24 آبان 1393, 13:55
كلمات كليدي : قضیه، قضیه حملیه، قضیه ذهنیه، قضیة خارجیه، قضیه حقیقه، قضیه شرطیه، موضوع، حكم
نویسنده : محمد درگاه‌زاده
قضیه در اصطلاح فلسفه و منطق عبارت است از جمله تامّ خبری که ذاتاً متصّف به صدق و کذب بشود. قضیه تقسیمات مختلفی دارد که هر کدام به اعتبار و جهات مختلفی انجام پذیرفته‌اند، مانند تقسیم قضیه به حملیه و شرطیه، موجبه و معدوله، شخصیٌه، طبعیٌه، و مهمله.
قضیه حملیۀ موجبه، را به اعتبار ظرف تحقّق موضوع آن، به سه قسم ذهنیه، خارجیه و حقیقیه تقسیم کرده‌اند:
1-قضیۀ ذهنیه:قضیه‌ای است که موضوع آن تنها در ذهن موجود است، مانند مفهوم کلّی که بر افراد زیادی صدق می‌کند.
2- قضیه خارجیه: قضیه‌ای است که موضوع آن خصوص افراد محقّق الوجود در یکی از زمان‌های سه‌گانه می‌باشد. به عبارت دیگر قضیه‌ای است که حکم در آن، خصوص افراد فعلی (نه فرضی و تقدیری) در یکی از زمان‌های سه‌گانه است؛ مانند: مردم ایرام مهربان هستند.
3- قضیه حقیقیه: قضیه‌ای است که موضوع آن هم شامل افراد محقّق الوجود و هم افراد مقدَّرالوجود می‌شود؛ بنابراین موضوع در قضایای حقیقیه محدود به افراد موجود در عالم در یکی از زمان‌های حال، گذشته و آینده نیست؛ بلکه شامل افراد فرضی و تقدیری نیز می‌شود، مانند: «زوایای داخلی هر مثلث 180 درجه است»، در این مثال، برای برابر بودن زوایای داخلی با 180 درجه، مخصوص مثلث‌هایی که در عالم موجود بوده و یا در آینده موجود خواهند شد، نیست؛ بلکه هر فردی از مثلث در هر زمانی موجود، همین حکم را دارد.
علت اینکه حکم در قضایای حقیقیه شامل تمامی افراد موضوع (تقدیری و فعلی) می‌شود، این است که حکم در این گونه قضایا روی طبیعت موضوع رفته است برخلاف قضایای خارجی که حکم روی افراد رفته است نه طبیعت، و هر کجا که طبیعت یک شیء، محقق و موجود شود، لوازم آن نمی‌تواند از آن منفک گردد؛ برای مثال در قضیه «زوایای مثلث مساوی با 180 درجه است» حکم روی طبیعت و ماهیت مثلث رفته است و طبیعت مثلث از آن جهت که مثلث است، نمی‌تواند به جز این باشد، اگر فرض کنیم مثلث دیگری نیز، غیر از مثلث‌های موجود، تحقق پیدا کند باز همین حکم را خواهد داشت.
فرق بین قضایای حقیقیه و خارجیه به معنای یاد شده را، ابتدا ابن سینا طرح کرد؛ ولی بعدها در آثار برخی فلاسفه تفسیر نادرستی از این‌گونه قضایا ارائه گردید. برای نمونه "حاجی سبزواری" فرق بین این دو را چنین تبیین می‌کند:
«قضیه حقیقیه شامل تمامی افراد موضوع هر چند افراد محقق در آینده، می‌شود؛ ولی قضیه خارجیه شامل افراد آینده نمی‌شود.»
این تفسیر نادرست وی، در علم اصول فقه نیز وارد شد.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان