خانواده به عنوان هسته اوليه و مهمترين کانون زندگي انسان، داراي اهميت ويژه اي در ساختن شخصيت اوست.
چنانچه زن و مرد بتوانند براساس دستورات حياتبخش اسلام، اين هسته اوليه زندگي اجتماعي را سرشار از مهر و عطوفت و گرمي و شادابي نمايند سعادت دنيوي و اخروي خود و فرزندانشان را فراهم کرده اند.
دين مبين اسلام براي حفظ و زيباسازي و مهرورزي و استحکام بنيان خانواده اهميت خاصي قائل شده است. در مقاله حاضر نگاهي به عوامل استحکام روابط خانوادگي از منظر قرآن کريم و احاديث ائمه اطهار(ع) شده است. با هم مطلب را از نظر مي گذرانيم:
«و من ءايته ان خلق لکم من انفسکم ازوجا لتسکنوا اليها و جعل بينکم موده و رحمه ان في ذلک لايا ت لقوم يتفکرون؛ از نشانه هاي خداوند اين است که براي شما از جنس خودتان همسراني آفريد تا بوسيله آنان آرامش و سکون يابيد و در ميان شما و همسرتان دوستي و مهرباني قرار داد. مطمئناً در اين امر براي اهل انديشه و تفکر، نشانه ها و عبرت هايي وجود دارد.»(الروم/21)
طبق اين بينش قرآني، خانواده نشانه اي از رحمت، عطوفت وحکمت اوست. و شايسته است صفات رحمت وجمال حضرت پروردگار در يک خانواده سالم خودنمايي کند و در محيط آن نشانه اي از عدالت، رحمت، علم و حکمت، خداوند و ساير صفات الهي در آن به نوعي نمايان گردد.
بنابراين بنيان خانواده که مهم ترين عامل در ساختار شخصيت افراد و جلوه اي از رحمانيت پروردگار است بايد همواره همچون دژي مستحکم در برابر انحرافات، لغزش ها و آفات و آسيب هاي مهم اجتماعي تقويت گرديده و ارتباط اعضاي آن براساس رحمت، مودت بويژه رابطه قلبي و عاطفي ميان زن و شوهر استحکام يابد.
در اين فرصت برخي از عوامل استحکام و تقويت ارتباط اعضاي خانواده بويژه رابطه زوجين را بر اساس رهنمودهاي قرآني بررسي مي کنيم.
ايجاد فضاي عاطفي
آدمي از سويي ذاتاً شخصيت خود را دوست دارد و پيوسته تلاش مي کند که بسوي اعتلا و ترقي شخصيت خويشتن گام بردارد و از سوي ديگر انسان که از ماده انس اشتقاق يافته است به موانست و الفت شديداً نيازمند است. او دوست دارد بيشتر به سوي افرادي که عزت نفس و شخصيتش را مورد توجه قرار مي دهند جذب شده و با آنان مانوس گردد. پس براي تحکيم روابط ميان اعضاي خانواده بايد با ايجاد فضايي عاطفي، با تقويت غريزه موانست و بهره گيري از حس حب ذات همراه با درک نيازها و خواسته هاي مشروع طرفين اقدام نمود از سياق آيات قرآن مي توان برخي از راهکارهاي ايجاد فضايي عاطفي و مهرآميز را بدست آورد.
خطاب زيبا
نام هر کس براي او عزيز و دوست داشتني است و در ايجاد انس و الفت و تقويت ارتباط نقشي بسزا دارد. فرهنگ متعالي اسلام علاوه بر آموزش نام هاي نيک و سفارش به ترويج آن، کوشيده است تا مردم را در گفتگوها و خطاباتشان به سوي معاشرت نيکو و خطاب هاي احسن راهنمايي کند.
