24 آبان 1396, 15:40
حقوق بشر را از آن جهت که آن حقوق متضمن حق ماهوی هست، یا این که به عنوان شیوه، روش و رویه‌ای جهت تضمین رعایت حقوق و آزادی‌های دیگر است، به دو دسته حقوق بشر ماهوی و حقوق بشر رویه‌ای، یا به اختصار حقوق ماهوی و حقوق رویه‌ای تقسیم می‌نمایند.
بنابر این در تعریف حقوق رویه‌ای می‌توان گفت؛ حقوقی‌اند که اقدامات، سازوکارها، شرایط ضروری و رویه‌هایی را جهت حمایت و تضمین اجرای حقوق ماهوی مقرر می‌دارند. حقوق مذکور از آن جهت که قالب‌های کلی و اصول اساسی را در زمینه شیوه و رویه تضمینی حقوق ماهوی افراد در جامعه بیان می‌نمانید تحت عنوان حقوق بشر رویه‌ای نامیده شده‌اند.
وقتی به اسناد مختلفی که در خصوص حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی تدوین شده اند نظری بیافکنیم با تعدادی از این دسته حقوق نیز در کنار حقوق ماهوی مواجه می‌شویم[1]. مود 10 و 11 اعلامیه جهانی حقوق بشر ( 1948)[2] ماده 14 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ( 196)[3]، ماده 6 کنوانسیون آمریکایی[4] حقوق بشر به برخی از مهمترین حقوق بشررویه‌ای از قبیل حق برخورداری از محاکمه عادلانه (منصفانه)، امکان دسترسی نه مراجع قضایی بی‌طرف و مستقل، حق داشتن وکیل، اصل برائت، رسیدگی علنی به جرایم، بهره‌مندی از شخصیت حقوقی در برابر قانون، برابری و تساوی افراد در برابر قانون، اصل عطف بماسبق نشدن قوانین و... اشاره نمود.
هر یک از حقوق دارای مباحث گسترده و مهمی‌اند که اهمیت آنها کمتر از حقوق بشر ماهوی نیست. زیرا در حقیقت تنها در صورت تضمین و حمایت از حقوق رویه‌ای می‌توان به تضمین حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی با ارزیابی نظام‌های رویه‌ای آنها سنجیده می‌شود. با اطمینان می‌توان گفت در نظام‌هایی که حقوق بشر رویه‌ای را نادیدهده می‌گیرند یا در خصوص اجرای این حقوق تساهل می‌نمایند، حقوق بشر ماهوی هم جایگاه مناسبی در آن نظامها ندارند و غالباً نادیده گرفته می‌شوند. بنابراین می‌توان گفت هر چند حقوق بشر رویه‌ای، حقوق ماهوی به معنای مضیق و حداقلی آن نیستند ولی شرط لازم و ضروری جهت اجرای حقوق بشر ماهوی هستند و زمینه‌ساز اجرای این حقوق محسوب می‌شوند. چنین تبیین و تحلیلی از حقوق بشر رویه‌ای ممکن است این تلقی را ایجاد نماید که حقوق مذکور از جمله حقوق مقدمه‌ای و سایه‌ایست و خودشان ارزش بالا ماله ندارند بلکه ارزش و اعتبار آنها صرفاً به جهت تضمین و حمایت از اجرای حقوق بشر ماهوی است. اما چنین تلقی از منظر دیگری صحیح نیست زیرا حقوق بشر رویه‌ای را نیز می‌توان از رویکرد دیگری به گونه‌ای تحلیل نمود که به عنوان حق‌های اصیل تلقی شوند نه آنکه صرفاً به عنوان حق‌های مقدمه‌ای در نظر گرفته شوند. حقوق بشر رویه‌ای از آن جهت که با کرامت، حیثیت و حق تضمین سرنوشت انسان گره خورده می‌تواند فی نفسه حقوق ماهوی محسوب شود و اصالتاً دارای ارزش و اعتبار باشند هر چند حقوق مذکور از طرف دیگری جهت تضمین عده‌ای دیگر از حقوق ماهوی قابل کاربرد هستند.
بنابراین می‌توان گفت انسان از آن جهت که انسان است و دارای کرامت انسانی است حق دارد وکیل داشته باشد و حق دارد از حمایت دادگاههای بی‌طرف و مستقل و محاکمه عادلانه (منصفانه) بهره‌مند شود همانگونه که جهت تضمین حق حیات یا سایر حقوق خود از این حقوق بهره‌مند است. در واقع این حقوق نظیر سایر حقوق بشر ماهوی جلوه‌های مختلف احترام به کرامت انسانی را مورد حمایت قرار می‌دهند. ریشه حقوق بشر رویه‌ای را می‌توان در مفاهیمی چون عدالت رویه‌ای یا عدالت طبیعی جستجو نمود.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان