در
بخش نخست اين مقاله، مفهوم عفاف، کاربرد عفاف در قرآن، عموميت عفاف و گستره عفاف
در سيره رضوي مورد تحليل و بررسي قرار گرفت. همچنين به موضوعات کنترل و محدود سازي
نگاه، برخورد شديد با روابط جنسي نامشروع و حجاب و پوشش زنان و رعايت حريم محرم و
نامحرم به عنوان مصاديق بارز و مهم در گستره عفاف اشاره شد. در مطلب پيش رو مصاديق
ديگري در گستره عفاف از منظر آيات و روايات مورد بررسي قرار مي گيرد.
رسول اکرم(ص) مي فرمايند :هلاکت زنان امت من
دو چيز است: يکي طلاو زينت آلات و يکي لباس هاي نازک بدن نما.(مجموعه ورام ،1384ق،
ج2، ص8)
ويل دورانت معتقد است: عفت، زن را توانا مي
سازد که با جستجوي بيشتري عاشق خود را، يعني کسي را که افتخار پدري فرزندان او
راخواهد داشت برگزيند.(تاريخ تمدن ويل دورانت، ج 11 ،ص 112)
امام خميني(ره) در خصوص حجاب مي فرمايند:
«حجاب به معناي متداول ميان ما كه اسمش حجاب اسلامي است با آزادي مخالفتي ندارد.
اسلام با آنچه خلاف عفت است مخالفت دارد و ما آنان را دعوت مي كنيم كه به حجاب
اسلامي رو آورند و زنان شجاع ما ديگر از بلاهايي كه غرب به عنوان تمدن به سرشان
آورده است به ستوه آمد ه اند و به اسلام پناهنده شده اند.»(صحيفه نور، سازمان
مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، شماره يك، اسفند 41)
مراعات روابط متقابل همسران
امام رضا(ع) در خصوص اهميت دادن به همسر و
پيامد حفظ عفاف توسط زن مي فرمايند: «بزرگترين موهبتي که نصيب بنده خدا مي گردد
اين است که همسر شايسته اي داشته باشد که هر گاه مرد او را مي بيند شاد شود و آن
زن در غياب شوهر حافظ عفت خويش و اموال وي باشد»( بحارالانوار، ج 104، باب 91)
روزي حسن بن جهم به محضر امام رضا(ع) مشرف
شد. وي متوجه شد که حضرت، ظاهري آراسته دارد و خضاب هم کرده است. با تعجب پرسيد:
«خضاب کرده ايد؟» امام فرمود: «بله، با حنا و برگ نيل خضاب کرده ام؛ مگر نمي داني
که اين کار، سودي فراوان دارد؛ از جمله آنکه همسر تو دوست دارد در تو همان زيبايي
و آراستگي را ببيند که تو دوست داري در او ببيني، و زناني [در اقوام گذشته] از
دايره عفت، بيرون رفتند و فاسد شدند. و چنين نشدند، مگر به دليل کم توجهي
شوهرانشان به آرايش خود».(مکارم الاخلاق، ص 81)
حضرت رضا(ع) در سخن ديگري در همين باره مي فرمايند:
«زنان يهود از عفت بيرون رفتند و فاسد شدند، و چنين نشدند مگر به دليل کم توجهي
شوهران به آرايش و نظافت خود».
«وَ قَالَ إِنَّهَا تَشْتَهِي مِنْکَ مِثْلَ
الَّذِي تَشْتَهِي مِنْهَا» همسرت از تو همان را مي خواهد که تو از او توقع داري.
