مهمان
یكى از وظایف مهمان این است كه اگر میزبان وضع خوبى ندارد و قدرت مالى او ضعیف است، از او تقاضاى غذایى غیر از آنچه برایش مىآورند نكند.
مهمانی رفتن و مهمانی دادن یکی از شاخصه‌های اصلی ایرانیان می‌باشد. این امر مورد توجه اسلام قرار داشته و تأکیدات فراوانی با عنوان صله رحم بر آن شده است. بر اساس تعالیم اسلامی مهمان و میزبان هر دو وظایفی بر عهده دارند که عمل به آنها سبب تداوم رفت و آمدها و استحکام خانواده‌ها خواهد شد. در این مجال به بیان برخی از وظایفی که مهمان بر عهده داشته و باید بدان‌ها عمل نماید پرداخته می‌شود:
تقاضاى دشوار از میزبان نكند
یكى از وظایف مهمان این است كه اگر میزبان وضع خوبى ندارد و قدرت مالى او ضعیف است، از او تقاضاى غذایى غیر از آنچه برایش مى آورند نكند.
اگر میزبان از او خواست یكى از دو نوع غذا را انتخاب كند، او راحتترین و سادهترین آنها را انتخاب كند.
امام رضا (علیه السلام) مىفرماید: روزى شخصى حضرت على (علیه السلام) را دعوت كرد تا براى ناهار به منزل او برود. حضرت فرمود: به شرطى كه سه خصلت را براى من ضمانت كنى، مىآیم: اول اینكه از بیرون چیزى نخرى. دوم هر چه در خانه حاضر داشتى، بیاورى و سوم بر عیال خود سخت نگیرى.
چه خوب است تمامى مهمانها اینطور باشند؛ یعنى قبلا با میزبان و برادر دینى خود شرط كنند در پذیرایى خود را به زحمت نیندازد؛ هر چه حاضر بود، بیاورد تا دیگر لزومى به قرض گرفتن نباشد. بسیاری از دردسرهاى مهمانى و مخارج بیهوده و اضافى از قانع نبودن مهمان است.
غذاى میزبان را كم نشمارد
امام جعفر صادق (علیه السلام) مىفرماید: مهمانى كه غذاى میزبان را تحقیر كرده و كم شمارد، هلاك شده است.
ممكن است میزبان نتواند غذاى مورد علاقه و در شان مهمان را تهیه كند و از همان غذایى كه خود و خانواده او مىخورند، برایش بیاورد و این غذا در نظر مهمان ناچیز باشد. از این رو مهمان نباید میزبان را تحقیر كرده و یا به او طعنه بزند.
یكى از مواردى كه مهمان باید با دقت آن را مراعات كند، نگاه نكردن به محارم میزبان است، زیرا اگر خداى نخواسته كسى مهمان برادر دینى خود شد و در آنجا نتوانست جلو خود را بگیرد، خیانت بسیار بزرگى را مرتكب شده است
غذا هر چه و هر چند كه باشد، نعمت خدا است و باید به خاطر آن خدا را شكرگزارى كرده و از میزبان تشكر نماید.
مهمان نباید به كم بودن غذا نگاه كند، بلكه باید به كسى كه نعمت به ظاهر كم را به او داده، یعنى خداوند بزرگ نگاه كند، و وقتى بزرگى خدا را نظارهكرد، دیگر كم یا ناچیز بودن غذا را نمىبیند.
هر جا صاحبخانه اشاره كرد، بنشیند
حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) مىفرماید: هنگامى كه یكى از شما وارد منزل برادر دینى خود شد، باید هر كجا كه صاحب منزل اشاره مىكند بنشیند، زیرا صاحبخانه به وضع منزل خود و آن قسمتهایى كه نباید آشكار گردد، آشناتر است.
به نامحرم نگاه نكند
یكى از مواردى كه مهمان باید با دقت آن را مراعات كند، نگاه نكردن به محارم میزبان است، زیرا اگر خداى نخواسته كسى مهمان برادر دینى خود شد و در آنجا نتوانست جلو خود را بگیرد، خیانت بسیار بزرگى را مرتكب شده است.
امام جعفر صادق (علیه السلام) مىفرماید: نظر و نگاه یكى از تیرهاى زهر آگین شیطان است، و چه بسا یك نگاه سبب حسرت و ندامت طولانى بشود.
میهمان
در وقت معین و مقرر حاضر شود
مهمان نباید مهمانى رفتن را به تاخیر بیندازد تا صاحبخانه یا مهمانان دیگر در انتظار بمانند، همانطور كه اگر موقع معینى را تعیین كردهاند، نباید زودتر به مهمانى برود، زیرا ممكن است میزبان آمادگى استقبال و پذیرایى نداشته باشد و به این وسیله خجلت زده شود.
وقتى كه مهمانى تمام شد، فورى آنجا را ترك كند و زیاد در خانه میزبان نماند و مجالست را طولانى نكند، چون این كار علاوه بر این كه موجب مزاحمت براى میزبان مىشود، وقت مهمان نیز ضایع مىگردد. انسان باید حداكثر استفاده را از وقت بنماید، زیرا فرداى قیامت از عمر ما سۆال مىكنند كه در چه راهى آن را گذراندیم. پیامبر گرامىپیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه وآله) مىفرماید: وقتى روز قیامت مىشود، هیچ قدمى برداشته نمىشود مگر این كه از انسان در مورد چند چیز سۆال مىشود، كه یكى از آنها عمر است، كه مىپرسند در چه راهى عمرت را فنا كردى.
بدون اجازه میزبان روزه مستحبى نگیرد
امام محمد باقر (علیه السلام) از رسول گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله) نقل مىكند كه آن حضرت فرمود: وقتى یك نفر وارد شهرى و داخل خانه كسى شد، مهمان او خواهد بود تا زمانى كه از آنجا برود و سزاوار نیست مهمان بدون اجازه میزبان روزه مستحبى بگیرد، تا اگر براى او غذایى درست كردند، خراب نشود.
ثواب اجابت دعوت برادر دینى بیشتر از روزه مستحبى است. لذا ائمه (علیهم السلام) دستور دادهاند وقتى براى مهمانى دعوت شدید، روزه نگیرید و اگر روزه بودید، بدون این كه به میزبان خود بگویید روزه هستم، روزه خود را بخورید و دعوت برادر دینى خود را رد نكنید، تا هم ثواب روزه نصیب شما شود و هم ثواب مهمانى. ثواب اجابت دثواب اجابت دعوت برادر دینى بیشتر از روزه مستحبى است. لذا ائمه (علیهم السلام) دستور دادهاند وقتى براى مهمانى دعوت شدید، روزه نگیرید و اگرروزه بودید، بدون اینكه به میزبان خود بگویید روزه هستم، روزه خود رابخورید و دعوت برادر دینى خود را رد نكنید، تا هم ثواب روزه نصیب شما شود و هم ثواب مهمانى
براى میزبان دعا كند
وقتى میزبان در كمال بذل و بخشش تمام امكانات شخصى خود اعم از غذا، جا، لباس و ... را در اختیار مهمان قرار مى‌دهد، مهمان نیز وظیفه دارد براى میزبان و خانواده او دعا و از آنها تقدیر و تشكر كند، زیرا تشكر از بنده خدا شكرگزارى از خدا است.
روزى یكى از یاران امام جعفر صادق(علیه السلام ) غذایى براى آن حضرت آورد. حضرت وقتى از آن غذا میل كرد، فرمود: خداى را شكر و به صاحب غذا گفت: خداوند غذایت را به افراد نیكوكار بخوراند و ملائكه مقرب به تو نیكى كنند (خدا به تو بركت بدهد).
اسرار میزبان را حفظ كند
همانطور كه میزبان باید اسرار مهمان را حفظ كند و عیوب او را نقلنكند، مهمان نیز وظیفه دارد اسرار میزبان را حفظ كند و آبروى او را نبرد.
رعایت این نکات هر چند کوچک می‌تواند روابط برادرانه میان مۆمنان را مستحکم‌تر ساخته و در رشد تعالی اجتماع تأثیر بسزایی داشته باشد. فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: مهماندارى در اسلام، نورمراد محمدى.
http://www.tebyan.net