خطبه 119 نهج البلاغه بخش 1 : علل نكوهش كوفيان

موضوع خطبه 119 نهج البلاغه بخش 1

علل نكوهش كوفيان

متن خطبه 119 نهج البلاغه بخش 1

مَا بَالُكُمْ أَ مُخْرَسُونَ أَنْتُمْ

فقال قوم منهم يا أمير المؤمنين إن سرت سرنا معك

فقال (عليه السلام)مَا بَالُكُمْ لَا سُدِّدْتُمْ لِرُشْدٍ وَ لَا هُدِيتُمْ لِقَصْدٍ أَ فِي مِثْلِ هَذَا يَنْبَغِي لِي أَنْ أَخْرُجَ وَ إِنَّمَا يَخْرُجُ فِي مِثْلِ هَذَا رَجُلٌ مِمَّنْ أَرْضَاهُ مِنْ شُجْعَانِكُمْ وَ ذَوِي بَأْسِكُمْ

ترجمه مرحوم فیض

از سخنان آن حضرت عليه السّلام است (بعد از جنگ نهروان زمانيكه اهل شام به اطراف عراق هجوم آورده بمردم ظلم و ستم مى نمودند) و آن بزرگوار (لشگرى فرستاده مى خواست براى يارى آنها لشگر ديگرى بفرستد) مردم را گرد آورده بجهاد ترغيب مى نمود، آنان زمانى دراز خاموش مانده چيزى نگفتند ، پس امام عليه السّلام فرمود: (شما را چه شده) آيا گنگ و لال گشته ايد (كه سخن نمى گوئيد و به رفتن بجهاد سستى مى نماييد) گروهى از آنان گفتند: يا امير المؤمنين اگر تو بروى ما با تو خواهيم آمد (و اين سخن بهانه نرفتن بجنگ بود و حقيقتى نداشت) پس امام عليه السّلام فرمود: چه شده شما را كه بطريق حقّ ارشاد نگشته براه راست هدايت نشده ايد آيا در چنين موقعى سزاوار است كه من (براى جنگ از شهر) بيرون روم در اين وقت بجنگ مى رود سردارى از دلاوران شما كه من او را بپسندم و از كسانيكه قوىّ و توانا باشند

ترجمه مرحوم شهیدی

و از سخنان آن حضرت است مردم را فراهم آورد و براى جهاد برانگيخت، آنان لختى خاموش ماندند.

پس فرمود «شما را چه مى شود مگر گنگيد» گروهى گفتند: اى امير مؤمنان، اگر تو به راه بيفتى با تو به راه مى افتيم. فرمود: شما را چه مى شود كه توفيق رستگارى ميابيد و به راه انصاف و عدل، هدايت مشويد. سزاوار است در اين هنگام من بيرون شوم براى چنين كار مردى بايد كه من او را بپسندم، مردى از شما دلير در كار جنگ آزموده و با تدبير.

ترجمه مرحوم خویی

از جمله كلام بلاغت اسلوب آن امام است در حالتى كه جمع كرده بود مردمان را و ترغيب مى فرمود ايشان را بر جهاد، پس ساكت شدند زمان درازى، پس فرمود كه چيست شما را آيا گنك ساخته اند شما را پس گفتند طايفه از ايشان أى مولاى مؤمنان اگر سير بفرمائيد سير مى كنيم با تو، پس فرمود كه: چه مى شود شما را موفّق نباشيد بر راه قويم و هدايت نيابيد بر طريق مستقيم آيا در مثل اين كار مختصر سزاوار است مرا كه بيرون بروم بكار زار، جز اين نيست كه خارج ميشوند درمانند اين امر مردى از كسانى كه پسند من بوده باشد از دليران شما، و صاحبان قوت و شجاعت شما

شرح ابن میثم

و من كلام له عليه السّلام

و قد جمع الناس و حضهم على الجهاد فسكتوا مليا فقال عليه السّلام:

أ مخرسون أنتم

فقال قوم منهم: يا أمير المؤمنين، إن سرت سرنا معك، فقال عليه السّلام:

مَا بَالُكُمْ لَا سُدِّدْتُمْ لِرُشْدٍ وَ لَا هُدِيتُمْ لِقَصْدٍ أَ فِي مِثْلِ هَذَا يَنْبَغِي أَنْ أَخْرُجَ وَ إِنَّمَا يَخْرُجُ فِي مِثْلِ هَذَا رَجُلٌ مِمَّنْ أَرْضَاهُ مِنْ شُجْعَانِكُمْ وَ ذَوِي بَأْسِكُمْ 

المعنی

و مدار هذا الفصل على الدعاء عليهم مصدّرا بالاستفهام عن حالهم القبيحة الّتى هم عليها من مخالفته على سبيل الإنكار عليهم.

ترجمه شرح ابن میثم

از سخنان آن حضرت عليه السّلام است:

و قد جمع الناس و حضّهم على الجهاد فسكتوا مليّا فَقَالَ(علیه السلام):

مَا بَالُكُمْ أَ مُخْرَسُونَ أَنْتُمْ 

فَقَالَ قَوْمٌ مِنْهُمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنْ سِرْتَ سِرْنَا مَعَكَ فَقَالَ(علیه السلام): 

مَا بَالُكُمْ لَا سُدِّدْتُمْ لِرُشْدٍ وَ لَا هُدِيتُمْ لِقَصْدٍ أَ فِي مِثْلِ هَذَا يَنْبَغِي لِي أَنْ أَخْرُجَ وَ إِنَّمَا يَخْرُجُ فِي مِثْلِ هَذَا رَجُلٌ مِمَّنْ أَرْضَاهُ مِنْ شُجْعَانِكُمْ وَ ذَوِي بَأْسِكُمْ 

ترجمه

اين سخنان را هنگامى ايراد كرده كه مردم را گرد آورده به جهاد ترغيب فرمود، و چون آنها ديرى خاموش مانده پاسخى ندادند، امام (ع) فرمود: «شما را چه مى شود مگر گنگ شده ايد گروهى از آنان گفتند اى امير مؤمنان اگر خود آهنگ عزيمت كنى ما تو را همراهى خواهيم كرد، امام (ع) فرمود: شما را چه شده كه به راه راست در نمى آييد، و به حقّ راه نمى يابيد آيا در چنين هنگامى سزاوار است من خود براى جنگ بيرون روم بلكه شايسته اين است يكى از دلاور مردان شما كه من او را بپسندم و شجاع و نيرومند باشد به سوى دشمن گسيل شود

شرح

محور اين خطبه بر نفرين به آن مردم است، و با پرسش از چگونگى احوال ناخوشايند و روش زشت و مخالفت آميز آنها بر سبيل انكار و سرزنش آغاز شده است، سپس از اين كه پيشنهاد كرده اند امام (ع) شخصا براى جنگ بيرون رود، نيز آنان را نكوهش مى كند، پس از آن در باره اين كه چه كسى سزاوار است به جاى او براى نبرد روانه شود، اشاره كرده

شرح مرحوم مغنیه

ما بالكم أ مخرسون أنتم

فقال قوم منهم: يا أمير المؤمنين إن سرت سرنا معك، فقال عليه السّلام:

ما بالكم لا سدّدتم لرشد، و لا هديتم لقصد، أفي مثل هذا ينبغي لي أن أخرج إنما يخرج في مثل هذا رجل ممّن أرضاه من شجعانكم و ذوي بأسكم

اللغة:

لا سدّدتم لرشد: لا وفقتم لخير.

الإعراب:

ما بالكم مبتدأ و خبر، و المصدر من أن أخرج فاعل ينبغي

المعنى:

حث الإمام (علیه السلام) أصحابه على الجهاد في بعض المواقف، فلم يجيبوه بشي ء، كأن في آذانهم وقرا، فقال: (أ مخرسون أنتم) فأجابه واحد منهم بقوله: (ان سرت سرنا معك). فقال الإمام (علیه السلام): (لا سددتم لرشد، و لا هديتم لقصد) و الرشد الهداية و الاستقامة، و القصد الاعتدال، و ليس هذا دعاء كما توهم البعض، بل بيانا لواقع الحال في صيغة الدعاء، و القصد منه اللوم و التوبيخ (أفي مثل هذا- الى- الفارغ).

