حقوق همسایگی در اسلام
روزنامه کیهان
تاریخ انتشار: شنبه 30 تیر ماه 1397
محمد احسان آزادی
همسایگی که در عربی از آن به «جوار» یاد می‌شود، نوعی روابط اجتماعی میان خانوارهایی است که در یک منطقه جغرافیایی زندگی می‌کنند. از نظر آموزه‌های قرآن، عنوان همجواری و همسایگی با دیگران حقوق و تکالیف را برای دو طرف ایجاد می‌کند که باید مراعات شود. همسایگان ممکن است تنها در همین عنوان همزیستی در یک جغرافیایی منطقه‌ای با هم اشتراک داشته، ولی از نظر خویشاوندی یا اعتقادی و امور دیگر با هم هیچ گونه اشتراکی نداشته باشند. اما همین یک وجه اشتراک به تنهایی موجب حقوق و تکالیفی برای طرفین می‌شود؛ زیرا هر تکلیفی، به معنای وجود حقی برای دیگری است؛ چنانکه هر حقی، تکلیفی را نیز برای صاحب حق پدید می‌آورد که باید بدان ملتزم شود. در مطلب حاضر اهمیت و جایگاه حقوق همسایگی تشریح شده است.
مفهوم همسایگی
در ادبیات فارسی همسایه کسی است که سایه او همواره بر سر دیگری است. واژه همسایه همانند همسر دلالت بر نوعی استمرار دائمی دارد. همسران کسانی هستند که هم از نظر کفو بودن در یک تراز قرار دارند و هم از نظر هم‌خوابی سرهایشان همواره در کنار هم است؛ شوهر از ریشه «هر شو» تلفظ دیگری از «شب» نیز کسی است که هر شب با زنش است و این گونه نیست که مرد موقت برای زنی باشد. همسایه نیز کسی است که سایه دو طرف همواره بر سر یکدیگر افتاده است و در کنار هم زندگی می‌کنند.
در عربی واژه جوار و مجاورت به معنای پناه دادن است؛ زیرا در فرهنگ عربی، افرادی که در یک منطقه جغرافیایی زندگی می‌کردند از قوم و قبیله و عشیره یکدیگر بودند؛ و افراد قبایل دیگر که با پناهندگی در کنار آنان زیست می‌کردند، به عنوان مجاور و پناهنده مطرح بودند.
از همین واژه و مشتقات آن در زبان عربی در بیان معانی چون پناه دادن، حمايت كردن، محافظت كردن، مراقبت كردن، كمك كردن، ياری رساندن، مساعدت كردن، به فرياد رسيدن، نجات دادن، رهايی دادن و مانند آنها به کار گرفته شده است.
هر چند که در معانی و فهم موضوع باید به عرف مراجعه کرد و این عرف است که مفهوم و مصداق را تعیین می‌کند، اما در تبیین برخی از مفاهیم و مصادیق، شارع نیز تفسیری و تبیینی کرده که می‌تواند در فهم موضوع و مصداق تأثیرگذار باشد. رسول‌الله (ص) می‌فرماید: کل اربعین داراً جیران من بین یدیه و من خلفه و عن یمینه و عن شماله؛ هر چهل خانه از پیش‌رو و از پشت‌سر و از راست و چپ همسایه‌اند. (محجه البیضاء فی آداب الصحبه و المعاشره، فیض کاشانی).
این حدیث دایره مصداقی همسایه را چهل خانه از هر طرف بیان کرده است. بنابراین، حقوقی که برای همسایگان مطرح است، هر چند ممکن است عرف، این محدوده را کمتر یا بیشتر بداند، از نظر شارع اسلام، حق و حقوق همسایگان باید در این محدوده چهل خانوار از هر چهار سو مراعات شود.
