دانستنی های حقوقی؛
مجازات توهین به افراد، مسئولان، کارکنان دولتی و ضابطان قضایی چیست؟
سایت تابناک
تاریخ انتشار: 22 اردیبهشت ماه 1397
«توهین» و «اهانت» از ریشه «وهن» گرفته شده‌اند و به معنی «سست کردن، ضعیف کردن و خوار و خفیف کردن» آمده‌اند. برای تشخیص زشت و قبیح بودن فحش و ناسزا، باید مقامات قضایی و دادگاه‌ها برای هر مورد، با در نظر گرفتن عرف، عادت، زمان، مکان، شخصیت و وضع اجتماعی طرف، عمل توهین‌آمیز یا لفظ رکیک را به‌طور کامل و صریح ارزیابی كرده، بسنجند و در حکم بیان کنند.
به گزارش «تابناک» باید توجه داشت رفتار ارتکابی باید به اندازه‌ای باشد که عرف آن را توهین تلقی کند و به صرف خلاف ادب‌بودن، نمی‌توان رفتاری را به‌عنوان توهین به حساب آورد. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان قضایی نیروهای مسلح، واژه «بهتان»، مصدر و از ریشه «بهت» به معنای «حیرت و دهشت» است و آن «سخن یا کاری است که موجب مات و مبهوت و متحیر شدن دیگری می‌شود.» بهتان را به این نام گفته‌اند چون شخص از شنیدن چنین نسبتی، شگفت‌زده می‌شود و در بهت فرو می‌رود. واژه «تهمت» نیز از ریشه «وهم» به معنای «ظن و گمان» است.
کاربرد این واژه زمانی است که شخص براساس وهم و ظن (شک) خود سخنی می‌گوید و دیگری را به سخن یا کاری متهم می‌کند. هرچند شواهدی وجود دارد که باعث اطمینان نیستند اما براساس همان شواهد، شخصی متهم می‌کند و شخصی دیگر به گفتن سخن يا انجام كاری متهم می‌شود. این اتهام به‌دليل شواهد و دلایل وهمی پابرجا است تا پس از بررسی شواهد و دلایل، بی‌گناهی یا گناهش اثبات شود.بنابراین «بهتان» به سخن یا عملی گفته می‌شود که دروغ بودن آن برای گوینده روشن است اما در«تهمت» شخص به دروغ بودن اتهام اطمینان ندارد بلکه نسبت به آن شک دارد. از این‌رو در «تهمت» شک وجود دارد، اما بهتان، به طور کلی، دروغ و باطل است.
همچنین افترا از ماده «فری» است که در لغت به معنای «جعل و ساختن دروغ» آمده است. به عبارت دیگر، هرگونه نسبت دادن سخن یا فعل ناحق یا صفت نادرست به دیگری است؛ هرچند این نسبت دادن برخاسته از اعتقاد افترا زننده باشد.تفاوت بهتان و افترا در این است که در بهتان، شخص نسبت‌دهنده، به دروغ بودن سخنش يقين دارد اما در افترا، نسبت‌دهنده سخن یا رفتار زشتی را به دروغ و تنها بر اساس شواهدی سست و بی‌پایه یا باور شخصی، به دیگری نسبت می‌دهد.توهین جرمی است که قانونگذار با توجه به شخصیت مخاطب آن یا در مواردی با توجه به نوع وسیله، مجازات‌های مختلفی برایش در نظر گرفته است. برای مثال:
1- توهین به مقدسات و انبیای عظام، امامان معصوم و حضرت صدیقه زهرا (س) (ماده ۵۱۳ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) به عنوان مثال شخصی که برای تمسخر یا توهین به انبیای الهی دشنام دهد یا قرآن کریم را پاره کند، طبق این ماده مجازات می‌شود.
2- توهین به بنیانگذار انقلاب و مقام معظم رهبری (ماده ۵۱۴ قانون بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) به عنوان مثال اگر فردی به رهبر معظم انقلاب یا حضرت امام خمینی(ره) اهانت کند طبق این ماده مجازات می‌شود.
3- توهین به رییس کشور خارجی در خاک ایران (ماده ۵۱۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) مثلاً رییس‌جمهور کشور دیگری به ایران سفر کرده و برخی افراد به وی اهانت می‌کنند که طبق این ماده مجازات می‌شوند.
