آسیب جنسى دوران نوجوانى (1)

نویسنده: على احمد پناهى مهم‌ترین آسیب جنسى دوران نوجوانى و راهکارهاى پیشگیرى و درمان (قسمت اول) خبرگزاری فارس: نوشتار حاضر نیم نگاهى به آسیب هاى جنسى دوره نوجوانى داشته و ضررهاى جسمى، روحى، روانى، اخلاقى و دینى انحرافات جنسى به ویژه «خودارضایى» را بیان مى کند; و همچنین در پى آن است تا راه کارهاى پیش گیرى و درمان خودارضایى را با توجه به آموزه هاى دین اسلام و دستاوردهاى روان شناختى معرفى کند. چکیده تربیت جنسى نوجوان بخش مهمى از وظایف مربّیان و روان شناسان محسوب مى شود; چه اینکه از یک سو، نوجوانى دوره حساس، سرنوشت ساز و تعیین کننده بوده و از سوى دیگر، کوتاهى در امر تربیت جنسى این قشر از جامعه، خسارت هاى جبران ناپذیرى در پى خواهد داشت. نوشتار حاضر نیم نگاهى به آسیب هاى جنسى دوره نوجوانى داشته و ضررهاى جسمى، روحى، روانى، اخلاقى و دینى انحرافات جنسى به ویژه «خودارضایى» را بیان مى کند; و همچنین در پى آن است تا راه کارهاى پیش گیرى و درمان خودارضایى را با توجه به آموزه هاى دین اسلام و دستاوردهاى روان شناختى معرفى کند. در نهایت، راه هاى تعدیل غرایز جنسى و روش هاى کنترل آن را نیز گوشزد مى کند. کلیدواژه ها: نوجوانى، آسیب هاى جنسى، خودارضایى، پیش گیرى، درمان، ضررهاى جسمى و روحى، تعدیل غرایز جنسى. مقدّمه یکى از تحوّلات قابل توجه در دوره نوجوانى، بروز و ظهور تمایلات جنسى و شهوانى است که گاهى نوجوانان را با مشکل مواجه مى سازد و این مشکلات به دلیل ناآشنایى با این پدیده و عدم آمادگى براى هدایت این استعداد در مسیرى منطقى، موجد گرفتارى هایى براى نوجوان مى شود. نوجوانان باید توجه داشته باشند که هر استعداد و قوایى که در وجود آنان خلق شده در جهت رشد و شکوفایى آنان است و اگر بر اساس معیارهاى منطقى و درست، از این استعدادها بهره بردارى شود موجب کمال و بالندگى انسان مى شود. قواى جنسى و نیروى شهوانى از استعدادهایى است که بر اساس آن مى توان تشکیل کانون خانواده و ادامه نسل انسان را پى ریزى کرد تا لذتى ارزشمند از این طریق نصیب انسان شود. اما اگر این استعداد و توانایى در مسیر انحرافى و خارج از چارچوب دستور عقل و وحى قرار گیرد، انسان را به سوى هلاکت معنوى و مادى مى کشاند و از ارزش هاى انسانى دور مى کند و در دام بیمارى هاى جنسى گرفتار مى سازد. حضرت على(علیه السلام) مى فرمایند: «من اتبع هواه ضل»،1 هر کس از هواهاى نفس خود پیروى کند گم راه مى گردد. به عنوان نمونه، اگر انسان از استعداد و قواى جنسى و نعمت خدادادى خود در مسیر درست و راهى که خداوند براى آن معین کرده است استفاده نکند، در هلاکت و گم راهى وارد شده است. بیدارى غریزه جنسى بى تردید، یکى از نیرومندترین غرایز، غریزه جنسى است که در وجود انسان قرار داده شده. این نیرو، که از ابتداى تولّد به صورت نهفته و غیرفعّال در انسان وجود دارد، تا زمان بلوغ و نوجوانى، از محرّک چندانى برخوردار نیست. اما به محض شروع نوجوانى، آرام آرام زمان بیدارى و شکفتگى آن فرامى رسد و به تدریج، وجود نوجوان را فرا مى گیرد و تأثیر بسیارى بر ابعاد عاطفى، اخلاقى، اجتماعى و رفتارى او مى گذارد، به گونه اى که گاهى نوجوانان خود را در چنگال این غریزه، تقریباً بى دفاع و ناتوان مى بینند. نوجوان در این مقطع از زندگى، چند مرحله را به تدریج طى مى کند: مرحله اول: ابتدا توجه نوجوان به وضع بدن، به ویژه دستگاه تناسلى اش، معطوف مى شود و این آغاز توجه و علاقه به امور جنسى است. مرحله دوم: توجه به علاقه جنسى بیشتر مى شود و با عاطفه و محبت به جنس مخالف همراه مى گردد. مرحله سوم: علاقه به جنس مخالف بیشتر مى شود و در این مرحله، ممکن است عشق و علاقه نوجوان متوجه چندین نفر باشد و بخواهد با افراد متعددى ارتباط عاطفى همراه با عشق داشته باشد. مرحله چهارم: علاقه معطوف به چند نفر، تغییر جهت داده، به جانب یک نفر از جنس مخالف هدایت مى شود. این فرد ممکن است حتى از خود وى بزرگ تر باشد. نوجوان احتمالا در این مقطع، مى خواهد مورد پشتیبانى عاطفى یک فرد توانا قرار گیرد. مرحله پنجم: نوجوان تغییر عقیده مى دهد و توجه خود را معطوف به جنس مخالفى مى کند که تناسب سنّى با او داشته باشد.2 براى غریزه جنسى نیز همانند هر غریزه و نیروى دیگرى شیوه هاى گوناگونى براى ارضا وجود دارد که برخى از آنها با