حکمت 194 نهج البلاغه : ياد مرگ و پرهيزكارى

متن اصلی حکمت 194 نهج البلاغه

194 وَ قَالَ عليه السلام أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ وَ إِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ وَ بَادِرُوا الْمَوْتَ الَّذِي إِنْ هَرَبْتُمْ أَدْرَكَكُمْ وَ إِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ وَ إِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَرَكُمْ

موضوع حکمت 194 نهج البلاغه

ياد مرگ و پرهيزكارى

(اخلاقى)

ترجمه مرحوم فیض

194- امام عليه السّلام (در ترغيب به پرهيزكارى) فرموده است

1- اى مردم، بترسيد از خداوندى كه اگر بگوئيد مى شنود، و اگر پنهان نمائيد ميداند، 2- و (به عبادت و بندگى) بر مرگ پيشى گيريد (خود را از هول و ترس آن برهانيد) كه اگر بگريزيد شما را دريابد، و اگر بايستيد شما را مى گيرد، و اگر فراموشش كنيد شما را (با گذشتن عمر و ضعف و ناتوانى و دردها و بيماريها) ياد مى آورد.

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1179)

ترجمه مرحوم شهیدی

203 [و فرمود:] مردم از خدايى بترسيد كه اگر گفتيد مى شنود و اگر در دل نهفتيد مى داند. و بر مرگى پيشى گيريد كه اگر از آن گريختيد به شما مى رسد، و اگر ايستاديد شما را مى گيرد، و اگر فراموشش كرديد شما را به ياد مى آرد.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 395 و 396)

شرح ابن میثم

188- و قال عليه السّلام:

أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ- وَ إِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ- وَ بَادِرُوا الْمَوْتَ الَّذِي إِنْ هَرَبْتُمْ مِنْهُ أَدْرَكَكُمْ- وَ إِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ- وَ إِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَرَكُمْ

المعنى

و المعنى ظاهر. رغّب في تقوى اللّه و الخشية منه باعتبار سمعه لما يقول العبد و علمه بضميره. حذف المفعولين للعلم بهما: أي سمع مقالكم و علم ضميركم. و رغّب في مبادرة الموت و مسابقته بالأعمال الصالحة إلى حفظ النفوس بها من عذاب الآخرة و هول الموت و نفّر منه ليسارع إلى مبادرته بكونه لا ينجو منه أحد. و استعار لوروده على الإنسان لفظ الذكر في مقابلة النسيان ملاحظة لشبهه بالقاصد له عن علم به.

( شرح ابن میثم، ج 5 ص 346 و 347)

ترجمه شرح ابن میثم

188- امام (ع) فرمود:

أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ- وَ إِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ- وَ بَادِرُوا الْمَوْتَ الَّذِي إِنْ هَرَبْتُمْ مِنْهُ أَدْرَكَكُمْ- وَ إِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ- وَ إِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَرَكُمْ

ترجمه

«اى مردم بترسيد از خدايى كه اگر چيزى بگوييد او مى شنود، و اگر پنهان داريد مى داند، و بر مردن پيشى گيريد، زيرا اگر بگريزيد مرگ شما را در مى يابد، و اگر بمانيد شما را مى گيرد، و اگر شما آن را فراموش كنيد، آن شما را فراموش نمى كند.»

شرح

معناى عبارات روشن است، امام (ع) [مردم را] به تقواى الهى و ترس از او واداشته است از آن رو كه او گفته بنده را مى شنود و به باطنش آگاه است دو مفعول به دليل معلوم بودنشان حذف شده است يعنى: سمع قولكم، و علم ضميركم. و هم چنين امام (ع) آدمى را در پيشى گرفتن بر مرگ و سبقت بر آن با اعمال شايسته، براى حفظ نفوس از عذاب آتش و ترس مرگ، وادار فرموده و او را برحذر داشته است از اين كه در پيشى گرفتن بر مرگ شتاب كند به دليل اين كه كسى از آن رهايى ندارد و براى رسيدن مرگ بر آدمى، كلمه «ذكر» در مقابل «نسيان» را استعاره آورده است، به خاطر شباهت داشتن مرگ به قاصدى كه با علم به آمدنش نزد وى مى آيد.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 587)

شرح مرحوم مغنیه

202- أيّها النّاس اتّقوا اللّه الّذي إن قلتم سمع، و إن أضمرتم علم. و بادروا الموت الّذي إن هربتم أدرككم، و إن أقمتم أخذكم، و إن نسيتموه ذكركم.

المعنى

(و ان أضمرتم علم) لأنه سميع عليم (و بادروا الموت) استعدوا له بالتقوى و العمل الصالح (إن هربتم منه أدرككم) و ان كنتم في بروج مشيدة (و ان نسيتموه ذكركم) لأنه لا ينسى أحدا.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 341)

شرح شیخ عباس قمی

40- أيّها النّاس، اتّقوا اللّه الّذي إن قلتم سمع، و إن أضمرتم علم، و بادروا الموت الّذي إن هربتم منه أدرككم، و إن اقمتم أخذكم، و إن نسيتموه ذكركم. رغّب في تقوى اللّه، و الخشية منه، و مبادرة الموت، و مسابقته بالأعمال الصالحة

( شرح حکم نهج البلاغه شیخ عباس قمی، ص54)

شرح منهاج البراعة خویی

الثانية و التسعون بعد المائة من حكمه عليه السّلام

(192) و قال عليه السّلام: أيّها النّاس، اتّقوا اللَّه الّذي إن قلتم سمع و إن أضمرتم علم، و بادروا الموت الّذي إن هربتم [منه ] أدرككم و إن أقمتم أخذكم، و إن نسيتموه ذكركم.

