اوصاف رهبري، جامعه اسلامي
عارف ایرانی
رهبری در اسلام از اهمیت و جایگاه مهمی برخوردار است که اصول و ویژگی‌‌های خاصی برای آن وجود دارد. دین اسلام بر امر رهبری و مدیریت جامعه تاکید زیادی دارد و پیامبران و امامان و اولوالامر را رهبر اجتماع در تمام امور معرفی کرده است. فعلیت یافتن زمامداری اسلامی نیز دلیل بارز بر توجه اسلام به امر ولایت و رهبری می‌باشد. این مسئله، حکمتی است که حکایت از نیاز مردم جامعه به زمامداری می‌کند تا از هرج و مرج جلوگیری شود و نظم و صلح تضمین گردد.
قرآن کریم، در مورد امامت و رهبری، هم به گذشته پرداخته و هم برای آینده نیز احکامی را ارائه کرده و ضرورت و اهمیت این مسئله را بیان نموده است. هر چند بزرگان صدر اسلام و پیامبر اکرم(ص) رخت از جهان بر بسته‌اند، اما جامعه همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. در این صورت نیز، نیاز به زمامداری و مدیریت سیاسی جامعه کاملاً احساس می‌شود. جامعه اسلامی نیز از این ضرورت مستثنی نیست.
در قرآن کریم در باب رهبری آیات متعددی وجود دارد و هر کدام از این آیات ویژگی‌‌های خاصی از رهبری و لزوم و ضرورت آن را بیان نموده است. در زمینه رهبری چنین آمده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خداوند، پیامبر و اولوالامر اطاعت کنید و هر گاه در امری نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر ارجاع دهید. در این آیه، مفسران منظور از کلمه «امر» را امارت و حکومت و اداره امور شئون امت اسلامی دانسته اند. با توجه به آیات قرآن کریم و احادیث و روایات، صفات و ویژگی‌‌های رهبری را می‌توان استنباط نمود.
اوصاف رهبری
در کتاب و منابع اسلامی برای فقها و رهبران سیاسی صفات و ویژگی‌هایی بیان شده که این صفات لازمه رهبری جامعه اسلامی است، در اینجا به مهم‌ترین این اوصاف اشاره می‌شود.
علم: رهبر جامعه اسلامی باید از مقام علمی شایسته‌ای برخوردار باشد تا با تشخیص قوانین الهی، مسائل سیاسی و اجتماعی را حل و فصل نماید. عالم اسلامی کسی است که در مقام اجتهاد، علم به احکام اسلام بر اساس قرآن و سنت امامان داشته باشد تا با شناخت زمینه ها، احکام و قواعد دینی را در جامعه اجرا نماید.
ایمان و اعتقاد: شرط مهم و اساسی برای حاکمیت بر جامعه مسلمین اعتقاد و ایمان کامل به مبانی اسلام است. ایمان و اعتقاد برای رهبری، ایمان جامعی است که در آن معرفت قلبی، اقرار زبانی و التزام عملی به ارکان اسلام باشد.
اخلاق (عدالت و تقوا): حاکم اسلامی می‌باید فردی عادل بوده و عدالت اجتماعی و اقتصادی را در جامعه اجرا نماید. قرآن کریم برای رهبری جامعه جز عدالت را نمی پذیرد. حضرت علی(ع) در این باب می‌فرمایند: «بدان که بهترین بندگان خدا در پیشگاه خداوند امام عادلی است که خود هدایت یافته و دیگران را نیز به سمت هدایت ببرد.» عدالت و تقوا از صفات اصلی رهبری می‌باشد.
آگاهی سیاسی: رهبری و ولایت امر خطیری است و آشنایی و آگاهی رهبر از مسائل سیاسی در جهانی که دشمنان اسلام سعی در تضعیف جامعه مسلمانان دارند، ضرورت دارد. آشنایی با سیاست و قدرت تحلیل سیاسی به رهبر این امکان را می‌دهد که در هر زمان، با توجه به مقتضیات، تصمیمات لازم را اتخاذ نماید. وجود برخی خصایص برجسته برای رهبر را می‌توان تدبیر و شم سیاسی نامید که با به کارگیری آن، می‌توان به تصمیم‌گیری شایسته دست یافت.
شجاعت و توانایی مدیریت: لازمه رهبری است و خطیر بودن امری رهبری آن را ایجاد می‌نماید. تصمیمات مهم سیاسی و نظامی در مقاطع حساس نیازمند قاطعیت مدبرانه و شجاعانه است تا با اتخاذ آن جامعه از سرگردانی نجات پیدا کند. قدرت مدیریت خصلت دیگری است که رهبر با دارا بودن آن، می‌تواند در ارکان دولت انسجام ایجاد کرده و امور را به نحو شایسته سازماندهی کند. این اوصاف در کنار دیگر ویژگی‌‌های رهبری می‌تواند صفات رهبری را کامل سازد.