طبیعت انسانى، اخلاقى، دینى و ارزش هاى بشرى، موافقت و همسویى دارد و برخى دیگر، مغایر طبیعت بشر و ارزش هاى انسانى است و به آن «انحراف جنسى» گفته مى شود. غریزه جنسى مانند تشنگى و گرسنگى و سایر نیازها، براى تأمین و ارضا، انسان را به فعالیت وامى دارد و او را به طرف برآورده شدن نیازش برمى انگیزد. در این صورت، نوجوان در مقابل خود، با چندین راه مواجه مى گردد و به برخى از آنها اقدام مى کند. نوجوانِ با ایمان و جویاى کمال به دنبال شیوه اى مى رود که با عقل و دستورات دینى سازگار باشد. در ذیل، به چند نمونه از راه هایى که براى ارضاى غریزه جنسى در مقابل نوجوان وجود دارد، اشاره مى گردد: 1. بلوغ جنسى غالباً زودتر از بلوغ روانى و بلوغ اقتصادى براى نوجوان فرامى رسد; یعنى در نوجوانان، نیاز جنسى و توانایى ارضاى آن ایجاد مى شود، در حالى که بلوغ و توانایى اداره یک خانواده از نظر اقتصادى و مدیریتى وجود ندارد و او هنوز نمى تواند همسر، پدر یا مادر خوبى براى اداره خانواده بشود. به همین دلیل، نوجوان با شرایطى مواجه مى شود که از یک سو، نیاز جنسى دارد و این نیاز، او را به طرف تأمین و ارضا برمى انگیزد و از سوى دیگر، توانایى اداره یک خانواده را از نظر اقتصادى و تدبیر امور ندارد تا بتواند به تشکیل خانواده و ازدواج اقدام کند و مشکل را با ازدواج برطرف کند. پس ناچار است تشکیل خانواده و ازدواج را به تأخیر بیندازد و براى ارضاى نیاز جنسى اش چاره اى بکند. اما چگونه؟ عده زیادى از نوجوانان با خویشتن دارى و پرهیز از عوامل تحریک کننده شهوت، ارضاى این غریزه را به زمان مناسب و در شکل خداپسندانه اى که مطابق فطرت انسانى و سازگار با دستورات اخلاقى شرع مقدّس اسلام باشد، موکول مى کنند. این انتخاب و روش گرچه دشوارى و پیچیدگى زیادى دارد، ولى انتخابى پسندیده، عقلانى، موافق فطرت انسانى و رمز کمال و سعادت انسانى است و نوجوان با این انتخاب مبارک، به جهاد با نفس، که با ارزش ترین جهاد و مبارزه است، اقدام مى کند و از این طریق، هم رضایت الهى و خشنودى او را کسب مى نماید و هم سلامتى جسمى و روحى خود را تأمین مى کند. حضرت امیرالمؤمنین على(علیه السلام) در این باره مى فرمایند: هر کس دوست دارد به درجات بلندى نایل آید، باید بر خواهش هاى شهوانى چیره شود.3 و در روایتى دیگر فرمودند: با خواهش هاى نامشروع نفس مخالفت کن تا سالم بمانى.4 2. گرایش دیگر که در نوجوان به وجود مى آید و برخى را به دام خود مى کشد «خودارضایى» (استمنا) است. این روش با اهداف خلقت انسان و نیز فلسفه آفرینش غریزه جنسى، مغایرت دارد و کارى حرام و ناپسند است. (در این زمینه، در مباحث آینده به طور مفصّل بحث خواهد شد.) 3. برخى از نوجوانان به سوى همجنس خود کشیده مى شوند. این انحراف، که به «همجنس گرایى» معروف است، با اصول انسانى و اسلامى مغایر بوده، گناه بزرگى محسوب مى شود. 4. بسیارى از نوجوانان به جنس مخالف متمایل مى شوند که البته این تمایل به هر شکلى غیر از پیمان عقد و ازدواج صورت پذیرد، عملى ناشایست محسوب مى شود و عواقب وخیمى درپى دارد. در میان آسیب هاى جنسى دوران نوجوانى، «خود ارضایى» (استمناء) از فراوانى بیشترى برخوردار است. این انحراف ضررهاى جسمانى، روانى، روحى و معنوى بیشترى دارد و به همین دلیل، در ادامه به طور مفصّل، به این انحراف پرداخته مى شود. خودارضایى «خودارضایى» (استمنا) یکى از انحرافات جنسى است که نسبت به انحرافات دیگر، شیوع بیشترى دارد و آن عبارت است از اینکه کسى صحنه هاى جنسى و شهوت انگیز را در برابر خود مجسّم کند یا آن قدر با آلت تناسلى خود دستورزى کند که «منى» از او خارج شود، به گمان اینکه بدین وسیله، شعله شهوت و غریزه جنسى خود را فرونشاند. نشانه هاى خودارضایى کسى که به خودارضایى عادت کرده، داراى نشانه هایى است که برخى از آنها عبارتند از: رنگ پریدگى، کبودى اطراف چشم، خستگى و بى حالى مفرط، خواب آلودگى زیاد، سستى و بى رمقى، لرزش اعضاى بدن، ضعف حافظه، اضطراب، افسردگى، عصبانیت و یأس و ناامیدى.5 آثار سوء خودارضایى انحراف جنسى خودارضایى آثار سوء فراوانى دارد که نجات پیدا کردن از آنها به سادگى ممکن نیست. در این مقام، به برخى از آثار سوء و ناپسند این عمل اشاره مى شود: الف. ضررها و آسیب هاى جسمانى: 1. ضعف و تحلیل قواى جسمانى: کاهش انرژى جسمانى از مضرّات مهم خودارضایى است. احساس خستگى عارضه طبیعى انزال است و اگر خودارضایى ادامه پیدا کند، خستگى و ناتوانى جسمانى بر انسان عارض شده، قواى بدنى او را تباه مى کند و به پیرى زودرس و ضعف بدنى مى انجامد. 2. ضعف بینایى: خودارضایى به تدریج، بر نور چشم و بینایى انسان اثر سوء مى گذارد و چشم را به شدت ناتوان و کم نور مى کند. جوانى که مدتى به این انحراف مبتلا بود، در جلسه مشاوره مى گفت: با اینکه ورزش کار هستم، چشمانم خسته مى شود و نمى توانم به خوبى کتاب مطالعه کنم و جلوى چشمم احساس تارى مى کنم، به حدى که سرگیجه مى گیرم و در قعر چشم هایم، درد شدیدى احساس مى کنم. 3. آسیب پذیرى در برابر بیمارى ها: ضعف قدرت بدنى و قواى جسمانى بستر مناسبى براى پذیرش انواع بیمارى هاست; زیرا بدنى که با خودارضایى ضعیف و ناتوان شده، نمى تواند در مقابل ویروس هاى بیمارى زا از خود دفاع کند و آمادگى زیادى براى آسیب پذیرى دارد. اگر به اطراف خود در محیط اجتماع توجه داشته باشید، در خواهید یافت ورزشکاران و افرادى که توان جسمى خوبى دارند، کمتر به بیمارى مبتلا مى شوند و این به خاطر آن است که مقاومت بیشترى در مقابل ویروس هاى بیمارى زا دارند و آسیب پذیرى شان کمتر است. 4. آسیب دستگاه تناسلى و ناتوانى جنسى: خودارضایى آثار تخریبى زیادى در دستگاه تناسلى به جاى مى گذارد که بعضى از آنها عبارتند از: الف. ابتلا به بیمارى «سرعت انزال»: در این بیمارى، نوجوان با کوچک ترین تحریک جنسى، احتلام پیدا مى کند; یعنى منى از او خارج مى شود. این افراد پس از ازدواج هم با مشکلاتى مواجه مى شوند. ب. ناتوانى جنسى و ایجاد اختلال در دستگاه تولید مثل بدن و هورمون هاى جنسى; ج. بیمارى هاى مقاربتى و احتمال عقیم شدن (بچه دار نشدن); د. ارضاى جنسى ناقص و از دست دادن لذت جنسى پس از ازدواج. ب. ضررها و آسیب هاى روحى ـ روانى: 1. ضعف حافظه و حواس پرتى: همان گونه که گذشت، یکى از پیامدهاى خودارضایى ضعف و تحلیل قواى جسمانى است و این به نوبه خود، ناشى از اختلال در عملکرد دستگاه مغز و اعصاب است. اختلال در این دستگاه (مغز) موجب مى شود بخش حافظه کارایى لازم را نداشته باشد. علاوه بر این، بیمار مبتلا به خودارضایى به خاطر تمرکز به این عمل زشت و توجه نسبتاً مداوم به موضوعات جنسى، حواس پرت و ناتوان در تمرکز فکرى است که این خود عامل دیگرى براى کاهش توانایى ذهنى و ایجاد ضعف در حافظه است. خودارضایى مکرّر موجب تحریک بیش از حد دستگاه عصبى «پاراسمپاتیک» و افزایش تخلیه «استیل کولین» (Acetyle Choline) از انتهاى این رشته ها در مغز مى گردد و این خود موجب برخى عوارض جسمانى و روانى همچون حواس پرتى، کمى حافظه، عدم تمرکز حواس، سیاهى رفتن چشم و در نهایت تارى دید مى شود. تمام این نشانه ها ناشى از تغییر تعادل میزان مواد شیمیایى موجود در مغز است که بین سلول هاى عصبى رد و بدل مى شود و انتقال پیام هاى گوناگون را بر عهده دارد.6 2. اضطراب و افسردگى: دلهره و نگرانى از ویژگى هایى است که دایم فرد خودارضا را رها نمى کند. او مرتّب با خود درگیر است و نگرانى و تشویش خاطر او را رها نمى کند; افکار آشفته و بى ثباتى فکرى، دامنگیر اوست. او نسبت به آینده امیدوار نیست و آینده را تاریک مى بیند و افکار پریشان رهایش نمى کند.7 بیشتر به گوشه گیرى مى پردازد و از خودش هم تنفّر دارد و خود را بدبخت و بدشانس مى داند و تصور مى کند کسى او را دوست ندارد و کم لیاقت و بى ارزش است. 3. پرخاشگرى و بداخلاقى: خودارضا نسبت به کوچک ترین محرّک محیطى و اجتماعى حسّاس است; کمتر حوصله گفتوگو با دیگران دارد; زود رنج است و به سرعت از کوره به در مى رود; با والدین خود بدرفتارى مى کند; گاهى فریاد مى زند و تحمّل حرف منطقى ندارد; از نصیحت دیگران به شدت بیزار است; و بر سر مسائل کوچک، پرخاشگرى مى کند. 4. انحراف اخلاقى: افراد خودارضا به بى بند و بارى جنسى گرایش پیدا کرده، به بى عفّتى تمایل پیدا مى کنند; بى عاطفه و کم رو و خجل هستند; صفاى دل و نورانیت معنوى کمترى دارند; به مجالس دعا و توسّل علاقه اى نشان نمى دهند و تاریکى و ظلمت آنها را احاطه کرده است و اوقات خود را بیشتر با کارهاى بیهوده سپرى مى کنند.8 ج. آسیب ها و ضررهاى اجتماعى: خودارضایى احساس گریز از اجتماع پدید مى آورد که در اثر افراط و تکرار این عمل ناپسند، این احساس ریشه دار خواهد شد. خودارضا