4- توهین به مأموران دولتی در حین انجام وظیفه یا به سبب انجام وظیفه (ماده 609 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) مثلاً شخصی به اداره‌ای مراجعه کرده و کارمند، کار این شخص را انجام نمی‌دهد یا یک شخص دولتی در راستای انجام وظیفه، از طرف افراد خاطی مورد اهانت قرار میگیرد که در اینجا طبق این ماده مجازات می‌شوند.
5- توهین به زنان و کودکان در اماکن عمومی و معابر (ماده ۶۱۹ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) برخی افراد ممکن است برای زنان یا کودکان ایجاد مزاحمت کنند یا آنها را مورد اهانت قرار دهند که طبق این ماده با آنها برخورد می‌شود.
6- توهین به وسیله نظم، نثر و هجو، اعم از کتبی یا شفاهی (ماده ۷۰۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) مثلاً یک نشریه یا روزنامه در یکی از صفحات خود به شخصی اهانت کرده یا متنی اهانت‌آمیز نوشته که مخاطبش یک فرد خاصی است.
7- توهین به افراد عادی یا مأموران دولتی، بدون توجه به سمت آنها (توهین عام ماده ۶۰۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی) مثلاً فردی در خیابان بدون دلیل به افراد توهین می‌کند و دشنام می‌دهد.
اجزای تشکیل‌دهنده توهین
اجزای تشكيل دهنده عنصر مادی جرم توهین به شرح ذیل است:
اول، توهین جرمی است که در یک زمان انجام می‌شود و با انجام کار یا همان انجام فعل که در اینجا اهانت‌کردن است، صورت میگیرد. توهین به صورت ترک فعل اتفاق نمی‌افتد مگر در مورد نظامیان که در مواردی احترام نگذاشتن به مافوق می‌تواند توهین محسوب شود. دوم، عبارت اهانت باید صریح یا ظاهر باشد بنابراین اگر عبارت اهانت مجمل باشد، توهین مجرمانه تلقی نمی‌شود. استثنائاً جرم افترای شفاهی باید صریح باشد.
ظاهر، کلمه یا کلامی است که معنای آن معلوم باشد و احتمال معنای دیگر هم داشته باشد اما احتمال آن ضعیف باشد و معنای اول زودتر به ذهن می‌رسد. مثلاً بگوید مخ فلانی کار نمی‌کند. اولین معنایی که به ذهن می‌رسد، این است که عقل او درست کار نمی‌کند. اما معنای ضعیف آن، یعنی اينكه شخص مورد نظر دارای بیماری اعصاب و روان است. در این موارد هم توهین مجرمانه صورت گرفته است.
مجمل یا مبهم، کلمه یا کلامی است که معنای آن معلوم نيست بلکه مردد بین دو یا چند معنا باشد و ندانیم گوینده کدام معنی را خواسته است. مثلاً بگوید نمی‌شود روی فلانی حساب کرد و ندانیم معنای مشغله داشتن و وقت نداشتن مخاطب، یا معنای لاقیدی و بی‌مسئولیتی او مورد نظر است. عبارت مجمل یا مبهم، توهین مجرمانه محسوب نمی‌شود.
چهارم، مخاطب توهین باید مشخص باشد. در غیر این صورت، عمل، توهین مجرمانه محسوب نمی‌شود. با توجه به استفاده قانونگذار از واژه «افراد» در ماده 608 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، اشخاص حقوقی را نمی‌توان آسیب‌دیده از جرم توهین به حساب آورد، مگر آنکه اقدام مرتکب را بتوان توهین به اعضای حقیقی (افراد) آن دانست یا اينكه قانونگذار در این خصوص حکم خاصی مقرر کرده باشد.
پنجم، به موجب مواد ۵۱۳ و ۵۱۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، زنده بودن مخاطب شرط نیست و قانونگذار اهانت به مرده را هم قابل تصور دانسته است البته باید گفت اهانت به مردگان، زمانی توهین مجرمانه است که عرفاً توهین به بازماندگان باشد.
ششم، توهین به خود، جرم نیست. مثلاً پدری به فرزندش بگوید پدرسوخته یا کسی به دیگری بگوید مگر من احمق به شما نگفتم که...، چنین گفتاری، توهین مجرمانه نيست.