امیرمؤمنان علی(ع) نیز در تعیین مصداقی محدوده جغرافیایی همسایگی می‌فرماید: وَالجِوارُ اربَعونَ دارا مِن أَربَعَةِ جَوانِبِ‌ها؛ تا چهل خانه از چهار طرف همسايه به شمار مى‌آيند.(خصال، صدوق، ج2، ص544)
برخی از مفسران، واژه «الجار الجنب» در قرآن را به همسایه دور تفسیر کرده‌اند؛ زیرا خدا می‌فرماید: وَاعْبُدُوا الله وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا؛ و خدا را بپرستيد و چيزى را با او شريك مگردانيد و به پدر و مادر احسان كنيد و درباره خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و همسايه خويش و همسايه بيگانه و همنشين و در راه مانده و بردگان خود نيكى كنيد كه خدا كسى را كه خیالباف، متكبر و فخرفروش است، دوست نمى دارد. (نساء، آیه ۳۶)
در این آیه از دو دسته از همسایگان با عناوین «وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ» سخن به میان آورده است. برخی مراد از ذی القربی را همسایه خویش و برخی به معنای همسایه نزدیک گفته اند؛ در مقابل نیز «جنب» که کناره و جانب است را همسایه غیر خویش یا همسایه دور دانسته‌اند. (مجمع‌البیان، ج4-3، ص 72)
اهمیت مراعات حقوق همسایگی
در آیات قرآن و روایات اسلامی، همسایه دارای حقوقی است که حتماً باید مراعات شود. سبک زندگی اسلامی در چارچوب فلسفه زندگی، رساندن اجتماع به مرتبه مکارم اخلاقی در حد ایثارگری است، به طوری که مسلمانان نه تنها اهل عفو و گذشت نسبت به دیگران باشند، بلکه باید از حقوق خویش ایثار کرده و با اکرام و کرامت با دیگران برخورد کنند؛ چنانکه پیامبراکرم (ص) می‌فرماید: إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ؛ جز برای اتمام مکارم اخلاقی برانگیخته نشده‌ام.(مكارم الاخلاق، ص 8؛ بحار الانوار، ج 68، ص 382؛ بیهقی، احمد‌بن‌حسین، السنن الکبری، ج 10، ص323)
از منظر آموزه‌های قرآن، همسایه دارای حقوقی است که باید مسلمانان آن را مراعات کنند. سفارش‌های بسیاری در اسلام برای عنوان همسایه به دور از هر گونه رابطه دیگری چون مسلمانی و خویشاوندی سببی و نسبی و مانند آنها مطرح شده است که بیانگر اهمیت همسایه است.
از ابن مسعود روایت شده که مردی به خدمت حضرت فاطمه زهرا (س) شرفیاب شد و عرض کرد: ای دختر پیغمبر؛ آیا از ماترک رسول خدا چیزی نزد شما موجود است؟ حضرت فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: مؤمن نیست کسی که همسایه از بلا و آزار او در امان نباشد و کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد همسایه‌اش را آزار نمی‌دهد. (نگاه کنید: سفینه‌البحار، ج 1 حدیث فاطمه (س))
از نظر آموزه‌های اسلامی، اهمیت همسایه در زندگی چنان مهم و اساسی است که انسان قبل از اینکه تصمیم به ساخت یا خرید خانه‌ای بگیرد باید از همسایگان آن تحقیق کند؛ زیرا همسایه خوب و بد همانند رفیق و همسفر راه زندگی است که باید انسان با هر کسی همراه و همسفر نشود. امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: سَل عَنِ الرَّفيقِ قَبلَ الطَّريقِ، وَ عَنِ الجارِ قَبلَ الدّارِ؛ قبل از مسافرت ببين همسفرت كيست و پيش از خريد خانه، ببين همسايه‌ات كيست. (کافی، ج8، ص24؛ نهج‌البلاغه ص405، نامه 31)
آن حضرت (ع) در جایی دیگر با تشبیه همسایه با امور دیگر بر آن است تا اهمیت و نقش همسایگان را در ایجاد مفهوم خوشبختی یا بدبختی گوشزد کند. ایشان می‌فرماید: اِنَّ لِلّدارِ شَرَفا وَ شَرَفُهَا السّاحَةً الواسِعَةً وَ الخُلَطاءُ الصّالِحونَ وَ اِنَّ لَها بَرَكَةً وَ بَرَكَتُها جَودَهُ مَوضِعِها وَسَعَه ساحَتِها وَ حُسنُ جِوارِ جيرانِها؛ خانه را شرافتى است. شرافت خانه به وسعت حياط قسمت جلوى خانه و همنشينان خوب است؛ و خانه را بركتى است، بركت خانه جايگاه خوب آن، وسعت محوطه آن و همسايگان خوب آن است. (مكارم‌الاخلاق، ص 125)
در حقیقت همسایه خوب می‌تواند موجب آن باشد که خانه آدمی چنان وسیع شود که به آسانی در آن زیست کند و از رفتار صالح آنان بهره‌مند شود؛ اما همسایه بد می‌تواند جهان را بر آدمی تنگ آرد. از این رو، وقتی یکی از اصحاب از پیامبر(ص) پرسید: ای رسول خدا! تصمیم دارم خانه‌ای بخرم، به نظر شما کدام محله را انتخاب کنم؟ حضرت بدون آنکه محله خاصی را به او پیشنهاد کند، فرمود: اَلْجَارُ ثُمَّ الدّارُ، اَلرَّفیقُ ثُمَّ السَّفَرُ؛ اول همسایه را بنگر سپس خانه بخر یا بساز، چنانکه ابتدا رفیقی مناسب برگزین سپس سفر آغاز کن.