المعنى

الحذر من قول ما لا ينبغي باخفائه عن سمع من يؤاخذ عليه و استتار نيّة السوء يفيد تجاه الجاهل به، و قد نبّه عليه السّلام على أنّ اللَّه يسمع أخفى النجوى و يعلم ما في ضمير الصامتين، و حذّر من قول ما لا يرضى به اللَّه، و من نيّة السّوء تجاه اللَّه، كما نبّه على أنّ الموت لا يفوت بالهرب و الاستقامة و النسيان، فبادروه و تهيّأوا له.

الترجمة

فرمود: ايا مردم بپرهيزيد از خشم خدائى كه اگر دم بزنيد مى شنود، و اگر در دل بگيريد ميداند، و سبقت جوئيد بمرگ آن مرگى كه اگر بگريزيد بشما مى رسد، و اگر بجاى خود بمانيد شما را مى گيرد، و اگر فراموشش كنيد بياد شما است

• فرمود علي كه أيها النّاس تقوى ز خدا است شغل حساس
• كو مى شنود هر آنچه گوئيدداند كه بدل چه راه پوئيد
• آريد بمرگ رو شتابان كز مرگ گريزني در امكان
• گر آنكه بريد مرگ از ياداو ياد كند غمين و دلشاد

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص274)

شرح لاهیجی

(232) و قال عليه السّلام ايّها النّاس اتّقوا اللّه الّذى ان قلتم سمع و ان اضمرتم علم و بادروا بالموت الّذى ان هربتم ادرككم و ان اقمتم اخذكم و ان نسيتموه ذكركم يعنى و گفت (- ع- ) كه اى مردمان بپرهيزيد خداء آن چنانى را كه اگر سخنى بگوئيد مى شنود و اگر چيزى در دل گيريد ميداند و پيشى گيريد و مستعدّ گرديد بعبادت كردن بمرگ آن چنانى كه اگر فرار كنيد از او و اسباب صحّت و سلامتى از اغذيه و ادويه استعمال كنيد در مى يابد شما را و اگر بايستيد بر حال خود مى گيرد شما را و اگر فراموش كنيد شما او را و غافل از او باشيد ياد ميكند شما را بدر گذشتن عمر و نقصان حواسّ و قوى و عروض اسقام و الام

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 310)

شرح ابن ابی الحدید

199: أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ- وَ إِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ- وَ بَادِرُوا الْمَوْتَ الَّذِي إِنْ هَرَبْتُمْ مِنْهُ أَدْرَكَكُمْ- وَ إِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ- وَ إِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَرَكُمْ قد تقدم منا كلام كثير في ذكر الموت- و رأى الحسن البصري رجلا يجود بنفسه- فقال إن أمرا هذا آخره لجدير أن يزهد في أوله- و إن أمرا هذا أوله لجدير أن يخاف من آخره- . و من كلامه فضح الموت الدنيا- . و قال خالد بن صفوان لو قال قائل- الحسن أفصح الناس لهذه الكلمة لما كان مخطئا- و قال لرجل في جنازة- أ ترى هذا الميت لو عاد إلى الدنيا لكان يعمل عملا صالحا- قال نعم قال فإن لم يكن ذلك فكن أنت ذاك

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 19 ، صفحه ى 23)

شرح نهج البلاغه منظوم

[193] و قال عليه السّلام:

أيّها النّاس، إتّقوا اللّه الّذى إن قلتم سمع، و إن أضمرتم علم، و بادروا الموت الّذى إن هربتم منه أدرككم، و إن أقمتم أخذكم، و إن نسيتموه ذكركم

ترجمه

الا اى مردم، بترسيد از آن خدائى كه اگر بگوئيد بشنود، و اگر در درون نهان داريد بداند و پيش تازيد آن مرگى را كه اگر از آن بگريزيد شما را بيابد، و اگر بايستيد شما را بگيرد، و اگر فراموش كنيد خود را بيادتان آرد (و بدانيد كه هر درد و اندوهى كه بشما مى رسد از جانب مرگ پيكى است كه شما را آگهى مى دهد).

نظم

• شما را مردم آتش در درون تيزببايد كرد و ز آن كس كرد پرهيز
• كه گر لبتان بگفتن باز و گويا استبدون گوش بر آن حرف شنوا است
• اگر رازى بدلهاتان نهان استبر او آن راز پنهانى عيان است
• بدل ترس از خدا چون گشت باديدسوى آن مرگ بايد پيش تازيد
• كه كس راه گريز از آن نيابددو دست پور آدم را بتابد
• بشر گر كه نشسته يا ستادهبر او آن مرگ چنگالش گشاده
• بهر دم آورد خود را بيادشكه تا آرد برون آه از نهادش
• دژ روئين مدّت را شكستنبر او خواهد زهم بندش گسستن

( شرج نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 221 و 222)