روش مزجی، ابتکار علامه بلاغی در تفسیر آلاءالرحمن است
شیوه تفسیری علامه بلاغی در کتاب «آلاءالرحمن فی تفسیر القرآن» روشی «مزجی» است؛ یعنی در آن از روایات، لغت، مباحث فلسفی و منطق بهره برده است که روشی جدید، بی‌نظیر، اصیل و ابتکاری در زمان خودش شمرده می‌شد.
«حسن عیسی الحکیم»، مورخ برجسته عراق، رئیس سابق دانشگاه کوفه و استاد فلسفه تاریخ، خاورشناسی و علم حدیث این دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) با اعلام این مطلب گفت: علامه بلاغی در آلاءالرحمن توانست تفسیری فلسفی برای قرآن کریم ارائه دهد و اگر ایشان فرصت می‌یافت آن را کامل کند، مهم‌ترین تفسیر نزد شیعیان و شاید مسلمانان شمرده می‌شد.
وی افزود: علامه بلاغی در موضوع تفسیر از مضامین مختلفی مانند لغت و مسائل دیگر مرتبط با تفسیر بهره برد و روش مزجی که نگارنده آلاءالرحمن در زمان خود به کار برد، شیوه‌ای جدید، بی‌نظیر، اصیل و ابتکاری است و در زمان ایشان و حتی مفسران قبل از وی به این روش توجهی نداشتند و در حقیقت، مفسران نسبت به این جنبه غفلت ورزیده‌اند، اگرچه برخی از آنان بعدها از مرحوم بلاغی در این روش تأثیر پذیرفته‌اند.
نویسنده کتاب «دور الشیخ البلاغی فی تنزیه القرآن الکریم من الشبهات» (نقش علامه بلاغی در رفع شبهات از قرآن کریم)، تصریح کرد: جانب دیگری که مرحوم بلاغی در تفسیر آلاءالرحمن به آن توجه داشته، ابن است که ایشان تصویری از مکان و نزول آیات قرآن ارائه می‌دهد و جانب مکانی و زمانی نزول آیه را بیان و جزئیات آن را تشریح می‌کند.
رئیس مؤسسه دینی ـ فرهنگی «التراث النجفی» عراق در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که مکتب تفسیری علامه طباطبائی در «المیزان»، تفسیر «البیان فی تفسیر القرآن» آیت‌الله‌العظمی خویی و تفسیر «مواهب‌الرحمن» علامه سبزواری تا چه حد متأثر از شیوه تفسیری علامه بلاغی است، گفت: آیت‌الله‌العظمی خویی در مضامین جزء نخست تفسیر البیان، به‌طور کلی بر تفسیر آلاءالرحمن تکیه کرده و از روش تفسیری ایشان بسیار بهره برده است و علامه طباطبائی و علامه سبزواری نیز از روش تفسیری علامه بلاغی بهره برده‌اند و این امری است که بر آن اتفاق‌نظر وجود دارد.
وی در ادامه، رویکرد علامه بلاغی در تفسیر آلاءالرحمن را شمول‌گرا و فرامذهبی دانست و گفت: نگرش مرحوم بلاغی در این تفسیر، به دور از فرقه‌گرایی است، زیرا ایشان با تکیه بر آموزههای ناب مکتب اهل بیت(ع) به تفسیر قرآن پرداخت و اهل بیت(ع) نیز به دور از مذهب‌گرایی و فرقه‌گرایی هستند و در حقیقت، مرحوم بلاغی توانست تفسیری اسلامی به معنای کلمه ارائه دهد که مورد رضایت تمامی مسلمانان است و هیچ‌گونه جانبداری مذهبی در آن دیده نمی‌شود.
