در جرایمی که هم دارای جنبه عمومی و هم جنبه خصوصی‌اند مانند جرم خیانت در امانت، قتل، کلاهبرداری، تصرف عدوانی و... دادسرا علاوه بر پاسداری از حقوق عمومی و جامعه مکلف است تا به شکایت شاکی خصوصی نیز رسیدگی کند.
اصولاً یکی از جهات قانونی برای شروع به تحقیق در دادسرا شکایت شاکی است و با شکایت شاکی، دادسرا موظف به رسیدگی می‌شود و نمی‌تواند از رسیدگی به آن امتناع کند.
الف- شاکی: شاکی می‌تواند شخصاً یا توسط وکیل شکایت کند. هنگام تحقیقات از شاکی توجه به نکات زیر ضروری است:
1- پرسش از او درباره مشخصات و نشانی‌اش و احراز هویت و سمت او درطرح شکایت زیرا چه بسا شخصی اعلام شکایت کند ولی در طرح آن ذی نفع نباشد. برای مثال در جرایم قابل گذشت مانند ترک انفاق، فحاشی و ... اگر اعلام کننده شکایت ذی نفع در طرح دعوی نباشد دادسرا به شکایت او ترتیب اثر نخواهد داد. مانند اینکه [احمد] به خاطر ترک انفاق دوستش از سوی همسر او طرح شکایت کند که در این حالت چون نامبرده فاقد سمت در طرح شکایت است و ذی نفع نیست به شکایت او ترتیب اثر داده نمی‌شود.
2- تفهیم این موضوع به شاکی که نشانی اعلامی از سوی او محل اقامت قانونی‌اش محسوب می‌شود و چنانچه محل اقامتش را تغییر دهد باید محل اقامت جدیدش را اعلام کند والا احضاریه‌ها به محل اقامت سابق او فرستاده خواهد شد.
3- شاکی موظف است موضوع شکایت خود را اعلام کند البته این توقع درستی نیست که فرض کنیم تمام شکات با اصطلاحات حقوقی آشنا باشند ولی باید به روشنی موضوع شکایت خود را بیان کند. البته تشخیص این که عمل ارتکابی از سوی متهم چه عنوانی دارد با قاضی است. برای مثال شاکی تحت عنوان سرقت از متهم شکایت می‌کند ولی قاضی متوجه می‌شود که عمل ارتکابی از سوی متهم، کلاهبرداری یا خیانت در امانت است. با این حال این امر موجب نخواهد شد که قاضی به شکایت شاکی ترتیب اثر ندهد.
4- زمان ومکان وقوع جرم نیز دارای اهمیت است. زیرا در برخی جرایم برای مثال اگر قتل در ماه حرام (ذیقعده، ذیحجه، محرم، رجب) واقع شود در پرداخت دیه یک سوم به اصل دیه اضافه خواهد شد و یا در خصوص مکان جرم اگر محل وقوع جرم در حوزه قضایی شهرستان کرج و محل کشف جرم تهران باشد دادسرای کرج صلاحیت رسیدگی به جرم را خواهد داشت.
5- ضرر و زیان مالی که به شاکی وارد شده است. برای مثال در جرم تصادف رانندگی منجر به صدمه بدنی و خسارت به اتومبیل، متضرر از جرم باشد، به طور تقریبی خسارات وارده به خود را معین کند. این امر حتی در تعیین نوع قرار تامین صادره بر متهم اثرگذار است.
6- باید از شاکی درخصوص دلایل اثباتی ادعایش تحقیق کرد و اگر شهودی از سوی او معرفی شد از گواهان تحقیق به عمل آورد.
7- شاکی باید دقیقاً و صریحاً بیان کند که از چه شخصی شاکی است.
توجه:
• قضات و ضابطان دادگستری وظیفه دارند همه وقت شکایت کتبی یا شفاهی را قبول کنند.
• شاکی حق دارد از صورتجلسه‌های تحقیقات مقدماتی تا جایی که منافی با محرمانه بودن تحقیقات نباشد با هزینه خودش رونوشت بگیرد.
• شاکی می‌تواند از دادسرا تقاضا کند تا از اموال متهم به میزان ضرر و زیان وارده تامین شود.
• اگر شاکی تعمداً اقدام به طرح شکایت خلاف واقع کند و به ناحق به دیگری تهمت وارد کند قابل تعقیب بوده و باید خسارت وارده را جبران کند.
ب) متهم قاعده اصلی آن است که نمی‌توان هیچ کس را در مظان اتهام قرار داد، مگر آنکه از قبل دلایل کافی برای آن وجود داشته باشد.
پس از آنکه دلایل کافی برای تفهیم وجود داشت و متهم به طریق قانونی احضار یا دستگیر شد، در اولین فرصت و قبل از اتمام 24 ساعت از زمان دستگیری باید صریحاً و به روشنی دلایل توجه اتهام به او تفهیم شود. در تحقیق از متهم توجه به نکات زیر ضروری است:
1- اصولاً متهم حق دارد یک نفر وکیل همراه خود داشته باشد تا درهنگام تحقیق در جلسه تحقیقات حضور پیدا کند.
2- قاضی مکلف است هویت متهم را احراز کند حتی اگر متهم از بیان آن خودداری کند.
3- متهم حق دارد در مقابل پرسش‌های قاضی سکوت اختیار کند و نیز از امضای صورتجلسه تحقیقات خودداری کند.
4- قاضی باید مشخصات کامل متهم و نشانی دقیق او را در برگه تحقیقات بیاورد و همانند تحقیق از شاکی به او تفهیم کند که نشانی اعلامی از سوی وی محل اقامت قانونی اش محسوب خواهد شد.
5- پرسش‌ها از متهم باید درخصوص جرم ارتکابی باشد نه موضوعات دیگر. برای مثال درجرم سرقت قاضی حق ندارد از متهم درباره رابطه جنسی او در دوران جوانی با دیگری پرسش کند. یا اینکه قبل از تفهیم اتهام کاغذ سفید را دراختیار او قرار دهد تا در مورد گناهانی که تاکنون مرتکب شده بنویسد.
6- متهم باسواد حق دارد خودش پاسخ پرسش‌ها را بنویسد.
7- نمی‌توان از متهمین به طور دسته جمعی تحقیق کرد و باید به صورت انفرادی از آنان تحقیق شود، مگر در مواردی که نیاز به مواجهه حضوری است.
8- اگر متهم اتهام وارده را قبول کرد این امر دلیلی بر ختم تحقیقات نیست چه بسا این اقرار برای فرار سایر همدستان او از مجازات باشد و از طرفی اقرار متهم باید برای قاضی اقناع وجدانی حاصل کند و منطبق با محتویات پرونده باشد از این رو با اولین پاسخ و بدون انجام پرسش‌های دقیق نمی توان به تحقیقات خاتمه داد.
9- از متهمین زن با رعایت موازین شرعی تحقیق خواهد شد.