَ یُجِیبُهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یُحِبُّ لَهُ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَكْرَهُ لَهُ مَا یَكْرَهُ لِنَفْسِهِ [88]
پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود: مسلمان بر برادر مسلمان خود شش نیكى دارد: هنگام برخورد با او سلامش دهد , عیادتش كند چون بیمار شود و بخیرش گوید چون عطسه زند، و بر سر جنازه اش آید چون بمیرد، و پذیرایش گردد چون دعوتش كند، و بخواهد براش آنچه براى خود خواهد، و نخواهد براش آنچه براى خود نخواهد.
12- مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِكُمْ الْآیَةَ فَقَالَ هُوَ تَسْلِیمُ الرَّجُلِ عَلَى أَهْلِ الْبَیْتِ حِینَ یَدْخُلُ ثُمَّ یَرُدُّونَ عَلَیْهِ فَهُوَ سَلَامُكُمْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ [89]
امام باقر علیه السلام ـ درباره آیه : هرگاه وارد خانه هایى شدید، به خودتان سلام كنید ـ فرمود : منظور سلام كردن مرد بر اهل خانه است به هنگام ورود و جواب دادن اهل خانه است به او . پس ، این سلام شماست به خود شما .
13- كشف، [كشف الغمة] مِنْ كِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ كُنْتُ تَرَكْتُ التَّسْلِیمَ عَلَى أَصْحَابِنَا فِی مَسْجِدِ الْكُوفَةِ وَ ذَلِكَ لِتَقِیَّةٍ عَلَیْنَا فِیهَا شَدِیدَةٍ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا إِسْحَاقُ مَتَى أَحْدَثْتَ هَذَا الْجَفَاءَ لِإِخْوَانِكَ تَمُرُّ بِهِمْ فَلَا تُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ فَقُلْتُ لَهُ ذَلِكَ لِتَقِیَّةٍ كُنْتُ فِیهَا فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْكَ فِی التَّقِیَّةِ تَرْكُ السَّلَامِ وَ إِنَّمَا عَلَیْكَ فِی التَّقِیَّةِ الْإِذَاعَةُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَمُرُّ بِالْمُؤْمِنِینَ فَیُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ فَتَرُدُّ الْمَلَائِكَةُ سَلَامٌ عَلَیْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ أَبَداً [90]
اسحاق بن عمار گوید من در مسجد كوفه به یاران خود سلام نمیكردم از روی تقیه. نزد امام صادق علیه السلام رفتم و آن حضرت بمن فرمود: اى اسحق این جفای به برادرانت را از كى شروع کردی؟! گفتم براى تقیه ! فرمود: سلام نكردن تقیه نیست، تقیه فاش كردن رازها است راستش چون مؤمن بمؤمنان گذرد و بر آنها سلام كند فرشته ها باو جواب دهند سلام و رحمت و بركت خدا همیشه بر تو باد!
14- فس، [تفسیر القمی ] قَالَ كَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ ص إِذَا أَتَوْهُ یَقُولُونَ لَهُ أَنْعِمْ صَبَاحاً وَ أَنْعِمْ مَسَاءً وَ هِیَ تَحِیَّةُ أَهْلِ الْجَاهِلِیَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِذا جاؤُكَ حَیَّوْكَ بِما لَمْ یُحَیِّكَ بِهِ اللَّهُ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص قَدْ أَبْدَلَنَا اللَّهُ بِخَیْرٍ مِنْ ذَلِكَ تَحِیَّةِ أَهْلِ الْجَنَّةِ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ [91]
تفسیر قمى: چون یاران رسول خدا نزدش مى آمدند باو میگفتند صبح خوشت یا شبت خوش و این درود جاهلیت بود و خدا (در سوره المجادله آیه 9) فرو فرستاد: " و چون نزدت آیند درودى بتو گویند كه خدا بتو نگفته " پس رسول خدا بآنها فرمود: خدا عوضى بهتر بما داده كه درود اهل بهشت است و آن السلام علیكم است.