شرح منهاج البراعة خویی

و من كلام له عليه السّلام و هو المأة و الثامن عشر من المختار في باب الخطب و قد جمع النّاس و حضّهم على الجهاد فسكتوا مليّا فقال عليه السّلام:

ما بالكم أ مخرسون أنتم

فقال قوم منهم: يا أمير المؤمنين إن سرت سرنا معك. فقال عليه السّلام:

ما بالكم لا سدّدتم لرشد، و لا هديتم لقصد، أ في مثل هذا ينبغي لي أن أخرج، إنّما يخرج في مثل هذا رجل ممّن أرضاه من شجعائكم و ذوي بأسكم

اللغة

(المليّ) الهواء من الدّهر و الساعة الطويلة من النّهار قال تعالى: و اهجرني مليّا، و (مخرسون) اسم مفعول من أخرسه اللَّه و (سدّدتم) بالتخفيف و التشديد و (الشجعاء) جمع شجيع و في بعض النسخ شجعانكم بالنّون و هو بالضّمّ و الكسر جمع شجاع

الاعراب

مليّا منصوب على الظرف

المعنى

إنّ هذا الكلام قاله أمير المؤمنين عليه السّلام بعد انقضاء أمر صفّين و النهروان في بعض غارات أهل الشام على أطراف العراق، (و قد جمع النّاس و حضّهم) أى حثّهم (على الجهاد فسكتوا مليّا) أى ساعة طويلة (فقال عليه السّلام) توبيخا لهم على تثاقلهم (ما بالكم أ مخرسون أنتم) فلا تنطقون (فقال قوم منهم يا أمير المؤمنين عليه السّلام ان سرت) إلى العدوّ (سرنا معك فقال عليه السّلام: ما بالكم لا سددتم لرشد و لا هديتم لقصد) دعاء عليهم بعدم الاستقامة و السّداد لما فيه الصّلاح و الرّشاد و عدم الاهتداء للقصد أى الأمر المعتدل الذي لا يميل إلى أحد طرفي الافراط و التفريط.

(أفي مثل هذا ينبغي لي أن أخرج) استفهام على سبيل التوبيخ و الانكار، و الاتيان باسم الاشارة للتحقير كما في قوله تعالى: « أَ هذَا الَّذِي يَذْكُرُ آلِهَتَكُمْ»

(انما يخرج في مثل هذا رجل ممّن ارضاه من شجعانكم و ذوى بأسكم) و شجاعتكم.

شرح لاهیجی

و من كلام له (علیه السلام) و قد جمع النّاس و حصّهم على الجهاد فسكتوا مليّا فقال عليه السّلام يعنى از كلام امير المؤمنين عليه السّلام است در وقتى كه جمع كرد مردم را و تحريص كرد ايشان را بر جهاد پس مردم ساكت گشتند در اندك زمانى پس امير المؤمنين عليه السّلام فرمود ما بالكم ا مخرسون و قال قوم منهم يا امير المؤمنين ان سرت سرنا معك يعنى گفت امير مؤمنان (علیه السلام) كه چيست شما را كه خاموشيد ايا گنگ و لال خلق شده ايد شما و گفتند جماعتى كه يا امير مؤمنان اگر تو حركت ميكنى بسوى جهاد ما نيز حركت مى كنيم با تو فقال عليه السّلام ما بالكم لا سدّدتم لرشد و لا هديتم لقصد او فى مثل هذا ينبغي ان اخرج انّما يخرج فى مثل هذا رجل ممّن ارضاه من شجعانكم و ذوى بأسكم يعنى پس گفت امير (علیه السلام) كه چه مى شود شما را هرگز راست كرده نشديد از براى رشادتى و هرگز راه يافته نشديد از براى مطلبى ايا و در مثل اين سفر سزاوار است كه من بيرون روم لازم است كه بيرون رود در مثل اين سفر مردى از كسانى كه من راضى باشم رفتن او را از دليران شما و صاحب جنگ شما يعنى جنگ آزموده شما

