ویژگی‌های مسلمانی از نظر قرآن
اسلام و مسلمانی؛ حقیقت همه ادیان آسمانی
روزنامه کیهان
تاریخ انتشار: 23 اسفند ماه 1396
اسلام نام یکی از آیین‌های توحیدی است که در منطقه خاورمیانه ظهور کرده است. بر اساس تبیین قرآن، اسلام نام همه آیین‌های توحیدی است که مبتنی بر وحی الهی از سوی پیامبران خداوند به جامعه بشریت معرفی شده تا انسان‌ها بر اساس آن، مسیر هدایت و کمال را بپیمایند. از این رو، می‌توان گفت که اسلام نام دین توحیدی وحیانی است؛ و از نظر خدا و قرآن تنها یک دین راستین وجود دارد. (آل عمران، آیه ۱۹) هر چند که کفر نیز خود دینی در برابر دین توحید دارد که سبک زندگی کافران را سامان می‌دهد، چنانکه دین اسلام سبک مؤمنان را از آغاز هبوط انسان در زمین سامان می‌دهد. (بقره، آیه ۳۷؛ آل‌عمران، آیات ۱۹ و ۸۵ و سوره کافرون)
پس از نظر آموزه‌های قرآنی آنچه تحت عنوان ادیان توحیدی و ابراهیمی شناخته می‌شود، جز شرایع اسلام نیست که در حقیقت شاخه‌ها و روش‌های همان دین اسلام است که همواره یکی و یگانه بوده است. (مائده، آیه ۴۸)
در حقیقت اسلام نام همه شرایع الهی از آدم(ع) تا خاتم(ص) است و آنچه در شرایع اسلامی تغییر یافته است، جزئیاتی است که به سبب مقتضیات زمان و مکان نیازمند تغییر بوده است، ولی هرگز در اصول دین اسلام در طول تاریخ پیامبری هیچ تغییری رخ نداده است. (همان آیات)
از نظر خداوند و قرآن، همه کسانی که در طول تاریخ بشریت به توحید گرویده و بر اساس آموزه‌های وحیانی، کتب آسمانی و فرمان پیامبران الهی انجام وظیفه کرده و تکالیف و مأموریت‌ها و وظایف خود را انجام داده‌اند، مسلمان می‌باشند. از این رو حضرت ابراهیم(ع) یا لوط(ع) یا حضرت موسی(ع) و دیگران همان عنوان مسلمانی را بر خود می‌گذارند که حضرت پیامبر(ص) و پیروان ایشان بر خود می‌گذارند. (انعام، آیه ۱۶۳؛ یونس، آیات ۷۲ و ۹۰؛ حج، آیه ۷۸؛ نمل، آیه ۹۱؛ زمر، آیه ۱۲؛ ذاریات، آیه ۳۶)
اما مسلمانی افزون بر اینکه یک نام عام و فراگیر برای همه مؤمنان در طول تاریخ بشریت بوده است؛ نام خاص برای پیروان حضرت محمد(ص) نیز می‌باشد؛ زیرا آنچه قرآن و پیامبر گرامی(ص) آورده است، جامع همه شرایع و مهیمن بر آنهاست و از این رو، می‌توان گفت مسلمانی پیروان محمد(ص) جامع همه شرایع بوده و همه پیامبران از نظر ایشان مقبول است؛ در حالی که در حال حاضر، خلاف این ثابت نیست؛ چرا که پیروان شریعت عیسی(ع) حضرت موسی(ع) و آموزههایش را قبول دارند، اما برعکس نیست. همچنین پیروان حضرت محمد(ص) همه پیامبران پیشین و آموزه‌های وحیانی آنان را قبول داشته و بر اساس آن اگر وحی بودن آن ثابت شده باشد، عمل می‌کنند، اما این گونه نیست که همه پیروان حضرت موسی(ع) مثلاً معتقد به حضرت محمد(ص) باشند و به آموزه‌های وحیانی اسلام عمل کنند.
به هر حال، مسلمانی پیروان حضرت محمد(ص) جامع و فراگیر است و آنان میان پیامبران(ص) و آموزه‌های وحیانی ایشان تفرقه نمی‌اندازند و بدان اعتقاد و باور دارند. (بقره، آیات ۱۳۶ و ۲۸۵؛ آل عمران، آیه ۸۴ ؛ نساء، آیات ۱۵۰ و ۱۵۲)
اما مشکل این است که قرآن تصویر و ترسیمی از مسلمانی دارد که در جامعه بر خلاف آن از مسلمان دیده می‌شود؛ زیرا از نظر افکار و اعتقاد و هم در عمل و رفتار، مسلمانان به گونه‌ای هستند که بعضاً برخلاف آموزه‌های وحیانی می‌باشد.
