دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

تاریخ تمدن اسلامی بخش هشتم

سارتن نیمه اول قرن سیزدهم را به نام «ابن بیطار»، گیاه‌شناس و داروگر مسلمان اسپانیایی نامیده و وی را اینگونه معرفی می‌نماید:
تاریخ تمدن اسلامی بخش هشتم
تاریخ تمدن اسلامی بخش هشتم

تاریخ تمدن اسلامی- ۸

نخستین مرکز فرهنگی - آموزشی در تمدن اسلامی کجا ساخته شد؟

روزنامه کیهان

تاریخ انتشار: 15 اسفند ماه 1396

نام آورترین گیاه شناس و داروگر قرون وسطی

سارتن نیمه اول قرن سیزدهم را به نام «ابن بیطار»، گیاه‌شناس و داروگر مسلمان اسپانیایی نامیده و وی را اینگونه معرفی می‌نماید:

«... ضیاء الدین ابومحمد عبدالله بن احمد بن بیطار مالقی، گیاه‌شناس و داروگر مسلمان اسپانیایی، بزرگترین گیاه شناس و داروگر مسلمان در قرون وسطی...»

ابن بیطار (1197-1248 میلادی) بزرگترین گیاه شناس تمدن اسلامی، نام گیاهان دارویی، طرز استفاده، اینکه کدامیک در عوض دیگری به کار می‌رود و مورد مصرف طبی آنان را در یک مجموعه گردآوری کرد. این کتاب شامل مجموعه داروها و داروشناسی آن زمان بود و یک اثر باشکوه و دقیق و قابل اعتماد علمی محسوب شد. اما «ابن بیطار» بدان اکتفا نکرد که آثار یکصد و پنجاه نویسنده قبل از خود را که از آنان در این کتاب نام می‌برد، مورد نقد و مطالعه علمی قرار دهد، بلکه او از محل زادگاهش،«مالقیه» حرکت کرد و به مسافرت علمی پرداخت و تمام اسپانیا، مراکش، شمال آفریقا، مصر، سوریه و آسیای صغیر را سیر کرد و هزار و چهارصد بار و شاید خیلی بیشتر، شخصاً با چشمان خود شاهد مسائل و موضوعاتی بود که درباره شان در این کتاب نوشته است.

دانته از ابن عربی الهام گرفت

وی درباره دیگر دانشمند تأثیرگذار این عصر یعنی «ابن عربی» می‌نویسد:

«... محی الدین ابوبکر محمد بن علی حاتمی طایی اندلسی (ابن عربی) شاعر و متکلم مسلمان اسپانیایی، برجسته‌ترین معرف مکتب‌اشراق...»

جرج سارتن درباره ابن عربی ادامه می‌دهد:

«...شک نیست که دانته تا حدود زیادی از مآخذ اسلامی الهام گرفته و ممکن است ابن عربی یکی از آنها و مهم‌ترین ماخذ او بوده باشد...» 

منجّم و ریاضیدانی که قرآن تفسیر می‌کرد

جرج سارتن نیمه دوم قرن سیزدهم میلادی را عصر «قطب الدین شیرازی»، ریاضیدان، اخترشناس، فیلسوف و پزشک ایرانی نامید و نوشت:

«...در اثنای نیمه دوم سده سیزدهم، مسلمانان دست کم در دو زمینه پیشاهنگ جهانیان بودند، ریاضیات(مثلثات) و چشم پزشکی و شاید هم در زمینه سوم علم شیمی...» 

سارتن در ادامه، قطب الدین شیرازی را اینگونه معرفی کرده است:

«... قطب الدین محمود بن مسعود بن مصلح شیرازی، ریاضیدان، اخترشناس، دانشمند علم نورشناسی، پزشک، فیلسوف، مؤلف کتاب در باب هندسه، جغرافیا، نجوم، نور، مکانیک، طب، رساله دایرة المعارفی، فلسفه، قرآن، حدیث، متن و...»

محمدرضا حکیمی، اندیشمند و مورخ معاصر در مقدمه کتاب ارزشمند خود به نام «دانش مسلمین» درباره موقعیت علمی دوران تمدن اسلامی و سهم آن در تمدن علمی امروز می‌نویسد:

... آنچه ما مسلمانان، در مایه علم و دانش و اندیشه و آزمون و فرهنگ و اخلاق، به جامعه  بشر داده ایم، هسته  اصلی همه چیزهایی است که امروز بشریت واجد آنها گشته است، از علوم تجربی گرفته تا اخلاق، از فقه و حقوق گرفته تا فلسفه، از ادبیات تا مکانیک، از شناخت بیماری‌ها و کشف داروهای تازه تا نظام‌های سیاسی، از آداب معاشرت فردی و صنفی تا سنّت دانشگاهی، از تربیت و نگاهداری پرندگان و دامداری تا استخراج آب‌های زیرزمینی و اصول آبیاری، از آداب کشورداری تا کشاورزی...

