كلمات كليدي : ابراهيم، پيامبر(ص)، ماريه، مشربه
نویسنده : قدسيه خدامي
پس ازاینکه "ماریه" در منطقه‌ای به نام "عالیه" که بعد از آن به مشربه امِّ ابراهیم شهرت یافت استقرار پیدا کرد، فرزندش ابراهیم در ذی حجه سال هشتم هجری به دنیا آمد. در این هنگام جبرئیل نازل شد و خطاب به پیامبر گفت: «السلام علیک یا ابا ابراهیم»[1] عایشه پس از به دنیا آمدن ابراهیم گفت او شباهتی به پیامبر ندارد.[2] ابراهیم در همان سال از دنیا می‌رود و در بقیع دفن می‌شود.
برخی از تفاسیر شیعه به نقل از، علی بن ابراهیم، حدیثی از امام باقر آورده‌اند که فرمود:
«وقتی ابراهیم فرزند رسول خدا از دنیا رفت آن جناب سخت غمگین شد عایشه گفت: چه خبر شده؟ چرا این قدر بر مرگ این کودک می‌گریی او که فرزند تو نبود فرزند جریح [خادم ماریه] بود...»
این تهمت سنگین منجر به پیگیری قضیه و در نهایت برائت ماریه می‌شود، بر این اساس شیعه روایت کرده که آیات افک در برائت ماریه نازل شده است. در مقابل اهل سنت روایت کرده‌اند که آیات دربارۀ عایشه نازل شد که در جنگ بنی المصطلق از قبیلۀ خزاعه نسبت ناروا به او دادند[3] و در این باب روایات به شکل‌های مختلف از آنان نقل شده است که اشکال‌های زیادی به آن‌هاوارد است از آن جمله:
1- مناقشه در سند و متن: سند احادیث مورد نظر یا مرسل یا معلق و یا منقطع است و آنچه دارای سند متصلی است بر اساس رجال شناسی اهل سنت ضعیف است و اعتماد بر آن صحیح نیست.[4] در محتوا نیز تناقضات متعدد و غیر قابل جمع وجود دارد.
2- اختلاف زمانی نزول آیات و قضیۀ افک: آیات افک حدوداً در سال هشتم هجری نازل شده و حال آن که ماجرای افک در سال ششم و یا قبل از آن رخ داده. روایات نیز صراحت دارد که آیات در زمان وقوع افک نازل شده. پس چگونه افک در سال ششم باشد و آیات در سال هشتم نازل شود.[5] در نتیجه نسبت دادن آن به عایشه دشوار به نظر می‌آید. اما در مورد ماریه قراین نزدیکتری وجود دارد. از آن جمله:
1- سال و محل و ولادت ابراهیم همان سال نزول آیات افک است.
2- تمام کتب تاریخی اهل سنت به شکل متفاوتی جریان تهمت به ماریه را نیز نقل کرده‌اند و به این مسأله اذعان دارند که در این بین روایت واقدی به شکل ویژه‌ای قابل مطابقت با آیات افک است.
در هر حال پس از وفات پیامبر، خداوند ماریه را به جهت ولادت ابراهیم بر مردان حرام کرد[6] وی پس از آن در مشربه باقی ماند.
اگر تاریخ نتواند با داده‌های خود همسری ماریه را برای پیامبر ثابت کند، روایاتی هم چون پرده زدن و سخن گفتن از وراء حجاب، معرفی پیامبر به عنوان داماد قبطیان، و حرام شدن او بر مردان هم چون سایر زنان پیامبر این مطلب را می‌رساند که وی هم ردیف و شأن سایر همسران بوده و نزد رسول خدا جایگاه خاصی داشته است.
سرانجام وی در زمان خلافت عمر در محرم سال 16 هجری وفات یافت. عمر، مردم را برای تشییع جنازه‌ی او خبر کرد و بر وی نماز خواند و در بقیع به خاک سپرده شد.[7]
[1]- ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء ، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ج5، ص 309
[2]- همان، ج5، ص 304.
[3]- طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374، ج15، ص 145 و 146.
[4]- العاملی، جعفرمرتضی، حدیث الافک، بیروت، دارالمتعارف للمطبوعات، 1400، ص 72.
[5]- همان، ص 137.
[6]- الهمدانی، احمد بن محمد بن اسحاق، البلدان، تحقیق: یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1416، ص 116
[7]- یوسف بن عبدا...، همان، ج1، ص 50.