كلمات كليدي : مصاحبه باليني، مصاحبه تشخيصي، روش هاي مصاحبه، روان شناسي باليني
نویسنده : الهام السادات برقعي
مصاحبه را می‌توان یک تعامل دو نفره دانست که هدفی غیر از گفتگوی معمولی را دنبال می‌کند. مصاحبه، گفتگوی آزاد، برنامه‌ریزی شده و منطقی است که برای کسب اطلاعات مهم طراحی شده و روان‌شناس بالینی و مشاور را قادر می‌سازد تا فرضیه‌هایی در مورد مسایل پیش‌آمده تدوین کرده و بهترین راه حل آن را بیابد.[1]
فرهنگ لغات آکسفورد، مصاحبه را ملاقات چهره به چهره(Face to face) اشخاص معنی می‌کند. بدون تردید مستقیم‌ترین راه برای ارزیابی روانی، مصاحبه با مراجع در مورد احساسات، افکار، گرایشات و رفتار اوست. تقریبا تمامی صاحبنظران در تمامی مشاغل، مصاحبه را یک تکنیک اساسی و اصلی برای جمع‌آوری اطلاعات و تصمیم‌گیری‌ها به حساب می‌آورند. نکته قابل توجه اینکه، کارآیی یک مصاحبه کاملا بستگی به کارآیی مصاحبه‌کننده دارد و می‌تواند یکی از ابزارهای بسیار مهم و باارزشی برای یک درمان‌گر آموزش‌دیده برای تصمیم‌گیری‌ها، فهم و حدس باشد.
مصاحبه، از کلیه روش‌های متعددی که به منظور ارزیابی شخصیت افراد به کار برده می‌شود اهمیت بیشتری را دارا می‌باشد. زیرا که بدین وسیله می‌توان مطلبی به دست آورد که به هیچ طریق دیگری امکان‌پذیر نیست و چون در مصاحبه هیچ نوع ابزار و آلات مخصوصی لازم نیست، لذا این روش همیشه و به آسانی در دسترس روان‌شناس است. به علاوه به علت این که با این روش می‌توان اطلاعات نسبتا زیادی در زمان کوتاه به دست آورد، هنگامی که فقط مدت محدودی برای شناسایی شخص وجود دارد، مصاحبه بهترین روش است.[2]
مصاحبه بالینی، می‌تواند دامنه‌ای از گفتگوی بی‌ساخت تا رویارویی کاملا ساخت‌دار داشته باشد. اصولا مصاحبه بی‌ساخت به مصاحبه‌گر امکان می‌دهد تا از فوریت‌های زمان بهره بگیرد. ممکن است مراجع بخواهد درست همین الان و نه بعدا درباره یک مشکل خاص صحبت کند؛ که در این صورت مصاحبه بی‌ساخت این اجازه را می‌دهد. بنابراین مصاحبه بی‌ساخت بسیار انعطاف‌پذیر است. این واقعیت که مصاحبه‌گران مختلف، موضوعات متفاوتی را دنبال می‌کنند و از اینرو اغلب به نتیجه‌گیری‌های گوناگونی می‌رسند، باعث شده است تا مصاحبه‌های ساخت‌دار بیشتر به کار روند. مصاحبه ساخت‌دار دقیق‌تر است اما انعطاف کافی ندارد. این که از مصاحبه ساخت‌دار استفاده شود یا بی‌ساخت، بستگی به هدف پژوهش دارد. از مصاحبه‌های ساخت‌دار بیشتر در محیط‌های پژوهشی استفاده می‌شود و از مصاحبه‌های بی‌ساخت بیشتر در محیط‌های بالینی عملی استفاده می‌شود.[3]
مصاحبه در مورد وضعیت روانی
با یک مصاحبه روانی مناسب می‌توان اطلاعات خوبی به دست آورد و به مراجعان کمک کرد. مصاحبه‌ها هدفمندند و مصاحبه‌کنندگان وظیفه دارند مصاحبه را به گونه‌ای هدایت کنند که اطلاعات لازم به دست آید. ضمن این که بین مصاحبه‌کننده و مراجع، باید تفاهم و ارتباط خوبی برقرار شود.
اغلب، مصاحبه در مورد وضعیت روانی برای غربال‌گری سطح عملکرد روان‌شناختی و وجود یا عدم وجود پدیده‌های نابهنجار مانند هذیان، دلیریوم یا دمانس(زوال عقل) انجام می‌گیرد. معاینه وضعیت روانی، شامل مشاهده ظاهر و منش بیمار، ویژگی‌های کلامی، خلق، فرایند تفکر، بینش، قضاوت، حافظه و جهت‌گیری می‌شود. نتایج حاصل از معاینه بالینی، اطلاعات مقدماتی در مورد تشخیص اولیه روان‌پزشکی و نیز راهنمایی برای سنجش و ملاحظه‌های بعدی را فراهم می‌آورد.