بایسته‌های مسلمانی از نظر قرآن
از نظر قرآن، مسلمانی دو معنای عام و خاص دارد؛ گاه وقتی از مسلمانی سخن به میان می‌آید به کسی گفته می‌شود که به دین اسلام متدین است؛ یعنی اصل اسلام را پذیرفته و شهادتین را بر زبان جاری کرده است، گرچه پایبندی عملی به احکام اسلام نداشته باشد. (حجرات، آیه ۱۴؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۳۲۸)
خداوند در این آیه بیان می‌کند که برخی از مردمان مدعی ایمان شده‌اند، در حالی که آنان تنها به کلیات اسلام ایمان آورده و اسلام اعتقاد و باور آنان نشده است. هر گاه اسلام سبک زندگی کسی شود و اعتقاد کامل به آموزه‌های آن داشته و بدان پایبند شود، آنگاه مؤمن خواهد بود که مرتبه کامل مسلمانی است.
معنای دوم مسلمانی همان پای بندی کامل به آموزه‌های وحیانی است که در این صورت مسلمان مترادف معنای مؤمن است. قرآن هر گاه درباره پیامبران، از عنوان اسلام و مسلمانی سخن می‌گوید، همین معنای دوم از مسلمانی مراد است.
به عقیده غالب اهل سنت و شیعه، هر مؤمنی مسلمان است، ولی هر مسلمانی مؤمن نیست. (دانشنامه قرآن، ج ۱، ص ۲۱۹)
گفتنی است آنچه در آیه ۱۴ سوره حجرات آمده، مؤید همین معناست، چنانکه گفته شد. به هر حال، واژه مسلمان پس از بعثت پیامبر(ص) بر ایمان‌آورندگان به آن حضرت اطلاق شده، ولی عنوان مؤمنان اعم از مسلمانان بوده است. اما در کاربردهای علمی مؤمن همواره غیر از مسلمان بوده است؛ زیرا اسلام را مرتبه‌ای از ایمان دانسته‌اند، چنانکه آیه ۱۴ سوره حجرات بیان کرده است.
از ویژگی اسلام و مسلمانی که در آیات قرآن اشاره شده، استقامت مسلمانان و پای بندی آنان به وظایف و تکالیف الهی و انجام آن است.(هود، آیه ۱۱۲) خداوند از مسلمانان می‌خواهد تا پایداری را از اسوه کامل و نیک الهی حضرت ختمی مرتبت (ص) بیاموزند و سبک زندگی خویش را مطابق با سبک و شیوه زندگی آن حضرت(ص) سامان دهند.
اگر مسلمانان استقامت ورزند، مورد توجه و عنایت الهی قرار می‌گیرند و در زندگی شخصی و اجتماعی از آرامش خاصی بهره می‌برند و امدادهای غیبی الهی شامل حال ایشان می‌شود.(انفال، آیه ۱۱؛ توبه، آیه ۱۰۳ )
مسلمان اهل استعانت از خداوند است و به جای اینکه از دیگران یاری جوید تنها از خداوند استعانت می‌طلبد؛ زیرا خداوند را تنها مالک هستی و پروردگار جهانیان می‌داند و از این رو تنها او را شایسته عبودیت می‌شناسد و علم و قدرت و حکمت و مالکیت را از آن خداوند می‌داند. لذا، تنها از او یاری می‌جوید. (سوره حمد؛ نساء، آیه ۷۵)
مسلمان خود را در اسلام خویش محق می‌داند و حجت و استدلال خود را بی‌نقص و عیب دانسته و با ایمان کامل به احتجاج با دیگران می‌پردازد و اسلام خود را علنی و آشکار می‌کند و از مسلمانی خود شرم نمی‌کند. از این رو با صراحت به احتجاج می‌پردازد و عالمان شرایع و ادیان دیگر را به مبارزه علمی می‌خواند به گونه‌ای که دیگران از احتجاج با او می‌گریزند و تاب مقاومت نمی‌آورند. (آل عمران، آیات ۷۲ و ۷۳ ).
