حمایت از روزنامه نگاران در حقوق بین الملل

حقوق بين الملل بشر دوستانه، روزنامه¬نگار، غيرنظامي.

نویسنده : احمدرضا سليمان‌زاده

عصری که ما در آن به سر می‌بریم عصر ارتباط نام دارد. عصری که در آن ما از وقایع و اتفاقاتی که در اقصی نقاط دنیا روی می‌دهند در کمترین زمان ممکن مطلّع می‌شویم و بدین طریق با دنیای پیرامون خودمان رابطه بر قرار می‌کنیم. بهره‌وری از چنین مزّیتی مرهون زحمات و تلاش بی‌وقفه روزنامه‌نگارانی است که در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی فعالیت می‌نمایند. به عبارتی روزنامه نگار[1] حوادثی که در این حوزه‌ها اتفاق می‌افتد را به مخاطبین انتقال می‌دهند. یکی از حوزه‌های خبر رسانی در ان فوق‌العاده تأثیر گذار بوده و اهمّیت خاص خودش را دارد عرصۀ مخاصمات مسلحانه می‌باشد.[2] فعالیّت در چنین عرصه‌ای بیش از سایر عرصه‌ها خطرآفرین بوده و ایجاب می‌نماید که به منظور تأمین امنیّت جانی روزنامه‌نگار و یا خبررسان، حمایت‌های مقتضی اعمال شود. اعطای چنین حمایتی بر عهده حقوق بشر دوستانه می‌باشد تا روزنامه‌نگار بتواند رسالت خطیر و مهم خود را به نحو احسن انجام داده و سایر افراد را از حوادث و سوانح میادین جنگ با خبر سازد.

تعریف روزنامه نگار در حقوق بشر دوستانه:

حقوق بین الملل بشر دوستانه کلاسیک به صورت مختصر و جزئی به وضعیّت روزنامه نگار، فقط زمانی که اسیر شده و در باز داشت به سر می‌برد توجه می‌کند و در زمان آزادی که توام با فعالیت روزنامه‌نگار می‌باشد مقرراتی ندارد. علیرغم اشاره به واژه روزنامه‌نگار در اسناد کلاسیک بشر دوستانه،[3] تعریفی از آن ارائه نمی‌شود. اما حقوق بین‌الملل بشر دوستانه معاصر در پروتکل شماره یک منضم به کنواسیون‌های 1949 ژنو، مسئله شناسایی روزنامه‌نگاران را مطرح نمود، و هوّیت شخص روزنامه نگار را مشخص می‌نماید. با در نظر گرفتن ماده 79 پروتکل مذکور می‌توان روزنامه‌نگار را به صورت ذیل تعریف نمود: «روزنامه نگار فردی است که تلاش می‌کند تا اطلاعاتی را برای مطبوعات، رادیو یا تلویزیون بدست آورده، تفسیر کرده و یا مورد استفاده قرار دهد: شامل خبرنگار، گزارشگر، عکّاس، فیلمبردار یا تکنسین‌های فیلم، رادیو یا تلویزیون که عادتاً چنین فعالیت‌هایی را به عنوان شغل اصلی خود انجام می‌دهند می‌باشد».[4] تعریف بالا یک تعریف موسع از روزنامه نگار می‌باشد. بر این اساس می توان گفت که روزنامه‌نگار صرفاً کسی نیست که مقاله می‌نویسد و به صورت مکتوب ارائه و سپس آن را چاپ می‌کند، بلکه فیلمبردار و کلیه افرادی که به وی کمک می‌کنند و صحنه نبرد را به تصویر می‌کشند نیز در زمرۀ تعریف مذکور قرار می‌گیرد.[5] از آنجا که این تعریف با مبنا قرار دادن ماده 79 پروتکل شماره 1 ارائه گردیده است بجاست که خلاصه ماده مذکور بیان گردد، شکل ساده شده ماده 79 بدین صورت می‌باشد: «روزنامه نگارانی که در مأموریت‌های حرفه‌ای خطرناک در مناطق درگیری‌های نظامی هستند وضعیت افراد غیر نظامی را خواهند داشت مشروط براینکه از انجام هرگونه فعالیت نظامی خود داری نمایند».

چگونگی حمایت از روزنامه نگار به هنگام مخاممات مسلحانه:

به طور کلی حقوق بین‌الملل بشر دوستانه در دو مرحله روزنامه نگار را مورد توجه قرار می‌دهد: مرحله فعالیّت و کار که در این هنگام روزنامه نگار آزاد است و مرحله اسارت که روزنامه‌نگار بنا به دلایل؛ از جمله اقدام به اعمال حصمانه دستگیر شده است. حقوق لاهه هیچ گونه مقررات حمایتی از روزنامه نگار به هنگام فعالیت ندارد. این در حالی است که برای انجام وظایف محوله، حمایت‌هایی لازم است، حقوق ژنو[6] این خلاء را بر طرف نموده است. پروتکل شماره 1 ماده 790 که در بالا به آن اشاره نمودیم که مربوط به حمایت از روزنامه نگاران در زمان درگیری است. این ماده روزنامه نگار را یک غیر نظامی می‌داند. بدین ترتیب روزنامه نگار از حقوق مربوط به غیر نظامیان برخوردار می‌گردد. پس طرفین مخاصمه نباید او را مورد هدف حمله خویش قرار دهند. لازم به ذکر است که هم حقوق لاهه و هم حقوق ژنو روزنامه نگار را در صورت بازداشت، اسیر جنگی دانسته و او را از حقوق اسرای جنگی بهره‌مند می‌کنند.