جغرافیدان و مورخی که یک عصر را به اسمش نامگذاری کردند

نیمه اول قرن چهاردهم به اعتقاد جرج سارتن، «عصر ابوالفدا» بود. او «ابوالفدا» را اینگونه معرفی کرده است:

«...عمادالدین ابوالفدا اسماعیل بن علی ایوبی(متولد سوریه دمشق) جغرافیدان و مورخ شامی، صاحب اطلاعات و معلومات در گیاه شناسی و ادویه و پزشکی...»

دانشمند مؤثر دیگر این عصر که مورد ‌اشاره جرج سارتن قرار گرفته، «کمال الدین فارسی» است که به شرح زیر معرفی می‌شود:

«... کمال الدین ابوالحسن محمد بن حسن فارسی، ریاضیدان و فیزیکدان ایرانی...»

و بالاخره نیمه دوم قرن چهاردهم یعنی آخرین عصری که در کتاب «مقدمه‌ای بر تاریخ علم»، مورد بررسی جرج سارتن قرار گرفته، به عصر «ابن خلدون» نام گذاری شده است:

«... عبدالرحمن بن خلدون، مورخ مسلمان تونسی، فیلسوف، مربی و از بنیانگذاران تاریخ و جامعه شناسی...»

آیا این پیشرفت‌های شگرف در علوم و هنرهای مختلف، بنا بر نیازهای زمانه یا بر اساس جد و جهد و کوشش و احساس و تعهد شخصی دانشمندان و هنرمندان و متفکران شکل گرفته و یا به دلیل ایدئولوژی بنیاد فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است؟

فصل سوم: اسلام؛ اساس تمدن اسلامی

آغاز تمدن اسلامی از همان لحظه‌ای است که جبرئیل بر پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) ظاهر شد و نخستین آیات الهی را بر او نازل کرد. نخستین اقدامات برای تعلیم و تعلم دین اسلام و اصول تمدن جدید از حوزه مکه و توسط شخص رسول اکرم (صل الله علیه و آله) شروع شد که آیات الهی را برای اصحابشان قرائت می‌کردند. حلقات دروس الهی در خانه حضرت خدیجه (علیها السلام)، شعب ابی طالب، بازار عکاظ و کعبه مکرمه و ادامه آن در منزل «ارقم بن الارقم مخزومی» تشکیل می‌شد، چون با دشمنی شدید زعمای قریش، ابوسفیان، ابولهب، ابوجهل و امثال آنها مواجه بودند. غالباً نشر احکام الهی و اقامه واجبات الهی در حال خفا اتجام می‌شد. ولی پس از فتح مکه، حوزه‌های تعالیم قرآنی و هدایت مردم و پاسخ به سؤالات و مبهمات مسلمانان در مسجد الحرام و برخی از نقاط مکه تشکیل می‌شد. مهمترین تعلیم دهندگان حوزه علمیه مکه در سال‌های بعد، اغلب از شاگردان مکتب حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) و حسنین (علیه السلام) و ابن عباس بودند مانند: ابو عبدالله عکرمه، عطاء بن رباح ابومحمد، امام ابومحمد عمرو، ابوالولید عبدالملک، ابوخالد مسلم و...

مدینه؛ نخستین شهر

یثرب با هجرت پیامبر اکرم و برقراری اولین حکومت اسلامی به مدینه النبی تبدیل شد و قوانینی که حضرت رسول اکرم (صل الله علیه و آله) برای اهالی این شهر قرار ‌دادند به نخستین قانون اساسی بشریت تبدیل شد.

مسجدالنبی در سال اول هجرت در مدینه برپا شد که آن را نخستین مرکز فرهنگی و تعلیم و تربیت در تاریخ اسلام لقب داده‌اند که اولین استاد این حوزه، محمد مصطفی، پیامبر گرامی اسلام (صل الله علیه و آله) بود، زیرا رسول خدا با ادامه وحی در مدینه به ایشان و نزول یک سوره یا یک آیه و یا قسمتی از سوره، آن را برای خاص و عام مسلمانان در همین مسجد تلاوت می‌فرمودند و به شرح و بیان آیات و تفسیر و تأویل آنها می‌پرداختند و عده‌ای باسواد که کاتبان وحی نامیده می‌شدند، آنها را به هر صورت و به زحمت می‌نوشتند.

این نخستین بنیادهای تمدن اسلامی بود که با وحی الهی پا می‌گرفت و با تعلیم و تعلم گسترش می‌یافت. حضرت رسول (صل الله علیه و آله) مسلمانان را به سواد آموزی و تهیه وسایل آن و حفظ و قرائت آیات قرآن و آموختن آنچه یاد گرفته بودند به دیگران تشویق می‌فرمود. بدین ترتیب، حوزه مدینه با تعلیمات معالم قرآن به وسیله اولین معلم این مدرسه آغاز شد و تا پایان حیات رسول گرامی و تربیت صحابه به وسیله ایشان ادامه داشت. پس از ایشان حوزه علمیه مدینه توسط حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رونق یافت و حضرت امیر همچنان به تعلیم قرآن و نشر احکام دین و تفسیر آیات الهی و تدریس و تربیت مسلمانان می‌پرداختند. زمان چندانی نگذشته بود که حضرت علی (علیه السلام) و پیروانشان، مسجدالنبی را به حوزه بزرگی از علوم دینی و قرآنی تبدیل کردند.