مسلمان همان گونه که به درستی اعتقادات خود ایمان دارد و به احتجاج با دیگران می‌پردازد، به آینده پیروز و هیمنه علمی و عملی اسلام و مسلمانان بر جهان امید دارد و خلافت و حاکمیت را از آن اسلام و مسلمانی می‌داند و هیچ ترس و دلهره‌ای به خود راه نمی‌دهد تا به این وعده الهی جامه عمل بپوشاند. (نور، آیه ۵۵؛ مائده، آیه ۵۴)
مسلمان همان گونه که در جهاد از جان می‌گذرد، برای تحقق اهداف اسلام از مال خود نیز می‌گذرد و می‌داند که خداوند با پیروزی بر دشمن، خسارت‌های مادی او را نیز جبران می‌کند و عزت اقتصادی و مادی را به او بازمی‌گرداند. (توبه، آیه ۲۸)
مسلمان اهل ضعف و سستی نیست، چنانکه اهل استکبار و ظلم نیست. مسلمان ممکن است در استضعاف قرار گیرد یا مظلوم واقع شود، ولی هرگز ظلم‌پذیر نیست و به اصطلاح منظلم نمی‌باشد. از این رو تلاش می‌کند به هر شکلی خود را از استضعاف در آورد و از ظلم رهایی بخشد و بر ظالم چیره گردد و مستکبر را به خاک مذلت و خواری بکشاند. (نساء، آیه ۷۵؛ انفال، آیات ۲۴ و ۲۶)
مسلمان می‌داند که رهایی از ظلم ظالمان و استضعاف مستکبران تنها در سایه سار اسلام و ایمان واقعی به آن است. از این رو همواره به آن تمسک جسته و شکرگزار اسلام است که وی را از ظلم و استضعاف رهایی بخشیده است. (همان)
مسلمان نه تنها در اندیشه رهایی از ظلم و استضعاف خود و مسلمانان دیگر است، بلکه نسبت به هر موجودی احساس وظیفه دارد و تلاش می‌کند تا در برابر ظالم و مستکبر در همه جای جهان بایستد و به عدالت قیام کند و دستگیر مظلوم و مستضعف باشد و در این راه نیز از جان و مال خود هم می‌گذرد و به جنگ ظالم و مستکبر می‌رود. (نساء، آیه ۷۵)
جامعه اسلامی همواره به گونه‌ای است که عدالت در آن موج می‌زند و ستم‌ستیزی و مستکبرستیزی فکر و عمل همه جامعه است. از این رو در اعتدال و عدالت و تمدن سازی و قانون گرایی و مانند آن، اسوه مردمان جهان است و همگی خواهان آن هستند که سبک زندگی خود را همانند مسلمانان و جامعه اسلامی قرار دهند.(بقره، آیه ۱۴۳)
بنابراین جامعه اسلامی و مسلمانان، همواره می‌بایست سرمشق امت‌های دیگر باشند و سبک زندگی آنان مطلوب دیگران شود؛ این در حالی است که اکنون سبک زندگی غربی و آمریکایی مطلوب قرار گرفته است؛ زیرا مسلمانان از مسلمانی خود دور شده‌اند و سبک زندگی آمریکایی جایگزین سبک اسلامی شده است.