در گوشه اى منزوى، به افکار دور و دراز مى پردازد. توجه به لذات شخصى و خیالى، سبب سستى روابط اجتماعى مى گردد و حیات جمعى و با دیگران بودن را دچار مخاطره مى سازد. در نتیجه، در عرصه اجتماعى کمتر وارد مى شود و با مردم جوشش کمتر دارد و از حضور در کنار دیگران لذت نمى برد. بدین روى، شخصیت اجتماعى و انسانى چنین افرادى به تدریج متزلزل مى شود، و جامعه نیز از وجود نیروى جوان و خلّاق محروم مى ماند و در دراز مدت، این ویژگى ها موجب اختلال در ارتباط آنان با خانواده و اجتماع مى گردد. علل خودارضایى 1. ناآگاهى: نوجوانان به خاطر کم تجربگى و اطلاع کم از مسائل، در شرایطى قرار دارند که به طور طبیعى، امکان خطا و لغزش در آنان بیش از بزرگ ترهاست. اطلاعات آنان، بخصوص درباره مسائل جنسى و انزال نخستین، بسیار کم است. بى خبرى و غفلت آنها منجر به این مى شود که بر اساس لذت آنى و لحظه اى که در ارضاى جنسى حاصل مى شود، این عمل را تکرار کنند و به تدریج به این عمل زشت عادت کنند. 2. انزوا و تنهایى: برخى از روان شناسان خودارضایى را «مرض تنهایى» نام نهاده اند.9 «تنهایى» به مفهوم ضعیف شدن ارتباطات اجتماعى و محروم شدن از روابط گرم و عاطفى با دیگران است که اگر ادامه داشته باشد روح نوجوان را ضعیف و حسّاس مى کند و نیروى اراده او را به تحلیل مى برد و علایق نوجوان و لذت هاى او را از اجتماع زایل مى گرداند. در نتیجه، نوجوان در تنهایى و خلوت خود، اقدام به کسب لذت از خویشتن مى کند و به خودارضایى روى مى آورد. 3. دوستى هاى آلوده: تأثیرپذیرى نوجوانان از دوستان و همسالان بیش از سایر افراد است; یعنى نوجوانان از هم سن و سالان خویش، بیشتر الگوگیرى مى کنند و بدین روى، نوجوانى که با افراد آلوده به انحرافات جنسى و مسائل غیراخلاقى معاشرت داشته باشد، به گناه و انحراف جنسى تمایل پیدا کرده، احتمال آلوده شدن به انحرافات اخلاقى، در او افزایش مى یابد. اثرگذارى دوست ناباب و آلوده به گونه اى خزنده و مرموز است، به طورى که نوجوان در برخى مواقع، اصلا متوجه نمى شود که چه موقع و چگونه به انحراف کشیده شده است و ناگاه که چشم خود را باز کند، خویش را در گرداب تباهى و انحراف مشاهده مى کند. دوستى با افراد فاسد موجب حرکت نزولى انسان به سمت هلاکت و نابودى مى گردد و انسان را گرفتار عذاب و سختى دنیا و آخرت مى سازد. امام صادق(علیه السلام)مى فرمایند: کسى که با رفیق بد و ناپاک همنشین شود، سالم نمى ماند و سرانجام به ناپاکى آلوده مى شود.10 حضرت على(علیه السلام)نیز در این باره مى فرمایند: با شرور و فاسد رفاقت مکن; زیرا طبع و شخصیت تو از شرارت هاى او الگو مى گیرد، بدون آنکه خودت بفهمى.11 بیشتر بدبختى ها و گرفتارى هاى نوجوانان، ناشى از دوستى هاى انحرافى است که ریشه در انتخاب شتاب زده، بى معیار یا احساسى آنان دارد، و گاه آتش احساسات سبب دوستى با افرادى مى شود که شعله هاى آن تمام عمرْ انسان را مى سوزاند. 4. بلوغ زودهنگام: بلوغ طبیعى و بهنجارْ نوجوان را در موقعیت ایفاى نقش جنسى و توانایى تولید مثل قرار مى دهد، ولى به دلیل فاصله اى که بین بلوغ جنسى و بلوغ روانى و اقتصادى وجود دارد، به ناچار باید ارضاى این غریزه را به تعویق انداخت و به زمانى مناسب ـ یعنى زمانى که شرایط ازدواج فراهم باشد ـ موکول کرد. با توجه به مشکلات یاد شده، اگر مسئله «بلوغ زود هنگام» را هم به آن اضافه کنیم، نوجوان در وضعیتى بغرنج و دشوار قرار مى گیرد; زیرا در کسى که دچار بلوغ زودهنگام شده، فاصله بلوغ جنسى تا بلوغ روانى و اقتصادى ـ که زمان ازدواج است ـ زیاد است و در نتیجه، مشکلاتش هم زیاد. نوجوان باید فاصله بین بلوغ جنسى و ازدواج را با صبر و خویشتن دارى سپرى کند. البته دختران و پسران نوجوان نسبت به بلوغ زودهنگام، واکنش هاى متفاوتى نشان مى دهند. تجربیات دست اندرکاران تربیتى مؤیّد آن است که معمولا دختران نوجوان از بلوغ زودهنگام رنج مى برند و احساس خوبى نسبت به آن ندارند و سعى مى کنند تا حدّ ممکن، این موضوع را از دیگران مخفى کنند، در حالى که پسران نوجوان به عکس دختران، از بلوغ زودهنگام استفبال نموده، با نوعى غرور و شعف درباره این موضوع، با دیگران گفتوگو مى کنند.12 روشن است که نوجوانان پسر و دخترى که زودتر از وقت طبیعى به بلوغ جنسى مى رسند، دچار مشکلات بیشتر و تنش هاى فراوان ترى مى شوند و