15- ع، [علل الشرائع ] بِالْإِسْنَادِ إِلَى وَهْبٍ قَالَ لَمَّا أَسْجَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمَلَائِكَةَ لآِدَمَ علیه السلام وَ أَبَى إِبْلِیسُ أَنْ یَسْجُدَ قَالَ لَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِیمٌ وَ إِنَّ عَلَیْكَ لَعْنَتِی إِلى یَوْمِ الدِّینِ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لآِدَمَ یَا آدَمُ انْطَلِقْ إِلَى هَؤُلَاءِ الْمَلَإِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ فَقُلْ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا وَ عَلَیْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَلَمَّا رَجَعَ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَهُ رَبُّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى هَذِهِ تَحِیَّتُكَ وَ تَحِیَّةُ ذُرِّیَّتِكَ مِنْ بَعْدِكَ فِیمَا بَیْنَهُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ [92]
چون خدا فرشته ها را بسجده بر آدم واداشت و ابلیس سجده نكرد پروردگار عز و جل باو فرمود: از آن بیرون شو که تو رانده اى و بر تو است لعنتم تا روز جزا، و بآدم فرمود: برو نزد این گروه فرشته ها و بآنها بگو السلام علیكم و رحمه الله و بركاته و چون بازگشت نزد پروردگارش خدای تبارك و تعالى باو فرمود: اینست خوشامدگوئى تو و فرزندانت پس از تو در میان خودشان تا روز قیامت.
16- مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الزَّنْجَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا غِرَارَ فِی الصَّلَاةِ وَ لَا التَّسْلِیمِ [93]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در نماز و در سلام كردن، غِرار نیست .
غرار به معناى كاستى و نقصان است.نقصان در نماز به معناى به جا نیاوردن كامل ركوع و سجده و كوتاهتر بودن درنگ یك ركعت از درنگ در ركعت دیگر است. از همین معناست این فرموده امام صادق علیه السلام كه : نماز ترازوست، هر كس كامل دهد كامل مى گیرد و نیز به همین معناست فرمایش پیامبر صلى الله علیه و آله كه : نماز پیمانه است، هر كس كامل به جا آورد [اجرش را نیز ]كامل دریافت مى كند. این معناى غرار و نقصان در نماز است. اما غرار و نقصان در سلام این است كه كسى بگوید : سلام علیكم و طرف مقابل در جوابش بگوید : و علیكم و نگوید : و علیكم السلام. گفتنى است همان گونه كه نقصان و كاستى در جواب سلام مكروه است، تجاوز از حدّ نیز كراهت دارد. امام صادق علیه السلام به مردى سلام كرد و او جواب داد : و علیكم السلام و رحمة اللّه و بركاته و مغفرته و رضوانه. حضرت فرمود : در پاسخ دادن به سلام ما از آنچه فرشتگان به پدرمان ابراهیم علیه السلام گفتند فراتر نروید، آن جا كه گفتند : رحمة اللّه و بركاته علیكم اهل البیت انّه حمید مجید
17- مكا، [مكارم الأخلاق ] سَأَلَ السَّابَاطِیُّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ النِّسَاءِ كَیْفَ یُسَلِّمْنَ إِذَا دَخَلْنَ عَلَى الْقَوْمِ قَالَ الْمَرْأَةُ تَقُولُ عَلَیْكُمُ السَّلَامُ وَ الرَّجُلُ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ [94]
از امام صادق علیه السلام سوال شد: زنها اگر بر گروهی وارد شدند چگونه سلام دهند؟ فرمود: بگوید: علیكم السلام . و مرد ـ در هنگام ورود بر جماعتی ـ بگوید: السلام علیکم.
18- ع، [علل الشرائع ] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَهُ إِلَى عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمْ بَیْتَهُ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یُنْزِلُهُ الْبَرَكَةَ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِكَةُ الْخَبَرَ [95]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه یكى از شما وارد خانه خود شد ، سلام كند ؛ زیرا سلام بر آن بركت فرود مى آورد و فرشتگان با آن انس مى گیرند .
19- فس، [تفسیر القمی ] وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً قَالَ السَّلَامُ وَ غَیْرُهُ مِنَ الْبِرِّ [96]
تفسیر قمى: امام علیه السلام در باره این آیه که می فرماید: هر گاه درود و تحیّتى به شما گفته شد، به صورتى بهتر یا همانند آن پاسخ دهید. هر آینه خدا حسابگر هر چیزى است فرمود: سلام باشد یا هر نیكى دیگر.
20- ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ إِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ وَ الْقَوْمُ یُصَلُّونَ فَلَا تُسَلِّمْ عَلَیْهِمْ وَ سَلِّمْ عَلَى النَّبِیِّ ص ثُمَّ أَقْبِلْ عَلَى صَلَاتِكَ وَ إِذَا دَخَلْتَ عَلَى قَوْمٍ جُلُوسٍ یَتَحَدَّثُونَ فَسَلِّمْ عَلَیْهِمْ [97]
امام باقر علیه السلام : هر گاه وارد مسجد شدى و مردم در حال نماز بودند ، به آنها سلام مكن، بلكه به پیامبر صلى الله علیه و آله سلام ده و آن گاه به نماز پرداز ؛ و هرگاه بر عدّه اى كه نشسته اند و صحبت مى كنند وارد شدى، به آنان سلام كن .
21- ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام كَانَ یَكْرَهُ رَدَّ السَّلَامِ وَ الْإِمَامُ یَخْطُبُ [98]
امام باقر علیه السلام فرمود: على علیه السلام رد سلام را در حال خطبه خواندن امام (در نماز جمعه) بد می داشت.
22- ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَى وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ مَعاً عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ كُنْتُ فِی الْحَمَّامِ فِی الْبَیْتِ الْأَوْسَطِ فَدَخَلَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلَیْهِ النُّورَةُ قَالَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْكُمْ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ وَ تَأَخَّرْتُ فَدَخَلَ الْبَیْتَ الَّذِی فِیهِ الْحَوْضُ فَاغْتَسَلْتُ وَ خَرَجْتُ [99]
راوی گوید: در اتاق میانى حمام بودم و امام كاظم علیه السلام در نوره وارد شد و گفت: السلام علیكم و من جواب دادم و عقب رفتم و آن حضرت بدان اتاق كه حوض داشت وارد شد و من غسل كردم و بیرون شدم.
23- ل، [الخصال ] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ رَفَعَهُ إِلَى الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا یُسَلَّمُونَ الْمَاشِی مَعَ جَنَازَةٍ وَ الْمَاشِی إِلَى الْجُمُعَةِ وَ فِی بَیْتِ حَمَّامٍ [100]
امام صادق علیه السلام فرمود: بر سه كس سلام نشود: آنكه با جنازه رود و آنكه بجمعه رود و آنكه در حمام است.
24- ل، [الخصال ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ یُسَلَّمَ عَلَى أَرْبَعَةٍ عَلَى السَّكْرَانِ فِی سُكْرِهِ وَ عَلَى مَنْ یَعْمَلُ التَّمَاثِیلَ وَ عَلَى مَنْ یَلْعَبُ بِالنَّرْدِ وَ عَلَى مَنْ یَلْعَبُ بِالْأَرْبَعَةَ عَشَرَ وَ أَنَا أَزِیدُكُمُ الْخَامِسَةَ أَنْهَاكُمْ أَنْ تُسَلِّمُوا عَلَى أَصْحَابِ الشِّطْرَنْجِ [101]
امام على علیه السلام : رسول خدا صلى الله علیه و آله از سلام كردن به چهار كس نهى فرمود ؛ به آدمى كه در حال مستى است ، به پیكر تراش ، به نرد باز و به كسى كه سه پَر بازى مى كند . پنجمى را من اضافه مى كنم : شما را از سلام كردن به شطرنج بازان نهى مى كنم .
25- ل، [الخصال ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ سِتَّةٌ لَا یُسَلَّمُ عَلَیْهِمْ الْیَهُودِیُّ وَ الْمَجُوسِیُّ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الرَّجُلُ عَلَى غَائِطِهِ وَ عَلَى مَوَائِدِ الْخَمْرِ وَ عَلَى الشَّاعِرِ الَّذِی یَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ عَلَى الْمُتَفَكِّهِینَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ [102]
امام صادق علیه السلام بر شش كس سلام نشود: یهودى،گبر، ترسا، مردیكه بر سر خلاء است و یا بر سر سفره میخوارى است، و بر شاعرى كه زنان پارسا را به زنا متهم كند، و بر آنان كه بدشنام بر مادران با هم شوخی می کنند.