هفتم، چه شخصی اول به دیگری توهین کند و چه در جواب توهین دیگری، توهین كند، در هر دو صورت، مرتکب جرم شده است.
هشتم، علنی بودن در جرم توهین شرط نیست بنابراین چه در خفا و چه در آشكار، توهین جرم تلقی می‌شود.
استثنای این مورد، توهین به رؤسای کشور خارجی در خاک ایران، موضوع ماده ۵۱۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی است که در آن علنی بودن شرط شده است.
نهم، نوع وسیله شرط نیست بنابراین اهانت چه با گفتار چه با نوشتار و چه از طریق رادیو و تلویزیون و نقاشی و... می‌تواند باعث تحقق جرم توهین باشد. دهم، از حیث نتیجه، توهین چه باعث ضرر مادی یا معنوی مخاطب شده یا نشده باشد، جرم است بنابراین جرم توهین نیاز به نتیجه خاصی ندارد.
در توهین باید مرتکب با اراده آزاد و اختیار، الفاظ یا اعمال رکیک را به دیگری نسبت داده و همینطور از زشت بودن آن الفاظ و اعمال اطلاع داشته باشد، هرچند مخاطب نداند که آنها زشت هستند.
ضابط قضایی کیست؟
«ضابطین دادگستری مأمورانی هستند كه تحت نظارت و تعلیمات مقام قضایی در كشف جرم و بازجویی مقدماتی و حفظ آثار و دلایل جرم و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم و ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی به موجب قانون اقدام می‌کنند و عبارت از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران؛ رؤسا معاونین زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان؛ مأموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی كه به موجب قوانین خاص و در محدوده وظایف محوله ضابط دادگستری محسوب می‌شوند؛ سایر نیروهای مسلح در مواردی كه شورای عالی امنیت ملی تمام یا برخی از وظایف ضابط بودن نیروی انتظامی را به آنان محول كند و مقامات و مأمورینی كه به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محوله ضابط دادگستری محسوب می‌شوند.ضابطین دادگستری را قانون تعیین و معرفی می‌كند. بدون نص صریح قانون هیچ مأمور یا فردی را نمی‌توان ضابط دادگستری دانست. به طور كلی ضابطین دادگستری به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1- ضابطین خاص: كسانی هستند كه صلاحیت آنها محدود به جرایمی خاص، شرایطی معین یا مكان‌های ویژه است و در غیر آن جرایم یا بدون تحقق آن شرایط، اجازه مداخله و اقدام را ندارند. تعدادی از ضابطین خاص که به موجب قوانین، ضابط دادگستری محسوب می‌شوند عبارتند از: مأمورین نیروی مقاومت بسیج كه به موجب ماده قانون حمایت قضایی از بسیج مصوب سال 1371 در صورت دریافت مجوز مخصوص و در صورت عدم حضور ضابطین دیگر و صرفاً در جرایم مشهود می‌توانند به عنوان ضابط اقدام كنند و نیز مأمورین وزارت اطلاعات به موجب بند «ب» ماده 124 قانون برنامه چهارم توسعه تنها در كشف مفاسد كلان اقتصادی و سرقت میراث فرهنگی ضابط تلقی می‌شوند.
2- ضابطین عام: ضابطینی هستند كه در مورد كلیه جرایم، صلاحیت اقدام دارند و وظایف و اختیارات آنها محدود به جرایمی معین یا شرایط خاصی نیست. مگر آنچه راكه قانون منع كرده است مثل نیروی انتظامی.
توهین به مأمور دولتی یا ضابط قضایی
اگر کسی به مأمور دولت حین انجام وظیفه توهین کند، مرتکب دو عنوان جرم شده و برای وی مجازات اشد در نظر گرفته می‌شود.
برای افرادی که به مأمورین دولتی در حین انجام وظیفه توهین کنند، ۲ ماده در نظر گرفته شده است:
ماده 608 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، موجب مجازات شلاق تا (74) ضربه یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. ماده 609 ـ هرکس با توجه به سمت یکی از رؤسای سه قوه یا معاونان رییس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای‌اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها در حال انجام وظیفه یا به‌سبب آن توهین کند، به سه تا 6 ماه حبس یا تا (74) ضربه‌شلاق یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.