براى ارضاى منطقى و مطلوب نیاز جنسى خود، باید فاصله زمانى طولانى ترى را تحمل کنند. بدین روى، اگر به دستورات اخلاقى و تربیتى و دینى توجه ننمایند و به خودسازى معنوى نپردازند، احتمال ابتلاى آنان به خودارضایى و آلوده شدن به این عمل ناپسند زیاد است. 5. عوامل تحریک کننده فرهنگى: شرایط فرهنگى و اجتماعى به گونه اى است که نوجوانان هم مانند سایر گروه هاى سنّى، در معرض بمباران بىوقفه پیام هاى تبلیغاتى و تحریکات محیطى قرار دارند و بیشتر این پیام ها و عناصر تبلیغاتى دربرگیرنده نکات منفى و جنبه هاى بدآموز است و بسیارى از رسانه هاى جمعى و ابزارهاى فرهنگى به نوعى، احساسات و علایق جنسى نوجوانان را تحریک مى کنند. اگر با انصاف و چشم واقع بینانه به برخى مجلات و کتاب ها و فیلم ها نگاه شود، متوجه خواهیم شد که بیشتر آنها آثارى سوء در پى دارند و فرهنگ مبتذل غرب را ترویج مى کنند و به نوعى، در تحریک جنسى نوجوانان تأثیرگذارند. 6. لباس هاى نامناسب: لباس هاى نامناسب و چسبان یکى از عوامل تحریک جنسى، بخصوص در آستانه بلوغ و نوجوانى، است. این لباس ها موجب افزایش جریان خون در ناحیه کمر و لگن خاصره شده و افزایش جریان خون به نوبه خود، موجب افزایش تمایلات شهوانى در نوجوان مى گردد. تحقیقات روان شناسان و متخصصان علوم تربیتى ثابت کرده است که پوشیدن لباس هاى چسبان از جمله شلوار تنگ باعث بیدارى و تحریک قواى جنسى و شهوانى مى گردد و تحریک قواى شهوانى در ابتداى نوجوانى، زمینه ابتلا به خودارضایى را ایجاد مى کند و نوجوان را در دام انحراف جنسى مى افکند. دو روان شناس معروف روسى به نام هاى و. د. کوچتکف و م. لاپیک مى گویند: تحریک آلت تناسلى به میزان جریان خون در نواحى کمر و لگن خاصره بستگى دارد و وقتى خون در آن نواحى افزایش مى یابد، این تحریکات بیشتر مى شود و افزایش جریان خون در ناحیه کمر و لگن خاصره، معلول چند علت است که از جمله مهم ترین آنها، افراط در صرف غذاهاى مقوّى در شب، غذاهاى ادویه دار و استفاده از لباس هاى تنگ است. 7. نگاه هاى غیر مجاز (چشم چرانى): چشم دریچه اى به خانه دل است. معمولا هر چیزى را که چشم مى بیند، دل طلب مى کند و در پى آن مى رود; بخصوص در مسائل غریزى، نگاه حرام و شهوت انگیز مواد اولیه و مصالح لازم تصورات و تخیّلات جنسى را فراهم مى کند و نوجوانان با دیدن مناظر تحریک آمیز، سفر بى پایان و خطرناکى را آغاز مى کنند و به مقاصد نامطلوبى مى رسند. نگاه هاى غیرمجاز، که معمولا متوجه جنس مخالف نامحرم است، موجب انقلاب درونى و میل انسان به طرف گناه و انحراف جنسى مى شود و چون چشم پیش قراول و پیشرو قلب و دل است، مى تواند آن را به فساد و تباهى رهنمون شود، و اگر انسان به نگاه حرام گرفتار شود، دل او هم گرفتار مى شود. حضرت على(علیه السلام) در روایتى نورانى مى فرماید: چشم پیشرو و پیش قراول دل است.13 به هر جا چشم نظر کند و متمایل شود دل هم تمایل پیدا مى کند. باباطاهر عریان در این زمینه مى گوید: زدست دیده و دل هر دو فریاد *** هر آنچه دیده بیند دل کند یاد بسازم خنجرى نیشش ز فولاد *** زنم بر دیده تا دل گردد آزاد نگاه به تصاویر، افراد و یا مناظرى که باعث تحریک شهوت مى شود و انسان را به سوى گناه و انحرافات جنسى مى کشاند، در دستورات دینى، ممنوع و حرام شمرده شده است; زیرا این نگاه ها موجب مى شوند تا زمینه گناه براى انسان فراهم شود. علاوه بر آن، نگاه هاى آلوده و شهوت انگیز موجد حسرتواضطراب روحى و آشفتگى اعصاب مى گردند و انسان را از تعادل خارج مى سازند. امام صادق(علیه السلام)فرمودند: نگاه به نامحرم تیرى از تیرهاى زهرآگین شیطان است و چه بسا یک لحظه نگاه به حرام، غم و اندوهى طولانى و گرفتارى در پى داشته باشد!14 راه هاى پیش گیرى از خودارضایى 1. ورزش: نوجوانى دوره نشاط و بالندگى و پیشرفت است. در این دوره، نوجوان از روحیه اى لطیف، خلّاق و کمال طلب برخوردار است. نوجوانى دوره جنب و جوش و فعالیت است و این به خاطر وجود پتانسیل زیاد و آماده در نوجوان است. اگر این نیروها در مسیر درست و منطقى قرار گیرند و راهبردى شوند، او را به آینده اى روشن و موفق، نوید خواهند داد، و اگر این انرژى ها و نیروهاى نوجوانى در راه ناصحیح صرف گردند، موجب شکست و درماندگى نوجوان مى گردند. یکى از راه هاى تعدیل و مهار انرژى پرقدرت نوجوانى، ورزش است. این عمل