استاد دانشگاه کوفه در ادامه یادآور شد: علامه بلاغی در تفسیر آلاءالرحمن به مقایسه مبانی و آموزههای قرآن کریم درباره مسائل مختلف با آموزههای کتب مقدس پرداخته است. ایشان برای تبلیغ بهتر آیین اسلام و بیان این‌که قرآن کریم، آخرین کتب آسمانی و نبی اکرم(ص) خاتم پیامبران است به مطالعه و فهم کتب مقدس مسیحیان و یهودیان روی آورد، زیرا شرایطی را که ایشان در آن زندگی می‌کرد بر وی واجب می‌کرد که زبان عبری و برخی زبان‌های دیگر را یاد بگیرد و توانست با مطالعه کتب مقدس سایر ادیان، به دین اسلام خدمت کند و این رویکرد علامه بلاغی نیز واکنش منفی از سوی علمای حوزه نجف اشرف در آن زمان نداشت.
مورخ برجسته عراق: متن قرآن کریم، مهم‌ترین اصل و مبنایی بود که علامه بلاغی در مناقشه با اهل کتاب بر آن تکیه کرد و مرحوم بلاغی، از طریق معرفت علمی و فرهنگ غنی خود و فراگیری زبان‌های عبری و انگلیسی و فهم کتب مقدس توانست به شبهات و افتراءات اهل کتاب به خوبی پاسخ دهد
عیسی الحکیم گفت: متن قرآن کریم مهم‌ترین اصل و مبنایی بود که علامه بلاغی در مناقشه با اهل کتاب بر آن تکیه کرد و وی از طریق معرفت علمی و فرهنگ غنی خود و فراگیری زبان‌های عبری و انگلیسی و فهم کتب مقدس توانست به شبهات و افترائات اهل کتاب به خوبی پاسخ دهد، و این در حالی است که علما و مفسران شیعه در آن زمان، آشنایی زیادی با کتب آسمانی ادیان دیگر نداشتند.
وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو تأکید کرد: تسلط علامه بلاغی به فلسفه و علم کلام، پژوهش در حوزه سیره نبوی(ص) و نگارش در این زمینه و تحقیق در حوزه تاریخ و بررسی جزئیات تاریخ و تعمق در عصور مختلف آن، فرهنگ و معرفت علمی علامه بلاغی را بسیار غنی کرده بود و پژوهش‌های ایشان در حوزه سیره نبوی(ص) سبب شد که کتاب «الهدی إلی دین المصطفی» را تألیف کند و علاوه بر این‌ها، مرحوم بلاغی در فقه و اصول و کتب حوزوی، علم رجال(حدیث شناسی) تبحر کافی داشت و این فرهنگ و معرفت و دانش غنی علمی سبب شد که تفسیری قوی ارائه دهد.
این مورخ برجسته عراقی در پایان این گفت و گو خاطر نشان کرد: مرحوم بلاغی در تفسیر آلاءالرحمن، دارای شیوه روشمند و واضحی است و هرکس بخشی از این تفسیر را مطالعه کند، روشمندی علامه بلاغی در پرداختن به موضوعات در این تفسیر را احساس می‌کند.
حسن عیسی الحکیم متولد نجف اشرف و از مورخان برجسته عراق، رئیس مؤسسه دینی ـ فرهنگی «التراث النجفی» عراق، رئیس سابق دانشگاه کوفه، پژوهشگر و استاد دانشکده ادبیات و فقه این دانشگاه است، کتاب هشت جلدی «المفصل فی تاریخ النجف الأشرف» و «دور الشیخ البلاغی فی تنزیه القرآن الکریم من الشبهات» (نقش علامه بلاغی در رفع شبهات از قرآن‌کریم) از آثار مهم وی به شمار می‌آید؛ همچنین، تاکنون 30 اثر چاپ کرده و بر تعداد زیادی از پایان‌نامه‌ها در مقطع کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری دانشجویان در دانشگاه کوفه نظارت داشته و در همایش‌های داخلی و خارجی شرکت کرده است، دکتر عیسی الحکیم به خاطر تخصصی که در تاریخ اسلامی دارد، تاکنون مقالات و پژوهش‌های ارزشمندی در زمینه جانب تاریخی در قرآن کریم ارائه داده است.