پیرامون همنشینان
دوست در زندگى انسان تأثیر فراوانى داشته و نقش مهمى را بازى مى کند، به همین دلیل اسلام تأکید فراوانى روى شناخت دوست و همنشین دارد؛ امام صادق(ع) مى فرماید: سه چیز از نشانههاى مؤمن است:
-
توحید و علم به خدا.
-
علم او بکسانى که آنها را دوست دارد.
-
علم او بکسانى که با آنها دشمن است. [کافى، ج 3، ص 196.]
ما در این قسمت، به خصوصیات همنشین خوب و بد، اشاره خواهیم نمود و افرادى را که همنشینى با آنها از نظر اسلام مذموم است، متذکر خواهیم شد.
الف: همنشین خوب
درباره همنشین خوب، پیامبر اکرم (ص) معیارهائى را معرفى مى فرماید:
ایشان در پاسخ به این سؤال که همنشین خوب کیست؟. [بحار الانوار، ج 71، ص 186.] معیارهاى زیر را بیان مىدارند:
1. دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد.
یعنى دوست خوب کسى است که شما با دیدن او، خدا را به یاد آرید؛ یعنى اینکه رنگ خدائى داشته باشد.خدا به پیامبرش چنین مى فرماید:
و لا تطرد الذین یدعون ربهم بالغداوة و العشى یریدون وجهه
یعنى: از دور خدا پراکنده مکن (ترک معاشرت مکن) با کسانى که به هر صبح و شام، خدا را خالصانه عبادت مى‌کنند. [انعام: 52.] و در مقابل مى فرماید:
و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغداوة و العشى یریدون وجهه
یعنى: با کسانى باش که هر صبحگاه و شامگاه، خدا را خالصانه عبادت مى‌کنند. [کهف: 28.]
معاشرت با افرادى که انسان با دیدن آنها به یاد خدا مىافتد، مایه پیرایش انسان از زشتىها است.
چون انسان در مقابل چنین افرادى، اجازه گناه و معصیت به خود نمىدهد.
2. گفتارش بر علم شما بیفزاید.
معاشرت با عالم، از معاشرتهاى بسیار ممدوح، و مورد تأکید اسلام است. معاشرت با عالم، در درجه اول، انسان را از مضراتى، که همنشینى با نادان در بردارد، مصون مىدارد، و علاوه بر این مایه آشنایى انسان با علم و ادب است.
امام على (ع) در نامهاى به مالک اشتر مىنویسد: با دانشمندان زیاد به گفتگو بنشین و با اندیشمندان بسیار به بحث بپرداز. [نهج البلاغه، کتاب 53.]
و امام موسى بن جعفر (ع) به نقل از پیامبر (ص) مى فرماید: از علما سؤال کن، با حکما آمد و شد داشته باش و با فقرا مجالست نما. [بحار الانوار، ج 71، ص 188.]
3. عملش، آخرت را به یاد شما آرد.
سومین معیارى که در حدیث پیامبر (ص) آمده، این است که، مىباید با کسى همنشین شد که به واسطه ترس از دوزخ و قیامت، خود را به گناه نمىآلاید؛ و همین امر باعث مى‌شود که انسان با دیدن او و ترسى که از قیامت که در وجودش مىباشد به یاد آخرت و قیامت افتد. یاد قیامت، مهمترین عاملى است که انسان را از گناه باز مىدارد.
خداوند در قرآن مجید مى فرماید:
الا یظن اولئک انهم مبعثون لیوم عظیم.
یعنى: آیا (گناهکاران) گمان نمىکنند که در روز جزا برانگیخته خواهند شد. [مطففین: 4 و5.]
دقت در این آیه شریفه به ما مىفهماند که اگر انسان احتمال هم بدهد قیامتى هست و در حد احتمال به یاد قیامت باشد، دست به گناه نمىزند.
خداوند درباره پیامبران خود مى فرماید:
انا اخلصنا هم بخالصة ذکرى الدار؛ ما آنها را با یاد آخرت، خالص و پاک گرداندیم. [ص:46.]
اگر انسان دوستى را انتخاب نماید که با دیدنش به یاد آخرت افتاده و گناه ننماید، دوست کاملى را اختیار کرده است و از مسیر انسانى منحرف نخواهد شد.