فواید و آثار فراوان و ارزشمندى دارد. آثار ورزش در سلامت و پیش گیرى از بیمارى ها و انحرافات، به ویژه ورزش در هواى آزاد مثل ورزش هاى: پیاده روى، دو، شنا، دوچرخه سوارى، والیبال، کشتى و کوه نوردى ـ که مصرف اکسیژن را افزایش مى دهد ـ عبارتند از: کاهش فشار خون، کنترل وزن، تقویت دستگاه عروقى، جلوگیرى از پوکى استخوان، به تأخیر افتادن ناتوانى جسمى ناشى از سال خوردگى، افزایش امید به زندگى، ارتقاى عزّت نفس و از همه مهم تر، تعدیل غرایز جنسى و جلوگیرى از انحرافات اخلاقى.15 اهمیت تأکید بر ورزش و تقویت قواى جسمانى از دو جهت است: اول. در بعد نظامى و دفاع از کیان اسلام و مملکت اسلامى; دوم. تأمین سلامت جسمانى و روانى و مصون ماندن از انحرافات جنسى و قرار گرفتن در مسیر استکمال و بندگى خداوند. ورزش موجب دفع نیروهاى متراکم بدن مى شود. در این صورت، قواى جنسى تعدیل مى گردند و زمینه انحرافات جنسى، بخصوص خودارضایى، تا حد زیادى از بین مى رود. علاوه بر آن، وقتى انحرافات جنسى از بین رفت، زمینه معنویات در انسان ایجاد مى شود و او به طرف کمالات قدم برمى دارد. ورزش باعث نشاط و شادابى بدن است و انسان را از نظر روحى و روانى هم سرزنده و شاداب مى کند و موجب تقویت اراده انسان و پویایى او مى گردد. کسى که از اراده قوى و روانى شادابى برخوردار باشد، به انحراف جنسى تمایل پیدا نمى کند. در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: نشاط و شادابى به خاطر ده چیز است: پیاده روى، سوارکارى، شنا در آب، تفریح در سبزه زار، مسواک زدن و... .16 خلاصه آنکه ورزش هم براى سلامتى بدن مفید است و هم براى سلامتى روح و روان انسان و یکى از مهم ترین راه هاى پیش گیرى از بیمارى جسم و اختلال روانى به شمار مى آید. ورزش به خاطر ایجاد تعادل روحى و کاهش اضطراب، نقش مهمى در جلوگیرى از انحراف جنسى، به ویژه خودارضایى، دارد; زیرا یکى از علل ابتلا به خودارضایى، عدم آرامش روانى و وجود اضطراب در روان نوجوان است. ورزش در کاهش اضطراب و ایجاد نشاط روانى نقش بسزایى دارد. ورزش کیفیت زندگى را بهبود مى بخشد و به زندگى آرامش و نشاط مى دهد.17 بسیارى از مردم مى گویند: هنگامى که به طور منظم ورزش مى کنند خواب آرامش بخشى دارند. ورزش کاران، به ویژه دوندگان به همان قدرى که از مزایاى فیزیکى ورزش سخن مى گویند، از فواید روانى آن نیز صحبت به میان مى آورند.18 ورزش کاران معمولا نسبت به افراد کم تحرّک، اضطراب و افسردگى کمترى احساس مى کنند و آرامش بیشترى دارند.19 مى گویند: به نظر مى رسد که ورزش با افزایش احساس عزّت رابطه دارد و موجد آرامش روانى مى گردد. نوجوانى که از عزّت نفس بالا و آرامش بیشترى برخوردار است، به طرف انحرافات اخلاقى گرایش پیدا نمى کند و عزّت نفس خود را با این مسائل ضایع نمى سازد. 2. تنظیم برنامه خواب: خواب و استراحت کافى و نظام مند علاوه بر جهات درمانى اش، داراى ابعاد پیش گیرانه اى نیز هست و در سلامت انسان نقش مهمى ایفا مى کند. نظام مند بودن خواب نوجوان تأثیر خوبى در پیش گیرى از انحرافات دارد. اگر بتوان ترتیبى انخاذ نمود که نوجوان اوایل شب به رخت خواب برود و صبح زود از جاى خود بلند شود، بسیار مفید است; بخصوص اگر پس از خستگى و تلاش روزانه به رخت خواب برود. طبیعى است که اگر نوجوان با خستگى به رخت خواب نرود، به ناچار مدت زمانى را در بستر بیدار خواهد ماند تا به تدریج، به خواب رود و چون افکار و اندیشه هاى شهوانى و تحریک آمیز معمولا در این مواقع به سراغ نوجوان مى آیند، نوعى تنظیم خواب و استراحت منظّم براى نوجوان، ضرورت دارد. بدین روى، بهتر است نوجوانان در میانه روز و یا بعد از ظهرها، حتى المقدور نخوابند تا در اثر تلاش ها و فعالیت هاى روزانه، شب را زودتر و بهتر به استراحت بپردازند. دماى اتاق خواب آنان نباید زیاد گرم باشد و بهتر است با باز کردن پنجره اى، ضمن استفاده از هواى آزاد و مناسب، تهویه اتاق صورت گیرد. برخى از نوجوانان به دلیل بى خوابى، زمانى طولانى را در بستر بیدار مى مانند و با مشغول شدن به افکار و تصورات خود، زمانى را سپرى مى کنند تا لحظه خوابشان فرا رسد. ضرورت دارد این نوجوانان براى رفع بى خوابى خود، تلاش کنند و نیز در اولین فرصت، به پزشک مراجعه نمایند و با مشورت پزشک، تدابیر درمانى را به کار بندند. برخى بى خوابى ها به دلیل غم و اندوه پیش مى آید و یا اضطراب هاى خاص دوران بلوغ، بیش از حد آنان را آزار مى دهد. در این مواقع، قدرى قدم زدن پیش از خواب، تنفّس عمیق و دوش با آب ولرم، مى تواند به تنظیم خواب نوجوان کمک کند. در دستورات حیات بخش اسلام، به خواب و فواید آن توجه ویژه شده و مورد تأکید قرار گرفته است. در روایتى امام صادق(علیه السلام)مى فرمایند: خواب موجب استراحت و آرامش بدن است.20 در روایتى دیگر حضرت على(علیه السلام)مى فرمایند: خواب سبب تسلط قواى ذهنى و استوارى و قوّت بدن مى گردد.21 بدنى که سالم و قوى است و روانى که پویا و با نشاط است کمتر گرفتار انحرافات جنسى و مسائل ضد اخلاقى مى گردد و خواب و استراحت منظّم نقشى بسیار حیاتى در ایجاد تعادل روحى و تقویت قواى ذهنى و روانى دارد. اگر خواب در زمان مناسب آن ـ یعنى در شب و بخصوص ابتداى شب انجام شود، علاوه بر اینکه نقش زیادى در رفع خستگى روزانه دارد، موجب آرامش روان و کاهش تنش و اضطراب مى گردد، و کسانى که از آرامش بیشترى برخوردارند کمتر به انحرافات جنسى و به ویژه خودارضایى گرفتار مى شوند. قرآن کریم مى فرماید: «اوست کسى که شب را براى شما قرار داد تا در آن بیارامید و استراحت کنید.» (یونس: 67) «و اوست که شب را براى شما پوشش و خواب را مایه آرامش شما قرار داد.» (فرقان: 47) امام صادق(علیه السلام) در توصیه به خواب اول شب، مى فرمایند: پیروان ما اول شب مى خوابند.22 هدف از آفرینش شب آرامش و سکون است و آرام بخشى شب و خواب در آن یک واقعیت علمى است که دانش جدید هم آن را ثابت کرده است. خواب شبان گاهان اثر مستقیمى بر سلسله اعصاب دارد و روان انسان و عضلات او را به آرامش و استراحت مى رساند.23 در آزمایش هاى ویلیام ونت (William Wundt) و محققان دیگر ثابت شده است که نیاز انسان به خواب، بخصوص مرحله چهارم خواب (خواب عمیق)، حیاتى و مهم است و این مرحله از خواب در نیمه اول شب بیشتر رخ مى دهد. خواب در این مرحله، از عمق طولانى ترى نسبت به دیگر زمان ها برخوردار است.24 خلاصه اینکه طبق معیارها و دستورات دینى و روان شناسى، خواب و بخصوص خواب منظّم و ضابطه مند، نقش زیادى در آرامش روح و روان و تقویت قواى جسمانى دارد و انسانى که از آرامش روحى و روانى برخوردار است، کمتر گرفتار انحرافات اخلاقى و جنسى مى گردد. 3. کیفیت خواب: کیفیت خواب و بستر خواب مى تواند در تحریکات بدنى و جنسى تأثیر داشته باشد و سفارش شده است: سعى کنید به پشت بخوابید و از دمرو (به صورت) خوابیدن اجتناب نمایید. این مسئله درباره نوجوانان از اهمیت بیشترى برخوردار است. نوجوانان باید عادت کنند به پشت بخوابند; در رخت خواب بسیار گرم و نرم نخوابند (در جاى معمولى بخوابند); زیرا رخت خواب گرم و نرم و به رو خوابیدن از جمله عوامل تحریک و انحراف جنسى است. سیلوانس استال (Sylvanus Stall)، که در مسائل تربیتى و روان شناسى تخصص دارد، مى گوید: جوانان و نوجوانان نباید روى پرهاى نرم بخوابند و از لحاف بسیار نرم هم اجتناب کنند و اگر مى خواهند بدنى نیرومند و ورزیده داشته باشند و کمتر تحریک جنسى بشوند حتماً این کار را انجام دهند.25 دکتر محمّدرضا شرفى ـ که در رشته روان شناسى و بخصوص مباحث جوانان تخصص دارد ـ درباره کیفیت خواب مى گوید: اگر بتوان نوجوانان را عادت داد که پس از اقامه نماز صبح، با قرآن و دعا مأنوس شوند، این کار در ایجاد حیات معنوى و روحیه اخلاقى شان بسیار مؤثر است و آنان روزى با نشاط و متعالى خواهند داشت.26 در دستورات اخلاقى و بهداشتى اسلام، به کیفیت خواب و آداب آن توجه شده و توصیه هایى بیان گردیده که هر کدام از آنها در سلامتى و راحتى بدن و آرامش روان مؤثر است و هر کدام از آنها طبق دستور اسلام عملى گردد، در خودسازى و توجه به معنویات و مصون ماندن از انحرافات اخلاقى، تأثیرگذار است. در این بحث، به برخى از آنها اشاره مى شود: الف. با وضو بودن: مؤمن همیشه پاکیزه و با وضو است. وضوى مداوم در تربیت روحى و روانى انسان مؤثر است و سفارش شده که انسان در موقع خوابیدن، وضو بگیرد. این کار ثواب زیادى دارد و در کمال انسان بسیار مؤثر است. امام صادق(علیه السلام)مى فرمایند: هر کس هنگام خوابیدن، با وضو باشد گویا در حال عبادت و سجده است.27 ب. محاسبه: عاقل و آینده نگر در کارهاى خود حسابگرى مى کند و در هنگام خوابیدن هم به اعمال روزانه خود توجه نموده، آنها را