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

مطلب مکمل

تاریخ تمدن اسلامی بخش یازدهم

تاریخ تمدن اسلامی بخش یازدهم

علم نجوم برای مسلمانان دارای مفهوم عمیق مذهبی است. حرکت حیرت انگیز ستارگان و آفتاب و ماه برای آنان نشانه آشکار قادر متعال و توانا و داناست.
تاریخ تمدن اسلامی بخش نهم

تاریخ تمدن اسلامی بخش نهم

اگر چه تعلیم روایت حدیث در این حوزه در دوران خلیفه اول ممنوع شد و این ممنوعیت تا عصر عمر عبدالعزیز وجود داشت (و حتی به روایتی بعضاً تا عصر بنی عباس برقرار بود) اما حضرت امیر و شیعیان ایشان، پنهان و آشکار به روایت احادیث می‌پرداختند و از این طریق تمدن اسلامی را بیشتر و بیشتر رشد و گسترش می‌دادند.
نقش محوری قرآن در اوج گیری تمدن اسلامی

نقش محوری قرآن در اوج گیری تمدن اسلامی

اما جرج سارتن هم شکل گیری تمدن اسلامی به عنوان تمدنی شگرف در زمینه علم و هنر و زندگی را یک موضوع اتفاقی و خلق الساعه و بنا بر مقتضیات زمانه نمی‌داند بلکه همه آن پیشرفت و ابداعات و تولید علم شگفت آور دانشمندان مسلمان را ناشی از دستورات قرآن به شمار می‌آورد.
علم دینی تنها شرعیات و حدیث نیست

علم دینی تنها شرعیات و حدیث نیست

برخی علم دینی را به شکل ظاهری آنچه در کتب مذهبی آمده، محدود می‌کنند و برخی دیگر اساساً منکر آن شده و در نهایت به مباحث شرعی یا شرعیات بسنده می‌نمایند.

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.

پر بازدیدترین ها

آداب و شیوه های سخن گفتن از نگاه قرآن

آداب و شیوه های سخن گفتن از نگاه قرآن

سخن گفتن آداب و شیوه‌هایی دارد که می‌تواند تأثیر کلام را دوچندان کند و شخص را به اهداف و مقاصد خویش برساند؛ زیرا سخن گفتن دارای اهداف و مقاصد چندی است که یکی از مهم‌ترین آنها پس از تفهیم دیگران و ابراز مافی الضمیر، تأثیرگذاری بر مخاطب و شنونده و برانگیختن همراهی و همدلی وی می‌باشد.
نکاتی که باید در مورد «شروط ضمن عقد قابل ذکر در عقدنامه» بدانید!

نکاتی که باید در مورد «شروط ضمن عقد قابل ذکر در عقدنامه» بدانید!

ما در این مطلب قصد داریم به شما کمک کنیم: اولاً با شروط ضمن عقدی که تقریباً در تمامی عقدنامه‌ها وجود دارد آشنا شوید؛ ثانیاً بدانید چه شروط دیگری را می‌توانید به عقدنامه‌ها اضافه کنید تا کاستی‌های قانون را در زندگی خانوادگی‌تان، خودتان مرتفع کنید
مقدمات فهم قرآن (گفتگو با دکتر غلامحسین دینانی - کریم فیضی - ۶)

مقدمات فهم قرآن (گفتگو با دکتر غلامحسین دینانی - کریم فیضی - ۶)

اشاره: سخن به اینجا رسید که خداوند با فرستادن سوره فاتحه (حمد)، بسط و گشودگی ایجاد کرد و فاتح است.
مقدمات فهم قرآن (گفتگو با دکتر غلامحسین دینانی - کریم فیضی - ۵)

مقدمات فهم قرآن (گفتگو با دکتر غلامحسین دینانی - کریم فیضی - ۵)

اشاره: سخن به اینجا رسید که قرآن یک حقیقت است که هم معقول است، هم محسوس است و هیچ چیزی از این دو مرتبه را فاقد نیست و کم ندارد.
نقش محوری قرآن در اوج گیری تمدن اسلامی

نقش محوری قرآن در اوج گیری تمدن اسلامی

اما جرج سارتن هم شکل گیری تمدن اسلامی به عنوان تمدنی شگرف در زمینه علم و هنر و زندگی را یک موضوع اتفاقی و خلق الساعه و بنا بر مقتضیات زمانه نمی‌داند بلکه همه آن پیشرفت و ابداعات و تولید علم شگفت آور دانشمندان مسلمان را ناشی از دستورات قرآن به شمار می‌آورد.
Powered by TayaCMS