اسلام
با تأکید بر تضمین روزی بندگان از سوی خدای متعال، سعی و تلاش را توصیه کرده و در
قرآن می‌فرماید: انسان جز محصول کوشش خویش مالک چیزی نیست (نجم، 39). در بسیاری از
روایات از کار و تلاش برای روزی حلال به عبادت برتر تعبیر شده است، امیرمؤمنان (ع)
آن را از سحرخیزی در راه خدا کمتر ندانسته و امام رضا(ع) نیز اجرش را بیش از جهاد
در راه خدا دانسته است (الکافی، ج 5، ص 88). روایاتی نیز کم اهمیتی را مانع پیشرفت
و تنبلی را مایه حقارت و سربار دیگران بودن را ناشایست می‌شمارند، چنانکه در روایاتی
دیگر از تلاش توانفرسا و کار مداوم شبانه روزی که باعث نادیده گرفتن حق اعضای بدن
شود باز می‌دارد و آن را حرام می‌داند. (الکافی، ج 5، ص 127). خدای تبارک و تعالی
در قرآن می‌فرماید: و آیا خبر ندارد که سعی و کوشش او به زودی دیده می‌شود(نجم،
40). مرحوم علامه در مورد معنای سعی بیان لطیفی دارد که می‌فرماید: منظور از سعی،
آن عملی است که در انجامش جد و جهد و تلاش بسیار زیادی نمود، یعنی هر کاری که در
آن جد و جهد زیادی شود و دارای تلاش و کوشش بسیار باشد، دارای ارزش است.
به
همین علت است که امام باقر(ع) در روایتی می‌فرمایند: کسی که در راه کسب مال حلال
تلاش کند و نیت او این باشد که افزون بر آن که خود و خانواده‌اش را از دیگران بی‌نیاز
کند، به همسایگان خود کمک کند، روز قیامت، در حالتی خدا را ملاقات می‌کند که صورتش
همانند ماه شب چهاردهم می‌درخشد. (وسایل، ج 17، ص 67). خدا در قرآن درباره حضرت
داوود(ع) می‌فرماید: و به او فن زره سازی را که به سود شماست آموختیم، تا شما را
در جنگ‌هایتان از آسیب‌های سخت سلاح‌ها حفظ کند، پس آیا شما سپاسگزار نعمت‌های ما
خواهید بود. (انبیاء،80). شخصی به امام صادق(ع) عرض کرد: من نمی‌توانم با دستم کار
کنم و راه تجارت را نیز به خوبی نمی‌دانم و اکنون محروم و محتاج هستم. آن حضرت(ع)
فرمودند: کارگری کن و بر سر خود بار ببر تا از مردم بی نیاز شوی. رسول خدا(ص) هم
سنگی را بر شانه خود حمل کردند و در یکی از دیوارهای باغ خود به کار بردند که آن
سنگ هنوز در آنجاست. (الکافی، ج 5، ص 76 و 77). امام صادق(ع) فرمودند:
امیرمومنان(ع) هیزم جمع می‌کردند و آب از چاه می‌کشیدند و شخم می‌زدند و از دسترنج
خود هزار برده آزاد کردند و حضرت فاطمه(س) نیز با دستانشان گندم را آرد و آن را
خمیر می‌کردند و نان می‌پختند.راوی گوید: وقتی امیرمؤمنان(ع) از جهاد فارغ می‌شدند
به آموزش مردم و داوری در میان آنان می‌پرداختند و هر گاه از آن نیز فارغ و در باغ
خویش مشغول به کار می‌شدند و با این وصف به ذکر خدای جل و جلاله اشتغال داشتند.
(مفاتیح الحیات،ص 90). امام صادق(ع) می‌فرمایند: جدیت و تلاش کنید! هر گاه نماز
صبح گزاردید و بازگشتید صبحگاهان در پی روزی روید و کسب حلال کنید، چرا که خدای عز
و جل روزیتان دهد و یاریتان رساند؛ همچنین آن حضرت می‌فرمایند: امام سجاد(ع) هنگام
صبح در پی روزی بیرون می‌رفتند. پرسیدند: ای فرزند رسول خدا کجا می‌روی؟ فرمودند:
برای پذیرش صدقه برای خانواده ام. پرسیدند: آیا برای خانواده ات صدقه می‌پذیری؟
فرمودند: هر که کسب حلال کند صدقه عائله خود را از خدا می‌پذیرد و به آنان می‌رساند.