مهم ترين رابطه همسران رابطه جنسي است كه در
قرآن سفارش موكد به پنهاني بودن روابط زناشويي همسران شده است و اينكه براي حفظ
شرم و حيا در جامعه و جلوگيري از آلودگي هاي اخلاقي و جنسي در بين فرزندان و
همسالان ايشان روابط زناشويي پنهاني و به دور از نگاه ديگران باشد قرآن در اين
خصوص تاکيد دارد:
آشكار كردن كشش هاي جنسي در سطح جامعه، زمينه
ساز ناهنجاري هاي جنسي، روابط نامشروع و ناهنجاري هاي اجتماعي است.(نور 58)
خويشتن داری جنسی
قرآن كريم، كنترل خواسته هاي جنسي و آلوده
نشدن به روش هاي نارواي جنسي را عفت مي نامد. راه ارضاي نيازهاي جنسي ازدواج است
ولي كساني كه امكان ازدواج ندارند بايد عفت و خويشتن داري پيشه كنند.(نور 33)
در عصر كنوني كه بي اخلاقي بيداد مي كند، بي
حجابي زياد است، دختران و پسران جواني كه امكان ازدواج برايشان فراهم نيست، بايد
اين توصيه خداوند را با جان و دل بپذيرند تا بتوانند زندگي پاكي را داشته باشند.
پرهيز از تبرج و جلوه گری زنانه
تبرج به معناي: تبختر و تكبر در راه رفتن،
اظهار نمودن زينت و لباس نازك پوشيدن(محاسن التاويل، محمد جمال الدين قاسمي، ج 13،
ص 349) است.
امام رضا(ع) فرمودند: هر کس لباس بپوشد تا
مباهات و جلوه گري کند خدا رحمتش را از او باز مي دارد.(بحارالانوار، ج 103، باب
61-62)
مصاديق تبرج
هر كاري كه خود نمايي در آن باشد و باعث جلب
توجه جامعه شود مصداق تبرج است از جمله:
لباس شهرت
لباس شهرت! لباسي است كه خلاف عرف جامعه است
و انسان با پوشيدن آن انگشت نما شود پيامبر(ص) مي فرمايند: «كسي كه لباس شهرت
بپوشد خداوند در روز قيامت از وي روي برمي گرداند».(مجمع الزوائد، هيثمي، ج 5، ص
135)
هر مرد و زن مكلفند لباس مختص به خود را بر
تن كنند در غير اين صورت مصداق ديگري از تبرج است پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند
«خداوند، مردهايي را كه متشبه به زنان شده و همين طور زن هايي را كه متشبه به
مردان شده، را لعن كرده است».(بحارالانوار، ج 103، ص 258)
لباس
نازك پوشيدن
لزوم پوشش براي زنان در قسمت هاي قبلي ذكر شد
اما آنچه كه مغفول مانده است اين است كه آيا مردها مجاز به پوشيدن هر نوع لباسي
هستند يا خير؟ حضرت علي(ع) مي فرمايند: «بر شما لازم است لباس ضخيم (که بدن نما
نباشد) زيرا هر كسي كه لباسش نازك است، دينش نيز همچون لباسش نازك و ضعيف
است».(همان، ج 83، ص 183) از اين كلام حضرت بر مي آيد كه مردها هم بايد در پوشش
خود دقت كرده و از تبرج دوري كنند.
غير از موارد فوق و همچنين حجاب كامل بدن
مصاديقي از تبرج است كه مختص زنان است قرآن هر گونه خود نمايي را براي زن نهي مي
كند از جمله:
تعطر
و تزين
پيامبر(ص) مي فرمايند: «اگر زني خود را معطر
كند و بر مردي بگذرد كه بوي او را دريابد، زناكار است».( نهج الفصاحه، ص 34)
راه
رفتن تحريک آميز
قرآن راه رفتن با صداي زينت هايي كه به
پاهاست را حرام مي داند.
سخن
گفتن عشوه گرانه
قرآن به زنان تاكيد مي كند كه نرم و نازك و
با خود نمايي سخن نگويند. زنان بايد به گونه‌اي شايسته و تنها بر معنا و مفهومي كه
مقصودشان است سخن گويند.(احزاب 32)
پرهيز از گفت وگوی با نامحرم
يكي از دام هاي شيطان گفتگو با نامحرم است.