26- ل، [الخصال ] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ سِتَّةٌ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُسَلَّمَ عَلَیْهِمْ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَى وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطُّنْبُورِ وَ الْمُتَفَكِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ وَ الشُّعَرَاءُ [103]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: شش كسند كه سلام بر آنها نشاید: یهود، ترسا، و نرد و شطرنج باز، و میخواران و تار و طنبورزنان و آنان كه به دشنام بر مادران شوخی می کنند، و شاعران [به باطل].
27- ل، [الخصال ] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ لَا تُسَلِّمُوا عَلَى الْیَهُودِ وَ لَا عَلَى النَّصَارَى وَ لَا عَلَى الْمَجُوسِ وَ لَا عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَ لَا عَلَى مَوَائِدِ شُرَّابِ الْخَمْرِ وَ لَا عَلَى صَاحِبِ الشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ وَ لَا عَلَى الْمُخَنَّثِ وَ لَا عَلَى الشَّاعِرِ الَّذِی یَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ لَا عَلَى الْمُصَلِّی وَ ذَلِكَ لِأَنَّ الْمُصَلِّیَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَرُدَّ السَّلَامَ لِأَنَّ التَّسْلِیمَ مِنَ الْمُسْلِمِ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدَّ عَلَیْهِ فَرِیضَةٌ وَ لَا عَلَى آكِلِ الرِّبَا وَ لَا عَلَى رَجُلٍ جَالِسٍ عَلَى غَائِطٍ وَ لَا عَلَى الَّذِی فِی الْحَمَّامِ وَ لَا عَلَى الْفَاسِقِ الْمُعْلِنِ بِفِسْقِهِ [104]
امام باقر علیه السلام : نه به یهودیان سلام كنید ، نه به نصرانیان ، نه به مجوسیان ، نه به بت پرستان ، نه به كسانى كه بر سفره شراب خواران مى نشینند و نه به شطرنج بازان و نرد بازان و نه به مأبون و نه به شاعرى كه به زنان پاكدامن تهمت مى زند و نه به كسى كه در حال نماز است ؛ زیرا نمازگزار نمى تواند جواب سلام را بدهد ، در حالى كه سلام كردن براى مسلمان مستحب است و جواب سلام او را دادن واجب و نه به ربا خوار و نه به كسى كه در حال قضاى حاجت است و نه به كسى كه در حمّام است و نه به فاسقى كه آشكارا فسق و گناه مى كند .
28- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ إِذَا قَامَ الرَّجُلُ مِنْ مَجْلِسِهِ فَلْیُوَدِّعْ إِخْوَانَهُ بِالسَّلَامِ فَإِنْ أَفَاضُوا فِی خَیْرٍ كَانَ شَرِیكَهُمْ وَ إِنْ أَفَاضُوا فِی بَاطِلٍ كَانَ عَلَیْهِمْ دُونَهُ [105]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود چون كسى كه از مجلس خود بپاخیزد كه برود به برادرانش سلام وداع كند تا اگر بعد از او در كار خوبى وارد شوند شریكشان باشد و اگر در بدى و باطلى وارد شدند گناهش بر خودشان باشد و نه او.
29- لی، [الأمالی للصدوق ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنِ ابْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَمَاتِ الْأَكْلُ عَلَى الْحَضِیضِ مَعَ الْعَبِیدِ وَ رُكُوبِیَ الْحِمَارَ مُؤْكَفاً وَ حَلْبِیَ الْعَنْزَ بِیَدِی وَ لُبْسُ الصُّوفِ وَ التَّسْلِیمُ عَلَى الصِّبْیَانِ لِتَكُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی [106]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : پنج چیز است كه تا زنده ام آنها را ترك نمى كنم : غذا خوردن روى زمین با بردگان ، سوار شدن بر الاغ برهنه ، دوشیدن بز با دست خودم ، پوشیدن پشمینه و سلام كردن به كودكان تا اینكه بعد از من سنّت باشند .
30- ضه، [روضة الواعظین ] قِیلَ إِذَا سَلَّمَ الرَّجُلُ عَلَى الْمُطِیعِ الْمُتَّقِی كَانَ مَعْنَاهُ اللَّهُ یُكْرِمُكَ وَ یُثْبِتُكَ عَلَى طَاعَتِكَ وَ إِذَا سَلَّمَ عَلَى أَهْلِ الْمَعْصِیَةِ كَانَ مَعْنَاهُ السَّلَامُ مُطَّلِعٌ عَلَیْكَ [107]
روضه الواعظین: گفته شده: چون كسى بر فرمانبر پرهیزكارى سلام كند یعنى خدای گرامى داردت و بر فرمانبرى پایدارت كند، و چون بر گنهكار باشد یعنى خدا بر تو آگاه است.