مسلمانی از نظر قرآن، سبک زندگی اعتدال است. مسلمان از نظر قرآن انسان معتدلی است که در مسیر عدالت و اعتدال به دور از هر گونه افراط و تفریط زندگی می‌کند و نیازهای مادی و معنوی و روانی و جسمی خود را در حد مطلوب پاسخ می‌دهد. (طه، آیه ۱۳۵؛ فاطر، آیه ۳۲)
مسلمان اهل دانش و تفقه در دین است و برای شناخت دین و تبلیغ آن در میان مردمان تلاش می‌کند. (توبه، آیه ۱۲۲) چنانکه مسلمان اهل عمل به خیر و نیکی و دعوت دیگران به آن و نهی از هر گونه زشتی و نابهنجاری است. (آل عمران، آیات ۱۰۱ و ۱۰۴)
مسلمان به سبب ایمان به خدا و تقوای الهی، اهل بصیرت است و در فتنه‌ها قدرت تشخیص را دارا می‌باشد و می‌تواند در فضای خاکستری، حق را از باطل تشخیص دهد و راه خویش را در میان حق و باطل بیابد و به سوی حق گرایش یافته و آن را به دست آورده و تقویت کند. (بقره، آیه ۱۴۳؛ عنکبوت، آیه ۱۰ و ۱۱؛ انفال، آیه ۲۹)
مسلمان قرآنی هنگامی که با غیر مسلمان روبرو می‌شود اهل تسامح و مدارا است تا او را به حقانیت اسلام دعوت کند. بر مشترکات می‌خواند و از تفرقه باز می‌دارد و می‌کوشد تا حقانیت در هر مقداری که امکان تحقق و حضور دارد، ظهور یابد. (آل عمران، آیه ۶۴)
مسلمان هرگز تحت سلطه دیگران نمی‌رود و همواره بر آن است تا در مقام علم و عمل چیره باشد و حقانیت اسلام را در مقام علم و عمل نشان دهد.(نساء، آیه ۹۱) خداوند از مسلمانان می‌خواهد تا همه گونه امکانات را برای حفظ اعتلای خود و نیز چیرگی بر دشمنان فراهم آورند و در این راه کوتاهی و سستی نورزند. (انفال، آیه ۶۰)
مسلمان، اهل انفاق و احسان است و از هر آنچه خداوند روزی‌اش کرده به دیگران می‌دهد.
صفات مسلمانان سست ایمان
اینها پاره‌ای از ویژگی‌های مسلمان قرآنی است اما باید توجه داشت که همه مسلمانان این گونه نیستند و چنانکه گفته شد اسلام در برابر ایمان یک معنای عام است و شامل هر کسی می‌شود که شهادت بگوید. از این رو خداوند مسلمانانی را نیز معرفی می‌کند که اهل نفاق (آل عمران، آیه ۱۵۴؛ نساء، آیه ۸۱؛ توبه، آیه ۶۶)، دارای افکار جاهلی(نساء،آیه ۹۴)، اهل رباخواری و نزول خواری(بقره، آیات ۲۷۸ و ۲۷۹)، اذیت و آزار به پیامبر(احزاب،آیات ۵۳ و ۵۷ و ۶۹)، اهل شرک ورزی(نساء، آیه ۵۱)، ایمان به طاغوت و جبت و پذیرش سلطه ایشان(همان)، اهل فرار از جبهه و جنگ(توبه، آیه ۹۲)، گرفتار غرور و خودپسندی (توبه، ایه ۲۵)، اهل بدگمانی و غیبت و افترا و تهمت (نور، آیات ۱۱ تا ۱۶ و صف؛ آیات ۲ و ۳ ) اهل ترک واجبات الهی (جمعه، آیات ۹ و ۱۱)، اهل درخواست‌های بیجا (بقره، ایه ۱۰۸)، ترسو و بزدل(نساء، آیه ۷۷)، سلطه پذیر و دشمن دوست(مائده،آیات ۵۲ و ۵۳) اهل تفاخر و خودبزرگبینی و امتیازخواهی (توبه، آیه ۱۹)، دنیاطلب (جمعه، آیات ۹ و ۱۱) خیانت کار و افشاکننده اسرارها (انفال، ایه ۲۷)، رفاه طلب (توبه، آیه ۳۸) تنبل و سست (نساء، آیات ۷۲ و ۷۳)، حسود و جاسوس و مانند آن می‌باشند.
از نظر قرآن اینان مسلمانان سست ایمانی هستند که هنوز ایمان واقعی در دل و جانشان نفوذ نکرده است و تنها از اسلام همان نام را با خود دارند و اینگونه است که به اسلام و مسلمانی ضربه می‌زنند و آبروی اسلام و مسلمانی را می‌برند. ازاین رو بسیاری از آیات قرآن اینگونه مسلمانان و مسلمانی را بی‌فایده می‌شمارد؛ چنین مسلمانی تنها عامل حفظ خون و مال و عرض آنها است و از حقوق شهروندی بهره می‌برند ولی هیچ بهره واقعی از آثار اسلام و ایمان نمی‌برند و دنیا و آخرت خویش را این گونه تباه می‌سازند.
بنابراین، مسلمان قرآنی کسی است که با ایمان واقعی و عمل به احکام آن، دنیا و آخرت خویش و دیگران را آباد کند و از فواید ایمان و اسلام و مسلمانی در دنیا و آخرت بهره برد.