امام باقر(ع) فرمودند: «سخن گفتن با زن نامحرم، از دام هاي شيطان است».
(بحارالانوار، ج 103، ص 219)
پيامبر اکرم(ص) فرمودند: «از گفتگو و اختلاط
با زنان بپرهيز، به راستي هيچ مردي با زن نامحرمي در خلوت سخن نمي گويد مگر اينکه
در دل نسبت به وي رغبت پيدا می‌کند».(بهشت خوبان، محمدي نيا، ص 98)
و نيز از آن حضرت منقول است: شيطان به حضرت
موسي(ع) گفت: اي موسي! با زني که به تو محرم و يا حلال نيست خلوت مکن (تنها مباش)،
به خاطر آنکه هيچ مردي با زن نامحرمي خلوت نمي کند، مگر اين که من همراه آن دو
هستم. (و خودم شخصا آن دو را براي گناه و رابطه نامشروع تحريک و وسوسه مي کنم)
امام خميني(ره) در سخنراني اسفند ماه 41 مي
فرمايند: (صحيفه نور، سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، شماره يك، اسفند 41)
«اسلام مراعات بانوان را در تمام جهت بيش از هر كس نموده و احترام به حيثيت
اجتماعي و اخلاقي آنها موجب شده است كه از اين نحو اختلاط مخالف با عفت و تقواي زن
جلوگيري كند، نه آنكه خداي نخواسته آنان را مانند محجورين و محكومين قرار داده».
شهيد مطهري نيز بيان مي كند نه پرده نشيني نه اختلاط بلكه حريم امن براي زن.(تهاجم
فرهنگي، اداره كل پژوهش و آموزش سيما، 1388 ش، ص 442)
در قرآن كريم خطاب به مومنان آمده است: «و
هنگامي که چيزي از وسايل زندگي را از زنان پيامبر مي خواهيد، از پشت پرده بخواهيد،
اين کار براي پاکي دل هاي شما و آنها بهتر است».(احزاب 53)
هرچند
اين موضوع در خصوص زنان پيغمبر است اما امر به همه زنان مسلمان است. در آماري كه
نماينده مجلس هفتم در كميسيون آموزش مي دهد دلايل افزايش طلاق را اختلاط زن و مرد
در محيط كار عنوان كرده و مي گويد: «روابط زن و مرد در سر کار موجب افزايش آمار
طلاق مي شود. اگر در اجتماع، ارتباط زنان با مردان يک امر عادي به شمار آيد، اين
امر خود يک آسيب اجتماعي است».( آمار سايت سازمان ثبت آمار كشور)
پيامبر اکرم(ص) فرمودند: «پسر بچه! و پسر
بچه! و پسر بچه! دختر بچه! و دختر بچه! و دختر بچه! وقتي به ده سالگي رسيدند
بسترهايشان بايد از همديگر جدا شود. (وسائل الشيعه، ج 3، ص 130)
امام رضا(ع) مي فرمايد: «آنگاه که پسر بچه به
هفت سال رسيد بايد به نماز خواندن وادار شود، اما تا وقتي که بالغ نشده است، بر زن
واجب نيست که موي خود را از او بپوشاند».(همان، ص 132)
برخورد قاطع با گسترش دهندگان بی بند و باری در
روابط زن و مرد
آيه 60 سوره احزاب تاكيد دارد با افرادي كه
مزاحم زنان شده و باعث گسترش شهوت و زنا در جامعه مي شوند، بايد برخورد جدي كرد.
اين آيه بيانگر آن است كه برخي از افراد آگاهانه جامعه را دچار گناه و بي عفتي مي
كنند و بايد با آنها برخورد جدي و قهر آميز كرد.