خداوند متعال در سوره حجرات از خطاب هاي زشت و نفرت انگيز نهي کرده و به مسلمانان يادآور مي شود که همديگر را با نام نيک وخطاب مهرانگيز صدا کنند و از کلمات زشت و مستهجن و اهانت آميز در روابط فيمابين استفاده نکنند «ياايهاالذين ءامنوا لايسخر قوم من قوم عسي ان يکونوا خيرا منهم و لانساء من نساء عسي ان يکن خيرا منهن ولاتلمزوا انفسکم و لاتنابزوا بالالقب بئس الاسم الفسوق بعدالايمن؛ اي اهل ايمان! گروهي از شما گروه ديگر را مورد تمسخر قرار ندهد شايد آن مسخره شدگان بهتر از اين مسخره کنندگان باشند وزنان هم شايسته نيست زنان ديگر را مورد تمسخر قرار دهند شايد آنان بهتر از اينان باشند. ]اي مومنان![ و يکديگر را مورد طعن و عيبجويي قرار ندهيد و با القاب زشت و ناپسند يکديگر را خطاب نکنيد چه زشت است که بعد ازايمان از نام هاي بد وناروا استفاده کنيد.»(الحجرات/11)
براساس اين راهکار قرآني، زن و شوهر و ساير اعضاي خانواده براي تقويت ارتباط خود بايد از بهترين و دوست داشتني ترين القاب و اسامي بهره گيرند و صفا و صميميت را در فضاي خانواده حاکم سازند. حضرت محمد (صلي الله عليه و آله) در اين رابطه به خانواده هاي مسلمان يادآور مي شود که: سه چيز دوستي و محبت را در ميان دو مسلمان تقويت مي کند و صفا و صميميت را در ميان آنان حاکم مي سازد.
-
هنگام ملاقات با خوشرويي و چهره اي گشاده برخورد کند.
-
براي برادر مسلمان خود جا باز کند و براي نشستن او جايي شايسته نشان دهد.
-
به بهترين نامي که دوست دارد او را صدا بزند. رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) هنگامي که همسران خود را مورد خطاب قرار مي داد از بهترين نام ها و دوست داشتني ترين اسامي بهره مي گرفت.
گفتگوهاي مهرآميز
ارتباط کلامي با عبارات عاطفي و دلنشين مي تواند روابط زوجين را تقويت نموده و موجب پايداري بنيان خانواده گردد. اين شيوه کارآمد تربيتي نه تنها براي استحکام روابط خانوادگي و ايجاد فضاي عاطفي مناسب است بلکه در تربيت فرزندان نيز تاثير دارد. خداوند متعال در سوره قصص با نقل قصه يک بانوي وارسته به گفتگوي دلنشين و محبت آميز او با همسرش پرداخته و مي فرمايد «و قالت امرات فرعون قرت عين لي ولک لا تقتلوه عسي ان ينفعنا او نتخذه ولدًا؛ همسر فرعون ]درمورد طفلي که از دريا گرفته بودند[ به همسرش گرفت، اين نوزاد نور چشم من و توست او را نکشيد شايد براي ما سودي داشته باشد يا اينکه او را به عنوان فرزند خود بپذيريم.(القصص/9) اين بانوي شايسته با گفتگوي دلنشين و استدلال متين خود خانواده اش را از يک بحران نجات داده و همسرش را از قتل يک کودک بي گناه بازداشت.
به گفتار شيرين جهان ديده مرد/ کند آنچه نتوان به شمشير کرد
امام علي(عليه السلام) در اين رابطه مي فرمايد: زيبا و دلنشين سخن بگوئيد تا پاسخ هاي زيبا و دلنشين بشنويد. بدون ترديد موجودات عالم بويژه اقشار مختلف مردم در هر سن و طبقه اي که هستند از همه چيز بيشتر به مهر و محبت نياز دارند. خطاب هاي دلنشين و گفتگوهاي ملاطفت آميز و دلربا، روح و جسم انسان را نوازش داده و مخاطب را تحت تأثير شديد عاطفي قرار مي دهد. بعضي از عبارات چنان جذاب و دوست داشتني است که هرگز تا آخر عمر فراموش نمي شود.
رسول گرامي اسلام اين حقيقت را اين گونه بيان فرمود: مردي که به همسرش بگويد من تو را دوست دارم اين سخن هرگز از دل آن زن بيرون نمي رود.
چه زيباست که زن و شوهري که مي خواهند سالها با همديگر زندگي مشترک داشته باشند گفتگوهاي خود را براساس عشق و علاقه و محبت تنظيم کنند زبان خود را به نيکو سخن گفتن عادت دهند انديشه هاي زيباگويي را در اذهان خود بپرورند رعايت ادب، عفت کلام، اجتناب از کلمات اهانت آميز و همراه با مسخره و تحقير، موجب افزايش مهر و محبت در فضاي خانواده خواهدشد. حضرت علي(عليه السلام) مي فرمايد: زبان خود را به سخنان ملايم، لطيف، دلنشين و سلام کردن به ديگران عادت بده تا دوستانت فراوان و دشمنانت اندک گردند.
به شيرين زباني و لطف و خوشي/ تواني که پيلي به مويي کشي
بنابراين کلمات و عباراتي که روزانه در ميان زوجين مطرح مي شود ممکن است تأثير بسزايي در تقويت و استحکام روابط مشترک آنان داشته باشد و يا خداي ناکرده به فروپاشي ارکان يک خانواده بينجامد.