شرح ابن ابی الحدید

و من كلام له ع و قد جمع الناس و حضهم على الجهاد فسكتوا مليا

فقال ع : مَا بَالُكُمْ أَ مُخْرَسُونَ أَنْتُمْ فَقَالَ قَوْمٌ مِنْهُمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنْ سِرْتَ سِرْنَا مَعَكَ فَقَالَ ع مَا بَالُكُمْ لَا سُدِّدْتُمْ لِرُشْدٍ وَ لَا هُدِيتُمْ لِقَصْدٍ أَ فِي مِثْلِ هَذَا يَنْبَغِي لِي أَنْ أَخْرُجَ وَ إِنَّمَا يَخْرُجُ فِي مِثْلِ هَذَا رَجُلٌ مِمَّنْ أَرْضَاهُ مِنْ شُجْعَانِكُمْ وَ ذَوِي بَأْسِكُمْ

المعنی

سكتوا مليا أي ساعة طويلة و مضى ملي من النار كذلك قال الله تعالى وَ اهْجُرْنِي مَلِيًّا و أقمت عند فلان ملاوة و ملاوة و ملاوة من الدهر بالحركات الثلاث أي حينا و برهة و كذلك أقمت ملوة و ملوة و ملوة بالحركات الثلاث و قوله أ مخرسون أنتم اسم المفعول من أخرسه الله و خرس الرجل و الخرس المصدر 

شرح نهج البلاغه منظوم

و من كلام لّه عليه السّلام

و قد جمع النّاس و حضّهم على الجهاد فسكتوا مليّا، فقال عليه السّلام: أ مخرسون أنتم فقال قوم مّنهم: يا أمير المؤمنين إن سرت سرنا معك، فقال عليه السّلام: ما بالكم لا سدّدتم لرشد، وّ لا هديتم لقصد أفى مثل هذا ينبغي لى أن أخرج إنّما يخرج فى مثل هذا رجل ممّن أرضاه من شجعانكم و ذوى بأسكم

ترجمه

از سخنان آن حضرت عليه السّلام است كه هنگامى كه مردم را جمع كرده و آنان را براى جنگ با دشمن بر ميانگيخت و آنان سر در پيش افكنده خاموش ايستاده بودند لذا حضرت بانگ بر آنان زده فرمودند: شما را چه مى شود كه اين طور خاموشيد (مگر لال خلق شده ايد) پس گروهى از آنان گفتند يا امير المؤمنين اگر خودت براى جنگ با دشمن جلو بيفتى ما از دنبالت خواهيم بود (حضرت از اين پاسخ بيشتر بر آشفت و) فرمود: چيست شما را كه هرگز نه بطريق حقّ ارشاد مى شويد، و نه بسوى راهى هدايت مى گرديد، آيا در چنين موقعى سزاوار است كه من خودم حركت كنم من بايد در اين جنگ هر كس از شجاعان و دليران شما را كه خود بپسندم با شما همراه كنم

نظم

• چو جنگ نهروان آمد بپايانگشوده شاميان چنگال عدوان
• باطراف عراق آورده يورش فكنده در ميان خلق شورش
• رعيّت را نموده مال تاراجدهات آمد به تير نهب آماج
• ز نطق آتشين سلطان خوبان هر آنچه گرم كردن خواست ياران
• تو گفتى جمله آهن سرد كوبيديكى خون گرم از جايش نجنبيد
• بنطق شه سراپا گوش بودندو ليكن جملگى خاموش بودند
• شه دين بانگ بر رخشان بتندىبزد كز چيست اين اهمال و كندى
• بگاه داستان شيرين مقاليدچه شد اكنون كه اينسان لنگ و لاليد
• گروهى جاى در خرمهره سفتندجواب شاه بى شرمانه گفتند
• كه سوى جنگ خود اوّل كن اقبالكه ما آئيم در ثانى ز دنبال
• امير المؤمنين اين گفته به شنفت بقلبى پر شرر پاسخ چنين گفت
• شماها را چه شد كاندر ره حقنيائيد و نمى گرديد ملحق
• نمى گرديد ارشاد و هدايت غوايتتان ندارد چون نهايت