از نظر قرآن یکی از عذاب‌هایی که انسان ممکن است گرفتار شود، گرفتار شدن با همسایه بد است. (انعام، آیه 65) از امام صادق (ع) نقل شده است: مراد از «و يذيق بعضكم باس بعض» بدی‌هاى همسايگان بد است. (مجمع‌البيان، ج 5 - 6، ص 487)
همچنین امام علی(ع) در وصیت خود به فرزندانش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) فرمود: الله اللهَ فی جیرانِکُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِیَّةً نَبِیِّکُمْ، مازالَ یُوصی بِهْمِ حَتّی ظَنَنّا اَنَّهُ سَیُورِّثُهُمْ؛ بر شما باد که درباره همسایگان فراموش نکنید، زیرا رسول خدا(ص) همواره درباره آنان سفارش می‌فرمود، آنچنان که ما گمان می‌بردیم که همسایه از همسایه ارث می‌برد.(نهج‌البلاغه، نامه 47)
حقوق و تکالیف همسایگی
از نظر آموزه‌های قرآن، برخی از عناوین دارای بار حقوقی است. یک فرد با توجه به نقش‌هایی که دارد ممکن است، پدر، فرزند، همسر، شهروند و مانند آنها باشد؛ هر یک از این عناوین تکالیف و حقوقی را برای فرد ایجاد می‌کند که از نظر قانونی نمی‌تواند از آنها فرار کند. به عنوان نمونه مرد به عنوان همسر باید در چارچوب «قوام» بودن، عهده‌دار مسئولیت‌هایی هم چون تأمین نفقه زنش باشد. (نساء، آیه 34) همچنین همین مرد به عنوان فرزند، باید به والدین خویش احسان کند و نمی‌بایست در برابر مسئولیت‌ها، نق بزند و «اف» بگوید. (اسراء، آیه 23)
برخی از عناوین همانند مظلوم و مستضعف به تنهایی اقتضائاتی دارد که باید مراعات کرد بی‌آنکه در این امر جنبه‌‌های اعتقادی مدنظر قرار گیرد؛ از همین رو، در دفاع از مظلوم علیه ظالم یا مستضعف علیه مستکبر، هیچ عنوانی غیر از این عنوان لازم نیست تا برمسلمانان دفاع از مظلوم و مستضعف واجب شود. بنابراین، بر مسلمان است تا هر جا مظلوم یا مستضعفی را دید او را یاری رساند و علیه ظالمان و مستکبران بجنگد.(نساء، آیه 75)
البته برخی با تفسیر آیه 36 سوره نساء بر این باورند که درهنگام احسان نسبت به همسایگان باید هم کیش را بر دیگران ترجیح داد زیرا مراد از «الجار ذى‌القربى» همسايه‌اى است كه به سبب اسلام به انسان نزديك است و «الجار بالجنب» همسايه‌اى است كه مشرك است و در دين بعيد است. (مجمع‌البيان، ج 3- 4، ص 72) اما باید توجه داشت که حتی با این تفسیر، نمی‌توان نفی حقوق همسایگی نسبت به کافر و مشرک کرد؛ زیرا آنچه اثبات می‌شود، تقدم و اولویت همسایه مسلمان بر غیر مسلمان در احسان است؛ اما این بدان معنا نیست که نمی‌توان نسبت به همسایه غیر‌مسلمان احسان کرد؛ همچنین از این اولویت به دست نمی‌آید که حقوق همسایه غیر مسلمان ادا نشود؛ زیرا سخن از احسانی است که می‌تواند به معنای ایثارگری و بخشش باشد. پس لازم نیست ایثارگری داشت ولی باید حقوق همسایه را از هم کیش و غیر هم کیش ادا کرد.
