كلمات كليدي : اختلال گويايي، له كردن زبان، لكنت زبان، شكستگي زبان، آسيب شناسي رواني
نویسنده : الهام السادات برقعي
اختلالات گفتاری، آسیب در تولید و استفاده از زبان است که شامل ناتوانی در تولید صدا، ایجاد اصوات گفتاری و تولید گفتار به شکلی عادی می‌گردد.[1] این آسیب‌ها در انتقال و استفاده از سیستم نماد دهانی مشاهده می‌گردد. کودک معمولا در حدود 12 ماهگی، اولین کلمات را بر زبان می‌آورد و حدود 18 ماهگی تا 2 سالگی، اولین جملات ساده و ابتدایی را می‌سازد. به‌تدریج قادر به سخن گفتن و بیان نظرات خود و درک مطالب و مفاهیمی که در صحبت و منظور دیگران نهفته است، می‌گردد. چنانچه کودک در سنین فوق به‌طور طبیعی و عادی نتواند در بیان مقصود خود از کلمات و جملات متناسب استفاده نماید و همچنین مشکلاتی در فهم مطالب داشته باشد یا دیر زبان باز کند، از نظر گویایی دچار اختلالاتی می‌گردد.
اختلالات گویایی ممکن است به چند دلیل به وجود آید که عبارتند از: عقب‌ماندگی ذهنی و تأخیر در مهارت‌های زبانی، اختلالات عاطفی در نارسایی‌های تکلمی، اختلالات تکلمی و ضایعات مغزی و عصبی(آفازی[2])، اختلالات دستگاه صوتی و نارسایی تکلمی، اختلال شنوایی و نارسایی تکلمی.[3] در میان اختلالات تکلم که در کودکان ملاحظه می‌شود، تأخیر در صحبت کردن و لکنت زبان اهمیت زیادی دارند. کودکانی که لازم است مورد توجه واقع شوند، کودکانی هستند که به‌طور کلی از آموختن تکلم امتناع می‌ورزند یا از لحاظ روانی دچار لالی عاطفی[4] شده‌اند و ممکن است چند ماه یا چند سال به طول بیانجامد. زیربنای این‌گونه مسائل، آشفتگی‌های هیجانی نیرومند هستند که قبلا به عنوان نشانه‌های مرضی پسیکوتیک مورد توجه قرار می‌گرفتند ولی اکنون نشانه‌های مرضی نوروتیک محسوب می‌شوند. آشفتگی‌های هیجانی ممکن است در کودکی که تازه شروع به آموختن تکلم نموده است به هنگام صحبت کردن موجب گیر کردن زبان شود. اگر کودک در این مرحله مجبور باشد روشن و سلیس صحبت کند، ممکن است دچار لکنت گردد.[5] اختلالات گویایی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
یک. اشتباهات سخن‌گویی
کودک اگر کلمه یا لفظی را غلط تلفظ کرد و خانواده اشتباه او را نگرفت، تکرار آن، علت مشخصی خواهد شد تا او بعدا دچار تکلم غلط و ادای اشتباهی آن کلمه یا لفظ شود و یا حتی وقتی که نمی‌تواند کلمه یا حرفی را درست تلفظ کند، کلا آن را حذف نماید.
دو. معایب سخن‌گویی
معایب سخن‌گویی، از اشتباهات سخن‌گویی خطرناک‌تر است و عواقب ناگواری را به دنبال دارد و چه‌بسا در آینده، به سازگاری اجتماعی کودک شدیدا لطمه زده و دشواری‌هایی را هم به وجود آورد. مهمترین معایب سخن‌گویی به شرح زیر است:
الف. زبان‌شکستگی: گاهی وجود دندان‌های ناقص کودکی، نامنظم بودن آرواره، غیرطبیعی بودن لب‌ها و یا بچه‌گانه حرف زدن کودک، باعث می‌شود در سخن‌گویی طفل شکستگی پیدا شود. این قبیل عیوب، در درجه اول عیب گویایی عضوی است، اما متعاقبا چنانچه این عیب رفع نشود، به شکل روانی تبدیل خواهد شد که عواقبی را برای کودک به دنبال خواهد داشت. این‌گونه موارد را می‌توان با آگاهی دادن به اطرافیان و اعضای خانواده و جلوگیری از تمسخر آنان، با حوصله و مهربانی، کودک را به ادای تلفظ صحیح کلمه یا حرف مورد نظر تشویق کرد و از راه تکرار مکرر آن توسط کودکان به زودی این عیب را برطرف ساخت.
ب. له کردن کلمات یا سخن نامفهوم: نقص‌های حسی و حرکتی در دستگاه‌های صوتی گویایی اعم از لب، زبان و آرواره یا نارسائی در رشد زبان و یا زمینه‌های عاطفی کودک از قبیل ترس، اضطراب، کمرویی و احساس خجالت در برخورد با افرادی که برای اولین بار با آنان روبرو می‌شوند و هر یک از آن افراد باعث می‌شوند کودک تند و جویده‌جویده سخن بگوید و تلفظ برخی از جملات یا ادای پاره‌ای از کلمات به وضوح گفته نشود. برای رفع این نقص می‌توان با ایجاد ارتباط عاطفی آگاهانه و عمیق با کودک و وادار ساختن و تشویق او به گفت‌وشنود و نشست و برخاست با همسالان، از راه تقویت روحیه، اعتماد به نفس و رفع ریشه‌های کمرویی و ترس، او را کودکی متکی به خود بار آورد.
ج. دستپاچگی: در تکلم به صورت دستپاچگی، کلمات تند و سریع و نامفهوم گفته می‌شود. چنانچه کودک را به تکلم شمرده و ادای تلفظ صحیح جملات عادت دهیم، این عیب به زودی برطرف خواهد شد.[6]
د. لکنت زبان: اختلالی است که به‌طور موقت یا دائمی و به‌طور غیرارادی با تکرار و تردید در ادا و تلفظ کلمات و سیلاب‌ها به وجود می‌آید، بدون اینکه اختلال عضوی یا فلجی در کار باشد. در لکنت زبان، جریان فکر طبیعی است و در نوشتن اصلا اختلالی نیست؛ فقط به علت انقباض غیرعادی عضلانی در دستگاه‌های محیطی تکلم، کلمه درست بیان نمی‌شود. لکنت زبان، گاهی برای اولین‌بار در سنین نوجوانی و بلوغ رخ می‌دهد ولی ممکن است از دوران کودکی ادامه یابد. لکنت زبان، به دو صورت مختلف دیده می‌شود:
لکنت زبان انقباضی[7]: این نوع لکنت، به علت انقباض عضلات دهان، حلق، حنجره و تارهای صوتی ایجاد می‌شود. در این صورت بیمار بر روی یک کلمه فشار می‌آورد و اغلب نیز به علت فشار، کلمه یکباره بیان می‌شود. این حالت کاملا جنبه روانی دارد.
لکنت زبان تشنجی[8]: در این نوع لکنت، یک سیلاب مرتبا تکرار می‌شود. علت این نوع لکنت زبان را اختلال فیزیولوژیک عصبی – عضلانی می‌دانند که در محل اتصال عصب به عضله به وجود می‌آید و چون جنبه خانوادگی دارد، اغلب تصور می‌کنند علت موروثی داشته باشد. بعضی اوقات در مبتلایان، هر دو حالت یعنی لکنت زبان انقباضی و لکنت زبان تشنجی باهم دیده می‌شود.[9]