پیامبر اکرم (ص) مى فرماید: دوست خوب، کسى است که دیدنش غفلت شما از قیامت را بزداید و در کار نیک همراهیتان نماید. [میزان الحکمه، ج 5، ص 302، ح 10249.]
از آنچه گذشت مىتوان علاوه بر خصوصیات دوست خوب، به آداب دوستى هم رسید، یعنى دوستى مىباید بر سه محور: علم، یاد خدا و یاد قیامت استوار باشد.
همنشین بد
در قرآن کریم، مسلمانان از دوست گرفتن افراد زیر نهى شدهاند:
1. کافرین
یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا الکافرین اولیاء. [نساء: 144.]
2. یهود و نصارى
یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا الیهود و النصارى اولیاء. [مائده: 51.]
3. دشمنان خدا
یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا عدوى و عدوکم اولیاء. [ ممتحنه: 1]
4. اهانت کنندگان به دین
یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا الذین اتخذوا دینکم هزوا و لعبا...اولیاء. [مائده، 57. ]
5. مغضوبین
یا ایها الذین آمنوا لا تتولوا قوما غضب الله علیهم. [ممتحنه: 13.]
6. غافلین از یاد خدا
و لا تطع من اغفلنا قلبه عن ذکرنا. [کهف: 28.]
و تبعیت نکنید کسانى را که دلهاشان از یاد ما غافل است.وجه به این آیات، حداقل به ما مىفهماند که مسلمان مجاز نیست با هر کس که خواست طرح دوستى و معاشرت بریزد. امام سجاد (ع)، (با استناد به آیه 68 سوره انعام) مىفرمایند: چنین نیست که بتوانى با هر کس که دوست داشتى، همنشین باشى. [تفسیر صافى، ج 1، ص 523، در تفسیر آیه 68، سوره انعام.]
ذیلا به ذکر افذیلا به ذکر افرادى که از نظر روایات اسلامى، معاشرت با آنها نهى شده است مىپردازیم:
الف: نادان و بىخرد و احمق:
نادان و بىخرد از جمله افرادى است که معاشرت با او نهى شده است.
امام صادق (ع) مى فرماید: هر چه مىتوانى از شخص پست و بى خرد بگریز. [کافى، ج 4، ص 456.]
امام على (ع) مسلمان را از دوستى با احمق بر حذر مىدارد و در علت آن مى فرماید: «احمق ترا به چیزى وا ندارد، و امید نیست که هر چه بکوشد بدى را از تو دور دارد و چه بسا خواهد سودت رساند ولى به زیانت کشاند...دوریش بهتر از نزدیکى است. [تحف العقول، ص 303.]
و باز مىفرمایو باز مى فرماید: فساد اخلاق بر اثر معاشرت با بى خردان است و سلامت اخلاق به برکت معاشرت با خردمندان. [معارف و معاریف، ص 2095.]
و باز مى فرماید: «همنشین احمق مباش، چون کارش را در نظر تو مىآراید و دوست دارد تو هم چون او باشى. [نهج البلاغه فیض، ص 1228، حکمت 285. ]
ب: فاسق و گناهکار:
امام صادق (ع) مى فرماید: على (ع) هر وقت بالاى منبر مىرفت مردم را از همنشینى با فاسق بر حذر مىداشت و در بیان علت مىفرمود: «او دوست دارد مثل او باشى، و ترا در امر دینت کمک نمى کند، نزدیک شدن به او جفا، قساوت قلب و ننگ است براى تو. [تحف العقول، ص 203، کافى، ج 4، ص 453.
و امام سجاد (ع)، همنشینى با پنج کس را ناپسند مىشمارد و یکى از آنها فاسق است. [حلیة المتقین، ص 421.]
کمترین اثر معاشرت با گناهکار، این است که قبح گناه در نظر انسان شکسته مى‌شود و در دام گناه گرفتار مىآید.
ج: دروغگو و سخنچین:
امام على (ع) مسلمانان را از دوستى با دروغگو و سخنچین بر حذر مىدارد و مى فرماید: با دروغگو زندگى بر تو گوارا نیست؛ حدیث تو را به دیگران رساند و داستان دیگرى را به تو. تا داستانى را به پایان رساند داستان دیگرى به دنبال کشاند؛ میان مردم دشمنى افکند و کینه در سینهها بکارد. از خدا بترسید و در برابر دروغگو مراقب خود باشید. [تحف العقول، ص 203.]