مصاحبه تشخیصی
هدف مصاحبه تشخیصی، دستیابی به فهم روشنی از مشکلات بیمار است. بنابراین در این مصاحبه، نشانه‌ها را که خود بیمار گزارش می‌کند برای ارزیابی و قرار دادن آن‌ها در یک طبقه تشخیصی استفاده می‌شود.[4]
روش‌های مصاحبه
روشی که در مصاحبه به کار برده می‌شود به هدف مصاحبه بستگی دارد. هدف مصاحبه این است که، شخص مصاحبه‌شونده به صحبت تشویق شود و از این راه اطلاعات مفیدی به متخصص بالینی بدهد. البته در این مرحله مشکل اصلی این است که در مراحل اولیه مصاحبه، متخصص بالینی هم نمی‌داند چه مطالبی در مورد مراجع حایز اهمیت است و باید سعی شود که اطلاعات کامل و تمام جزئیات زندگی شخصی به دست آید. معمولا مصاحبه تشخیصی به سه شیوه برگزار می‌شود: مستقیم، غیرمستقیم و نیمه‌مستقیم. عده‌ای از صاحبنظران هم، تحت نظم معینی از هر سه روش استفاده می‌کنند که به طرفداران روش انتخابی موسومند.
روش مستقیم
این روش، به روش "متمرکز بر مصاحبه‌گر" موسوم است. در این روش گرداننده مصاحبه، فرد مصاحبه‌کننده است. او خود را متخصص فن با زمینه تجربی و صلاحیت علمی کافی می‌داند و سعی می‌کند از طریق جمع‌آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل آن‌ها و کشف مشکل اقدام به رفع آن و ارایه راه حل کند. در این روش، متخصص بالینی سؤالات خود را قبلا تهیه نموده است و در هنگام مصاحبه آن‌ها را می‌پرسد و به جزئیات رفتار شخص پی می‌برد.
روش غیرمستقیم
این روش، به روش "متمرکز بر مراجع" موسوم است. در این روش، مراجع نقش فعالانه‌تری داشته و بیشتر صحبت می‌کند. مصاحبه‌گر باید به مراجع اجازه دهد تا قسمت عمده مصاحبه را اداره کند و خود بیشتر و با دقت به سخنان او گوش فرا دهد. در این روش، مصاحبه‌گر یک محیط گرم و آزاد و مجاز به وجود می‌آورد تا مراجع با خیال راحت تمام مطالبی را که دارد بیان نماید. مصاحبه‌گر، گفته‌های مراجع را انعکاس داده و آن‌ها را برای مراجع روشن‌تر بیان می‌کند و یا از فنون تکرار و مرور کردن گفته‌های مراجع استفاده می‌کند. در این روش، متخصص بالینی به طور غیرمستقیم سؤال‌هایی می‌کند تا مراجع را به موضوعات مهم و قابل بحث هدایت کند، البته بدون اینکه مراجع احساس نماید که این طریق به او تحمیل شده است.[5]
روش نیمه‌مستقیم
گاهی یک روان‌شناس باید با افرادی مصاحبه کند که داوطلبانه برای مصاحبه نیامده‌اند، مثلا جنایت‌کاری که دادگاه تصمیم گرفته است او را قبل از محکمه مورد آزمایش روانی قرار دهد. در این‌گونه مصاحبه‌ها معمولا مصاحبه‌شونده نه تنها با میل و رغبت و از روی صداقت در مصاحبه شرکت نمی‌کند بلکه مصاحبه‌کننده را نیز شخص خطرناکی می‌داند که می‌خواهد او را مورد استنطاق قرار داده و مطالبی را که از او بیرون می‌کشد بر ضد او به کار ببرد. مسلما فردی که با این طرز تفکر وارد جلسه مصاحبه می‌شود، سعی می‌کند از دادن اطلاعات در مورد خود امتناع کند.[6]
روش انتخابی
این روش نه کاملا مستقیم است و نه کاملا غیرمستقیم و تلفیقی از این دو هم نیست. زیرا بر مبنای نیازهای مراجع، از اصول یکی از این دو روش استفاده می‌شود. ضمنا انتخاب روش بر مبنای آزمایش و خطا نباید صورت گیرد. بدین طریق که مثلا مصاحبه‌گر روش‌ها را یکی پس از دیگری به کار بندد تا سرانجام به نتیجه مطلوب برسد.[7]