(الکافی، ج 4، ص 12). امیرمؤمنان(ع) می‌فرمایند: صبح زود در پی روزی رفتن، روزی را
افزون می‌کند؛ همچنین می‌فرمایند: کسی که خواستار جاودانگی است باید سحرخیز باشد (عیون
اخبار الرضا (ع)، ج 2، ص 38)، نیز می‌فرمایند: هیچ سحرخیزی در راه خدا برتر از
سحرخیزی برای تأمین معاش فرزندان و خانواده نیست (دعائم الاسلام، ج 2، ص 15).
عواقب گناهان کبیره
ریشه
اغلب مشکلات و گرفتاری‌های بشر به گناه خود انسان بر می‌گردد و به همین جهت قرآن
مجید بر خودداری از گناهان به‌ویژه معاصی کبیره تأکید زیادی کرده و درباره برخی از
آنها از جمله کم فروشی، رباخواری، ترک نماز و ریا مکرراً هشدار داده است. اغلب
بدبختی‌هایی که دامنگیر فرد یا جامعه می‌شود، همانا آلودگی بر گناه و معصیت است.
گناه یعنی مخالفت با قوانین الهی و پیروی بدون قید و شرط از تمایلات و هوای نفس،
پیروی از تمایلات نفسانی که برخلاف قوانین تکوین باشد. در اینجا چند نمونه از
گناهان کبیره را که قرآن مجید بر آنها تأکید کرده مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ترک نماز:
خداوند
مهربان درباره این عبادت بزرگ، یعنی نماز، بیش از
122 آیه نازل فرموده است. نماز در برابر نعمت‌های بی‌شماری که خداوند به ما
ارزانی داشته سپاسگزاری و شکر نعمت محسوب می‌شود. نماز بهترین راهنمایی است که
انسان را از گناه باز می‌دارد و او را در صراط مستقیم استوار می‌سازد. خداوند
متعال کسانی را رستگار معرفی می‌کند که در نماز خشوع و حضور قلب دارند. ترک نماز
از گناهانی است که قرآن مجید درباره آن وعده عذاب داده است.
رسول
خدا (ص) در مورد ترک نماز فرموده کسی که نماز خود را سبک بشمارد و در به‌جا آوردنش
سستی نماید خداوند او را به پانزده بلا مبتلا می‌سازد، شش بلا در دنیا و سه تا در
موقع مردنش و سه تا در قبر و سه تا در قیامت هنگامی که از قبر بیرون می‌آید. اما
شش بلای دنیوی اینکه خداوند برکت را از عمرش کم می‌کند؛ برکت را از روزیش بر می‌دارد؛
از صورتش نشانه نیکوکاران را بر می‌دارد؛ هر کار خیری کند پذیرفته نمی‌شود و برای
او اجری ندارد؛ دعایش مستجاب نمی‌شود و از دعای نیکوکار بهره‌ای ندارد.
کم‌فروشی:
قرآن درباره کم فروشی و تقلب در وزن و پیمانه شدیداً هشدار داده و می‌فرماید وای
بر کم‌فروشان آنها که هنگام خرید، حق خود را به طور کامل می‌گیرند. هنگام فروش از
کیل و وزن کم می‌گذارند. اصولاً حق و عدالت و نظم و حساب در همه چیز و همه جا یک
اصل اساسی و حیاتی است.
رباخواری:
رباخواری تعادل اقتصادی را در جوامع به هم می‌زند،
چرا که رباخواری یک نوع تبادل اقتصادی ناسالم است که عواطف و پیوند‌ها را سست می‌کند
و موجب دشمنی در دلها می‌شود. در روایات اسلامی به اثر سوء اخلاقی ربا اشاره شده
است.
ریا:
اصل
ریا از کلمه رؤیت است و در اصطلاح به معنی طلب مقام و منزلت در قلوب مردم است که
به وسیله نشان دادن اعمال خوب و تظاهر فراهم می‌شود. ریا مراتب مختلفی دارد و بعضی
از درجات آن شدیدتر است.
اقسام ریا بنا بر پایه‌های سه گانه آن مختلف می‌گردد
که آن پایه‌ها عبارتند از: نیت ریا، اسباب ریا و هدف ریا.