مطابق معیارهاى ارزشى و اخلاقى ارزیابى مى کند و در جهت اصلاح خود تلاش مى نماید. این کار پیش از خواب، مى تواند درمانى براى مسائل پریشانى و فشارهاى روانى روزانه باشد; چون عاقل وقتى محاسبه کرد و مشاهده نمود خطایى از او سر زده است استغفار مى کند و اگر اعمال صالحى انجام داده بود شکرگزارى مى کند و این هر دو در آرامش انسان نقش دارد. حضرت على(علیه السلام) مى فرمایند: وقتى به رخت خواب رفتى و خواستى بخوابى، به اعمال روزانه ات بنگر و و به آنچه خورده اى و کسب کرده اى توجه کن و روز قیامت و هنگام مرگت را به یادآور.28 ج. دعا و تلاوت قرآن: خواندن قرآن (سوره هاى کوچک) و دعاهاى مخصوصى که هنگام خوابیدن سفارش شده، براى ایجاد آرامش در حال خواب، تنظیم رؤیاهاى انسان و تمرکز ادراکى و ذهنى بسیار مؤثر است و آرامش خاصى به انسان مى دهد. پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) خطاب به حضرت على(علیه السلام)فرمودند: یا على! وقتى خواستى به رخت خواب بروى استغفار کن و بر من صلوات بفرست و بگو: سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله اللّه و اللّه اکبر و لا حول و لا قوّة الّا باللّه العلى العظیم، و سوره توحید را زیاد بخوان; به درستى که این سوره نور قرآن است، و آیة الکرسى را بخوان; زیرا در هر حرف و کلمه آن هزار برکت و هزار رحمت است.29 د. به سمت قبله خوابیدن: یکى از دستورات اخلاقى و تربیتى اسلام درباره خوابیدن این است که انسان به طرف قبله بخوابد و این دستور به دو صورت توصیه شده است: یکى آنکه شخص به پشت بخوابد و کف پاهایش به طرف قبله باشد; یعنى اگر خواست بلند شود، صورتش به طرف قبله باشد. دوم آنکه بر پهلوى راست بخوابد و صورتش به طرف قبله باشد (البته مطابق روایات، صورت دوم بهتر است.) همچنین خوابیدن بر پهلوى چپ و بر صورت، ناپسند و مذموم است. دلیل آن نیز این است که به صورت خوابیدن (دمرو)، وضعیت نامناسبى بر دستگاه تنفس و همچنین معده و قلب تحمیل مى کند. به پهلوى چپ خوابیدن همچنین با توجه به آنکه کبد در سمت راست بدن قرار دارد و طرف راست بدن سنگین تر است، بر سمت چپ بدن فشار وارد مى کند، ولى هنگامى که فرد به سمت راست بدن مى خوابد، قسمت سنگین بدن در پایین قرار مى گیرد قلب و ریه ها نیز عمل خود را بهتر انجام مى دهند. البته در مورد جهت خوابیدن، علاوه بر ابعاد معنوى و بهداشت روانى آن، ممکن است حکمت هاى دیگرى نیز وجود داشته باشد که اکنون براى ما مجهول است.30 این دستورات دینى، که در آموزه هاى شرعى مورد تأکید است، انسان را در فضایى معنوى و اخلاقى وارد مى سازد و دل را از انحراف باز مى دارد و از طریق جهت دادن افکار انسان به سمت مسائل اخروى، او را از وسواس شیطانى مصون مى دارد. 4. اصلاح برنامه غذایى: کیفیت تغذیه در دوران بلوغ، مى تواند در شکل گیرى مسائل انحرافى، مؤثر باشد. تغذیه به دو دلیل حایز اهمیت است: یکى از لحاظ محتوا و مواد غذایى موردنیاز نوجوان، و دیگرى از نظر زمان استفاده آن. به طور طبیعى، غذاى مناسب نوجوان غذایى است که انرژى لازم و مورد نیاز بدن او را تأمین کند، بخصوص که نوجوان در حال رشدى سریع و چشم گیر است; ولى مواد غذایى او نباید محرّک شهوت باشد. به همین دلیل، باید از خوردن بیش از حدّ غذاهایى مانند خرما، تخم مرغ، دارچین، پیاز و مانند آن اجتناب کند. دیگر آنکه باید براى صرف غذا، زمان مناسبى را انتخاب کند; زیرا یکى از علل بى خوابى شب ها و عدم آرامش روحى، تغذیه نامناسب و زمان نامناسب آن است. یکى از صاحب نظران در این زمینه مى نویسد: برخى خوراکى ها اگر در شب استفاده شود، معده را ناراحت و ناآرام مى کند، و موجد خواب هاى آشفته مى شود. مثلا، بعضى افراد اگر شب ها شیر بخورند با معده شان ناسازگار است، و معده بعضى دیگر با میوه و بعضى با ماهى و مانند آن سازگارى ندارد. به همین دلیل، باید در انتخاب تغذیه شبانه دقت داشته باشند.31 وى همچنین یکى از علت هاى احتلام پیاپى نوجوانان را تغذیه نامناسب مى داند و در این باره مى نویسد: احتلامْ بیشتر، نزد کسانى دیده مى شود که با معده سنگین مى خوابند. بهترین روش براى جلوگیرى از این امر و خواب سنگین، آن است که شب ها، معده را از خوراکى هاى دیر هضم پر نکنید و به همان اندازه که به کیفیت غذا اهمیت مى دهید، در کمیّت آن نیز دقت کنید.32 ادامه دارد/

خبر گزاری فارس