به هر حال، در مسئله همسایگی، حقوقی برای آنان است که‌اشتراک اعتقادی در آن تأثیری ندارد؛ یعنی بی‌آنکه امر اعتقادی و مانند آنها در آن نقشی داشته باشد، باید این حقوق به عنوان همسایه ادا شود. بر همین اساس، لازم است تا حقوق همسایه بی‌توجه به اینکه مسلمان است یا نیست؟ خویشاوند است یا نه؟ مراعات شود. در اینجا به برخی از حقوق همسایگی‌اشاره می‌شود.
1- احسان و نیکی به همسایه: از نظر آموزه‌های قرآن، لازم است که هر مسلمانی به والدین، خویشان، مساکین، یتیمان و همسایگان دور و نزدیک یا خویش و بیگانه احسان کند. (نساء، آیه 36) البته اگر همسایه از خویشاوندان باشد یا همسایه نزدیک باشد باید بر غیر خویشاوند یا همسایه دور مقدم شود.(همان) از نظر قرآن احسان به همسایگان از مصادیق عبادت است؛ زیرا خداى متعال در آيه مذكور به كارهاى نيكو امر نموده و آن را با دستور به عبادت خود آغاز كرده است. (مجمع‌البيان، ج 3 - 4، ص 71)
2- عدم تکبر: هرگونه تکبر نسبت به همسایه جایز نیست.(نساء، آیه 36) بنابراین، از حقوق همسایه می‌توان به عدم تکبر اشاره کرد.
3- عدم تفاخر: فخرفروشی نسبت به همسایه نیز جایز نیست.(همان)
4- حفظ امنیت جنسی: رسول خدا فرمود: من اطلع علی بیت جاره فرای عورةً رجل او شعر امراةً او شیئاً من جسدها علی‌الله ان یدخله النار لا یبالی؛ هر کس که به خانه همسایه‌اش نگاه کند و عورت مردی یا موی زنی، یا قسمتی از بدن او را ببیند، بر خداوند است که او را به آتش ببرد و باکی ندارد.(وسائل‌الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۹۴)
5- دعا: از جمله حقوق آن است که در حق همسایه دعا کند. امام حسن(ع) فرمود: شبی مادرم، حضرت فاطمه زهرا(س)، به عبادت ایستاد و من تا صبح، جز دعا برای همسایگانمان چیزی از او نشنیدم. صبح که شد، در پاسخ سؤال من گفت: «پسرم اول همسایه، بعد خودمان.» (بحارالانوار، ج 43، ص 81 )
6- حفاظت در هنگام نبود و غیبت: از حقوق همسایه حفظ او در هنگام نبود و غیبت او است. امام سجاد(ع) می‌فرماید: أَمّا حَقُّ جارِكَ فَحِفظُهُ غائِبا؛ اما حق همسايه‌ات اين است كه در غياب او آبرويش را حفظ كنى. (خصال، ج2، ص 569)
7- اکرام هنگام حضور: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ إِكرامُهُ شاهِدا؛ و در حضورش او را احترام کنی.(همان)
8- یاری در هنگام ظلم: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ نُصرَتُهُ إِذا كانَ مَظلوما؛ اگر به او ظلمى شد ياري‌اش رسانى.(همان)
9- عدم تحقیق از عیب‌ها: امام سجاد(ع) می‌فرماید:وَلا تَتَّبِع لَهُ عَورَةً؛ دنبال عيب‌هايش نباشى.(همان)
10- پوشاندن عیب: امام سجاد(ع) می‌فرماید: فَإِن عَلِمتَ عَلَيهِ سوءً سَتَرتَهُ عَلَيهِ؛ اگر بدى از او ديدى بپوشانى.(همان)
11- نصیحت در خفا: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ إِن عَلِمتَ أَنَّهُ يَقبَلُ نَصيحَتَكَ نَصَحتَهُ فيما بَينَكَ وَبَينَهُ؛ اگر بدانى نصيحت تو را مى‌پذيرد او را در خفا نصيحت كنى.(همان)
12- حمایت در سختی: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ لا تُسَلِّمهُ عِندَ شَديدَةً؛ در سختى‌ها رهايش نكنى.(همان)
13- گذشت از لغزش: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ تُقيلُ عَثرَتَهُ؛ از لغزشش درگذرى.(همان)
14- بخشش گناه: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ تَغفِرُ ذَنبَهُ؛ گناهش را ببخشى.(همان)
15- معاشرت کریمانه: امام سجاد(ع) می‌فرماید: وَ تُعاشِرُهُ مُعاشَرَةً كَريمَةً؛ و با او به خوبى و بزرگوارى معاشرت كنى.(همان)
