کنفرانس یالتا (1945) Yalta Conference

كنفرانس يالتا، كريمه، كنفرانس تهران، كنفرانس پتسدام، روزولت، ونيستون چرچيل، استالين، دادگاه نورنبرگ، كميسيون نظارت، بلوك شرق، بلوك غرب.

نویسنده : گروه علوم سیاسی سایت پژوهه

کنفرانس یالتا که گاهی کنفرانس کریمه یا کنفرانس آرگنات نیز خوانده می‌شود، کنفرانسی است که فرانکلین روزولت - رییس جمهور آمریکا - و ونیستون چرچیل - نخست وزیر بریتانیا - و استالین - نخست وزیر شوروی - در یالتا واقع در شبه جزیره کریمه (جنوب روسیه) در ساحل دریای سیاه از 4 تا 11 فوریه 1945 تشکیل دادند؛ این کنفرانس از سلسله کنفرانس های پس از جنگ جهانی دوم بود که بعد از کنفرانس تهران در سال 1943 و قبل از کنفرانس پتسدام، میان رهبران سه کشور یاد شده صورت گرفت.

در واقع، کنفرانس یالتا نوعی تقسیم جهان و غنائم جنگی میان فاتحان جنگ جهانی دوم بود که رهبران نظام های سرمایداری و سوسیالیستی، جهان را به نام منافع حیاتی خود تقسیم نمودند.

در این کنفرانس هشت روزه، تصمیم‌ نهایی درباره شکست دادن آلمان و تصرف و تسلیم بی قید و شرط آن گرفته شد. همچنین تصمیم گرفته شد که هر یک از سه دولت، منطقه‌ای از آلمان را اشغال کنند ولی اداره مشترک آن زیر نظر «کمیسیون نظارت» باشد که از فرماندهان عالی نیروهای اشغالگر در برلین تشکیل می‌شود. سران متفقین در یالتا تصمیم گرفتند آلمان را غیرنظامی کرده و خاک آن را به 3 منطقه اشغالی تقسیم کنند اما چرچیل موفق شد روزولت و استالین را قانع کند که منطقه ای از خاک آلمان نیز به فرانسه اختصاص یابد.

در مورد کشورهای اروپایی که از یوغ اشغال آلمان آزاد شده بودند، سران متفقین در یالتا به توافق رسیدند این کشورها را در انتخاب سرنوشت خود آزاد بگذارند، البته به استثنای سرزمین هایی که شوروی قصد داشت به خاک خود منضم کند؛ اما استالین برخلاف تعهد خود رژیم کمونیستی را به تمام کشورهای اروپای شرقی و مرکزی که توسط ارتش سرخ آزاد شده بودند، به استثنای اتریش، تحمیل کرد. در عین حال، پس از این که آمریکا از بمب اتمی در جنگ با ژاپن استفاده کرد و چند روز قبل از تسلیم شدن این کشور، ارتش شوروی به سرعت مناطقی را در خاور دور اشغال کرد.

از دیگر مسائل مطرح شده در این کنفرانس موضوع تنگه‌های بسفر و داردائل و ایجاد سازمان ملل و موضوع قیمومیت در سازمان ملل متحد، مسئله ایران و تخلیه آن از قوای متفقین وهمکاری شوروی و آمریکا در حمله به ژاپن مورد بررسی قرار گرفت.

کنفرانس یالتا موجب مناقشات زیادی در جهان شد. عده‌ای چون آرتور کنت، نویسنده کتاب «یالتا یا تقسیم جهان»، برآنند که نه تنها یالتا سبب واگذاری اروپای شرقی به شوروی شد بلکه کودتای پراگ، دیوار برلین، پیروزی مائو، جنگ کره، امور کوبا و خلاصه تقویت کمونیسم بین المللی را نیز به دنبال آورد. در مقابل، عده‌ای نیز تصمیمات یالتا را تصویب و تثبیت واقعیاتی می‌دانند که از قبل وجود داشت. پی یر رونون، هدف ایالات متحده و انگلستان را «نجات اروپا از بلشویسم به وسیله سازش دوستانه» توصیف می‌کنند. هر چند در کنفرانس یالتا هم رسماً سخنی از تقسیم مناطق نفوذ به میان نمی‌آید؛ ولی عملاً روسها بر نیمی از اروپا تسلط یافتند و احزاب طرفدار خود را در اکثریت کشورهای شرق برای بدست آوردن قدرت آماده کردند.

واقعیت این بود که آنگلوساکسون‌ها در شرایطی راجع به آینده اروپا چانه می‌زدند که نسبت به روسها، در موقعیت نظامی به مراتب ضعیفتری قرار داشتند. نیروهای آمریکایی – انگلیسی هنوز نتوانسته‌ بودند رودخانه راین را پشت سر بگذارند در حالی که روسها با برلین فاصله‌ای نداشتند. پیشرفت نظامی روسها در جنگ جهانی دوم بی شک یکی از عوامل توسعه نفوذ آنها در اروپای شرقی و به تبع آن یکی از عوامل ظهور کشور آنها در مرتبۀ یک ابرقدرت به شمار می‌رود.

موضوع دیگری که در کنفرانس مطرح شد سازمان ملل متحد بود که به اصرار و پیشنهاد روزولت طرح گردید. چگونگی ایجاد این سازمان که قبلا در کنفرانس دامبارتن اوکسل در ماه اوت 1944 مورد بحث و توافق قرار گرفته بود، در یالتا تکمیل و در 26 ژوئن در سانفرانسیسکو به تصویب 49 کشور که به ژاپن و آلمان اعلان جنگ داده بودند، رسید. ناتوانى جامعه ملل در جلوگیرى از بروز جنگ جهانى دوم و از سوى دیگر عدم کارآیى این نهاد بین‌المللى براى تامین منافع قدرت‌هاى بزرگ، به تولد «سازمان ملل متحد» انجامید . تأسیس سازمان ملل نتیجه مذاکرات منشور آتلانتیک شمالی، اعلامیه ملل متحد، کنفرانس مسکو، کنفرانس تهران ، کنفرانس دمبارتن اکسل و به خصوص کنفرانس یالتا بود. منشور ملل متحد یا اساسنامه سازمان ملل متحد، مشتمل بر یک مقدمه و ۱۱۱ ماده و یک ضمیمه ۷۰ ماده‌اى مربوط به اساسنامه دیوان بین‌المللى دادگسترى، ابتدا مورد موافقت قدرت‌هاى پیروز جنگ جهانى دوم قرار گرفت و سپس سایر کشورها با آن موافقت کردند.

شوروی تمام اروپای شرقی را سهم خود می دانست، به علاوه خواستار محاکمه سران آلمان و ژاپن به عنوان جنایتکار جنگی بود. ایجاد بلوک شرق و بلوک غرب در واقع از کنفرانس یالتا آغاز شد . شوروی معتقد بود که باید در دادگاه نورنبرگ تمام فرماندهان آلمانی اعدام شوند ولی رؤسای دول غربی در مقابل آنها ایستادند و در دادگاه نورنبرگ که در سال ۱۹۴۶ تشکیل شد عده ای محکوم به مرگ، چند نفر نیز تبرئه و دیگران هم به حبس های طولانی مدت محکوم شدند.