31- ضا، [فقه الرضا علیه السلام ] لَا تُسَلِّمْ عَلَى شَارِبِ الْخَمْرِ إِنْ مَرَرْتَ بِهِ وَ إِنْ سَلَّمَ عَلَیْكَ فَلَا تَرُدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ بِالْمَسَاءِ وَ الصَّبَاحِ وَ السَّلَامُ عَلَى اللَّاهِی بِالشِّطْرَنْجِ كُفْرٌ [108]
فقه الرضا: اگر به شراب خوار گذر کردی بر او سلام مكن و اگر او تو را سلام كرد جوابش بده بشب بخیر و صبح بخیر و سلام بر شطرنج باز كفر است.
32- سر، [السرائر] فِی جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ السَّلَامُ عَلَى اللَّاهِی بِالشِّطْرَنْجِ مَعْصِیَةٌ وَ كَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ وَ اللَّاهِی بِهَا وَ النَّاظِرُ إِلَیْهَا فِی حَالِ مَا یُلْهَى بِهَا وَ السَّلَامُ عَلَى اللَّاهِی بِهَا فِی حَالَتِهِ تِلْكَ فِی الْإِثْمِ سَوَاءٌ [109]
امام صادق علیه السلام فرمود: سلام بر شطرنج باز گناه است و كبیره ای هلاكت بار، و شطرنج باز و تماشاگر او و سلام کننده بر او در حال بازى, گناه برابر دارند.
33- عُدَّةُ الدَّاعِی، عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ أَبْخَلُ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَامِ وَ قَالَ علیه السلام أَبْخَلُ النَّاسِ رَجُلٌ یَمُرُّ بِمُسْلِمٍ فَلَا یُسَلِّمُ عَلَیْهِ [110]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بخیل ترین مردم كسى است كه در سلام كردن بخل ورزد
و فرمود: بخیل تر مردم آنكه بمسلمانى گذرد و بر او سلام نكند.
34- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَى بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الرَّاكِبُ أَحَقُّ بِالسَّلَامِ [111]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سواره سزاوارتر است بسلام كردن.
35- الْمَجَازَاتُ النَّبَوِیَّةُ، قَالَ ص وَ قَدْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَقَالَ وَ عَلَیْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ فَقَالَ وَ عَلَیْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَقَالَ وَ عَلَیْكَ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ لَمْ تَقُلْ لِهَذَا كَمَا قُلْتَ لِلَّذَیْنِ قَبْلَهُ فَقَالَ إِنَّهُ تَشَافَّهَا [112]
پیغمبر صلی الله علیه و آله بمردى كه نزدش آمد و گفت: سلام بر تو اى پیغمبر خدا فرمود: و بر تو باد رحمت خدا، و آنگاه دیگرى آمد و گفت: سلام بر تو اى پیغمبر خدا و رحمت خدا و آن حضرت جواب داد و بر تو باد رحمت و بركات خدا و آنگاه دیگرى آمد و گفت: سلام بر تو اى پیغمبر خدا و رحمت خدا و آن حضرت جوابداد و بر تو باد رحمت و بركات خدا و آنگاه دیگرى آمد و گفت: سلام بر تو اى پیغمبر خدا و رحمت و بركاتش و آن حضرت جواب گفت: و بر تو باد!
به آن حضرت گفته شد چرا باو جوابى ندادید كه به دو تاى پیش دادى؟ فرمود: او تمام صیغه سلام را بر آورد، و جاى افزودن نماند.
فقوله علیه السلام إنه تشافها استعارة و المراد استفرغ جمیع التحیة فلم یدع منها شیئا یزاد به على لفظه و یرد علیه جوابا عن قوله و الأولان بقیا من تحیتهما بقیة ردت علیهما أعیدت إلیهما و أصل ذلك مأخوذ من التشاف و هو تتبع بقیة الإناء و الحوض حتى یستنفد جمیع ما فیه و تلك البقیة تسمى الشافة و من أمثال العرب لیس الرأی عن التشاف یقولون لیس یروى العطشان تتبع بقیة الماء حتى یستفرغ جمیع ما فی الإناء