و امام سجاد (ع) پس از نهى معاشرت با دروغگو مى فرماید: دروغگو مثل سرابست و ترا با دروغهاى خود فریب مىدهد. [حلیة المتقین، ص 421.]
د: بخیل: امام صادق (ع) مى فرماید: بر تو باد که با شخص بخیل مصاحبت ننمائى، زیرا که او مال خود را در شرایط سخت و هنگام نیازمندى، از تو دریغ دارد. [کافى، ج 4، ص 455.]
ه: قاطع رحم:
یعنى کسى که با اقوام و خویشان خود قطع رابطه کرده است.
امام صادق (ع) مى فرماید: بپرهیز از مصاحبت با قاطع رحم، که من او را در سه جاى قرآن ملعون یافتم. [کافى، ج 4، ص 455، آیات مورد نظر امام عبارتند از: محمد 22 و 23، رعد 25، بقره 27.] و امام سجاد (ع)، همنشینى با پنج گروه را منع کرده است: که یکى از ایشان قاطع رحم مىباشد. [حلیةالمتقین، ص 421.]
و: هوسبازان و هواپرستان:
هواپرستى زمینهساز گناهان بزرگ است و دام شیطان بحساب مىآید. امام على (ع) مى فرماید: «مجالست با اهل هوا، ایمان را به فراموشى مىسپارد و شیطان را به حضور مىکشاند». [نهج البلاغة، ص 86.]
ز: زینت دهندگان گناه:
در اجتماع شاید به کسانى برخورد کنیم که علاوه بر گناه کارى، مىخواهند در مسیر گناه همراهى داشته باشند، لذا گناه خود و دیگران را خوب جلوه مىدهند. این جماعت از جمله افرادى هستند که معاشرت با آنها مایه انحطاط انسان است. و اسلام معاشرت با آنها را مذموم مىداند.
امام على(ع) در پاسخ به این سؤال که چه همدمى از همه بدتر است؟ مى فرماید:
بدترین همدم کسى است که معصیت خداوند را در نظر تو زینت بدهد. [بحار الانوار، ج 71، ص 190.]
ح: اهل بدعت:
بدعت به معنى سنت و دستور نوینى است که بر خلاف دین است و در دین جعل مى‌شود. و اهل بدعت کسانى هستند که چنین عملى را انجام مىدهند. این عمل در اسلام از محرمات بزرگ است و از نظر اسلام همنشین شدن با این افراد مذموم است.
امام صادق (ع) مى فرماید: با بدعتگذاران مصاحبت نکنید و با آنها هم نشین مباشید؛ چرا که در نظر مردم خود نیز یکى از آنها مىشوید. [حلیة المتقین، ص 422.]
و در جاى دیگر مى فرماید: سه گروهند که اجتناب از آنها بر هر کس واجب است.
یکى از این سه گروه، اهل بدعت است. [تحف العقول، ص 332.]
ط: اشرار:
امام على (ع) درباره علت ذم معاشرت با اشرار مى فرماید: همنشینى با اشرار مایه بدگمانى خوبان است. [بحار الانوار، ج 71، ص 191.]
در روایت گذشته از امام صادق (ع) گروهى دیگر از کسانى که اجتناب از آنها واجب است اشرار هستند.
ى: اراذل و اوباش:
مردم پست و فرومایه، انسانهاى دون همت، مردمى هستند که بواسطه فرومایگى خود دست به هر کار مىزنند، این انسانها معاشرتشان منهى و مذموم است.
پیامبر اکرم (ص) مى فرماید: سه گروهند که مجالست با آنها دل را مىمیراند.
اول همنشینى با اراذل و اوباش.... [خصال، باب الثلاثة ص 98]وستى با این ادوستى با این افراد مایه حسرت ابدى است؛ لذا کفار در قیامت مىگویند:
یا ویلتا لیتنى لم اتخذ فلانا؛ خلیلا. [فرقان: 28.] یعنى: واى بر ما اى کاش فلانى را دوست نمىگرفتیم.
نکته: ذکر این مصادیق، استقصاء تمام موارد نیست و این ده گروه براى توجه دادن به همان مطلبى است که امام سجاد (ع) در ذیل تفسیر آیه 68 سوره انعام به آن اشاره فرمودند. یعنى اینکه: مسلمان مجاز نیست با هر کس که خواست معاشرت نماید.
منابع:
مقاله آقای حسین جعفری