16- کمک کاری: پیامبر(ص) می‌فرماید: إِنِ اسْتَغَاثَكَ أَغَثْتَهُ؛ اگر از تو كمك خواست كمكش كنى. (مسكّن الفؤاد، ص 114)
17- وام دهی: پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ إِنِ اسْتَقْرَضَكَ أَقْرَضْتَهُ؛ اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى.(همان)
18- برطرف کردن فقر و نیاز: پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ إِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَيْهِ؛ اگر نيازمند شد نيازش را برطرف سازى.(همان)
19- تسلیت‌گویی: پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةً عَزَّيْتَهُ؛ اگر مصيبتى ديد او را دلدارى دهى.(همان)
20- تبریک‌گویی: پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ إِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ هَنَّأْتَهُ؛ اگر خيرى به او رسيد به وى تبريك گويى.(همان)
21- عیادت: پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ إِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ؛ اگر بيمار شد به عيادتش روى.(همان)
22- تشییع کردن: پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ إِنْ مَاتَ تَبِعْتَ جَنَازَتَهُ؛ وقتى مرد در تشييع جنازه‌اش شركت كنى.(همان)
23- بهره‌مندسازی از آب و هوای نیک: نباید همسایه را از این امور محروم کرد، بلکه باید کاری کرد که همسایه از مواهب طبیعی بهره‌مند شود. پیامبر(ص) می‌فرماید: وَ لَا تَسْتَطِيلُ عَلَيْهِ بِالْبِنَاءِ فَتَحْجُبَ الرِّيحَ عَنْهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ؛ خانه‌ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جريان هوا را بر او بگيرى مگر آن كه خودش اجازه دهد.(همان)
24- اطعام همسایه گرسنه: رسول اكرم (ص) می‌فرماید: ما آمَنَ بى مَن باتَ شَبعانَ وَجارُهُ طاوِيا؛به من ايمان نياورده است آن كس كه شب سير بخوابد و همسايه‌اش گرسنهباشد.(مستدرك‌الوسائل، ج8، ص429، ح9897)
25- پوشاندن همسایه عریان: رسول اکرم(ص) می‌فرماید: ما آمَنَ بى مَن باتَ كاسيا وَجارُهُ عاريا؛ به من ايمان نياورده است آن كس كه شب پوشيده بخوابد و همسايه‌اش برهنه باشد.(همان)
26- عدم اذیت و صبر بر اذیت: امام كاظم (ع) می‌فرماید: لَيْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ كَفَّ الْأَذَى وَ لَكِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى؛ خوش همسايگى تنها اين نيست كه آزار نرسانى، بلكه خوش همسايگى اين است كه در برابر آزار و اذيت همسايه صبر داشته باشى.(تحف‌العقول، ص 409)
27- امنیت: باید همسایه از هر جهت از سوی همسایه در امنیت و آرامش باشد. رسول اكرم می‌فرماید: لايَدخُلُ الجَنَّةَ عَبدٌ لا يَأَمَنُ جارُهُ بَوائِقَهُ؛ كسى كه همسايه از شرش در امان نباشد، به بهشت نمى‌رود. (نهجالفصاحه، ص681، ح 2532)
28- نهی از منکر: امام صادق(ع) می‌فرماید: مَن لَهُ جارٌ وَ يَعمَلُ بِالمَعاصى فَلَم يَنهَهُ فَهُوَ شَريكُهُ؛ هر كس همسايه‌اى را داشته باشد كه گناه می‌کند ولى او را نهى نكند، شريك در گناه اوست.(ارشادالقلوب، دیلمی، ج1، ص183)
29- زکات: زکات به معنای هرگونه انفاق مالی از واجب و غیر واجب است. در حق همسایه لازم است که انفال مالی انجام شود. از نظر امام على(ع) هرگونه نیکی در حق همسایه از مصادیق برّ است. ایشان می فرماید: زَكوةً اليَسارِ بِرُّ الجيرانِ وَ صِلَةً الارحامِ؛ زكاتِ آسان و رفاه، نيكى با همسايگان و صله رحم است.(شرح آقا جمال خوانسارى بر غررالحكم و دررالكلم، ج4، ص 106، ح 5453)
30- احترام: رسول اكرم (ص) می‌فرماید: حُرمَةً الجارِ عَلَی الجارِ کَحُرمَةً اُمِّه؛ رعایت حرمت همسایه همانند احترام مادر لازم است.(كافى،ج 2، ص 666؛ مکارم‌الاخلاق، ص 247)
31- مایه برکت: همسایه باید مایه برکت همسایه باشد. امام على(ع) می‌فرماید: شيعَتُنَا المُتَباذِلونَ فى وِلايَتِنا، اَلمُتَحابّونَ فى مَوَدَّتِنا اَلمُتَزاوِرونَ فى اِحياءِ اَمرِنا اَلَّذينَ اِن غَضِبوا لَم يَظلِموا وَ اِن رَضوا لَم يُسرِفوا، بَرَكَةً عَلى مَن جاوَروا سِلمٌ لِمَن خالَطوا؛ شيعيان ما كسانى‌اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى‌كنند، در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى‌نمايند، در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى‌روند. چون خشمگين شوند، ظلم نمى‌كنند و چون راضى شوند، زياده‌روى نمى‌كنند، براى همسايگانشان مايه بركتند و نسبت به همنشينان خود در صلح و آرامشند.(كافى، ج 2، ص236 و 237، ح 24)
32- تعهد نسبت همسایه: رسیدگی از وظایف همسایگی است. حضرت امام باقر(ع) یکی از ویژگی‌های مهم شیعه را رعایت حق همسایگی می‌داند و می‌فرماید: والتعاهُدُ لِلجیرانِ مِنَ الفُقراءِ وَ اَهلِ المَسکَنَةً وَ الغارِمینَ و الأَیتام؛ از نشانه‌های پیروان ما، رسیدگی به همسایگان نیازمند و تهی‌دست و بدهکاران و یتیمان است.(کافی، ج 2، ص 74)
آثار احسان و ترک احسان به همسایه
هرگونه احسان و نیکی و انجام تکالیف و وظایف همسایگی دارای برکات و آثاری است که می‌تواند در افزایش کمی و کیفیت زیست انسان در دنیا و آخرت بسیار تأثیرگذار باشد و خوشبختی را برای او به ارمغان آورد. برخی از این آثار در بخش تبیین حقوق همسایگان گفته شد؛ اما برخی دیگر نیز که دارای اهمیت بیشتری هستند، عبارتند از:
1- جلب محبت الهی: احسان به همسایگان، زمینه جلب محبّت الهى می‌شود و احسان‌کننده محبوب خدا و بهره‌مند از این محبت خواهد شد.(نساء، آیه 36) رسول اكرم(ص) در این باره می‌فرماید: إِن أَحبَبتُم أَن يُحِبَّكُمُ‌اللّه وَ رَسولُهُ فَأَدّوا إِذَا ائتُمِنتُم وَاصدُقوا إِذا حَدَّثتُم وَأَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَكُم؛ اگر مى‌خواهيد كه خدا و پيغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد كنيد و چون سخن گوييد راست گوييد و با همسايگان خود به نيكى رفتار نماييد.(نهجالفصاحه، ص264، ح 554)
2- آبادانی خانه و شهرها و افزایش عمر: رسول اكرم می‌فرماید: صِلةً الرّحم و حُسن الخُلقِ وَ حُسن الجَوار يُعمرن الدّيار و يَزدنَ في الأعمار؛ صله رحم، خوش‌اخلاقى و خوش همسايگى، شهرها را آباد و عمرها را زياد می‌کند.(نهجالفصاحه، ص554، ح 1839) امام صادق نیز می‌فرماید: حُسنُ الجِوارِ يُعَمِّرُ الدِّيارَ وَيَزيدُ فِى العمارِ؛ خوش همسايگى شهرها را آباد و عمرها را زياد می‌کند.(كافى، الاسلامیه، ج2، ص667، ح8)
3- عذاب الهی: از نظر قرآن، کسی که احسان به همسایگان را ترک کند گرفتار عذاب الهی در دنیا و آخرت می‌شود.(نساء، آیات 36 و 37)
4- محرومیت از محبت: کسانی که گرفتار فخرفروشی و تکبر نسبت به همسایه هستند، از محبت الهی محروم می‌شوند.(همان)
5- غفران الهی: پیامبر خدا (ص) فرمود: مَن ماتَ وَ لَهُ جیرانٌ ثلاثَةً کُلُّهُمْ راضُونَ عَنهُ غُفِرَ لَهُ؛ هر کس بمیرد، در حالی که سه همسایه داشته باشد و همگی از او راضی باشند، آمرزیده می‌شود.