عصر حاضر با تمام امكانات در خدمت انسان است
اما در پس اين آسايش پديده هايي رو به افزايش است كه باعث بي حرمتي و بي عفتي در
جامعه مي شود. امام رضا(ع) مي فرمايند: «هرگاه مردم گناهان تازه اي را که سابقه
نداشته و مرتکب آن نمي شده اند انجام دهند خداوند هم بلاهاي نو به نو و جديدي را
که سابقه نداشته براي ايشان ايجاد مي کند». (کافي، جلد 3 صفحه 250)
پديده هاي جديد از جمله جهاني سازي، ماهواره،
ايميل، بلوتوث، ارسال پيامك هاي مستهجن، عدم پايبندي به خانواده، ممانعت از
ازدواج، فيلم هاي مستهجن و عدم مراقبت والدين، پرده دري و فاش كردن رازهاي سر به
مهر زندگي شخصي ديگران از طريق نرم افزارهاي پيام رسان عواملي هستند كه جامعه
كنوني گريبان گير آن است و بي عفتي را رواج مي دهد.
پيامبر اکرم(ص) فرمودند: هرکس با غير همسر
خويش شوخي و مزاح کند به اندازه هر کلمه اي که در دنيا سخن گفته باشد، خداوند هزار
سال او را در زندان دوزخ نگاه خواهد داشت. (علل الشرايع، ص 283 / وسائل الشيعه،
1403 ق، ج 20 ص)
راهكار
عفت ورزيدن
در سيره رضوي راه عفت ورزيدن تعبد محض است
چنانكه ايشان مي فرمايند: «شيطان از انسان مومن، ترس و وحشت دارد و به او نزديک
نمي شود، مادام که مراقب و محافظ نمازهاي پنجگانه اش باشد ولي همين که آن را ضايع
کرد [از وقتشان تاخير انداخت و رعايت حضور قلب در هنگام انجامشان نکرد] شيطان بر
او گستاخ مي شود و او را به دامن گناهان بزرگ مي افکند».
عبادت انسان را در مقابل گناه واكسينه مي كند
و راه خوب زيستن را برايش هموار مي كند چه فلسفه و اهميت عبادت را بداند و چه
نداند.
امام رضا(ع) فرمودند: «بدانيد که تسليم اوامر
الهي بودن در راس طاعت و بندگي حق تعالي قرار دارد خواه انسان فلسفه و دليل امر و
دستور حق تعالي را بفهمد و به عمقش پي ببرد و خواه از آن چيزي نفهمد و از درکش
عاجز باشد.(بحارالانوار، ج 17، ص 209)
از اميرالمومنين(ع) پرسيدند، به چه چيز مي
شود چشم را از مناظر شهوت انگيز پوشاند؟ فرمود: با تسليم شدن و تحت نفوذ و محبت در
آوردن براي خدائي که پنهان و آشکار را مي داند.
از بهره مند شدن مردم از لذت هاي مادي جاي
بسي تعجب است که در کارهايش سرگردان مانده است. وعظ و اندرز، او را بانگ هشياري مي
زند و او نمي پذيرد و بيدار نمي شود مانند مرده اي که در سکرات مرگ باشد. با
خداوند به وسيله نافرماني و معصيت به مبارزه برمي خيزد و در آشکار و خلوت از او
نمي ترسد و اگر در سختي و گرفتاري افتد تضرع و زاري مي کند و چون رهايي يابد به
عادت اولي خود برمي گردد.
از ديگر راهكارها براي عفيف زيستن، ارزشمندي
زن عفيف در جامعه و بي ارزشي زناني است كه هم خود پاكدامن نيستند و هم به آلودگي
جامعه كمك مي كنند.
پيامبر اعظم(ص) فرمودند: «پروردگارا زناني که
خود را پوشيده نگه مي دارند، مشمول رحمت و غفران خود بگردان». (مستدرک الوسايل، ج
3، ص 244)
امام
جعفر صادق(ع): اگر زن عفت داشته باشد به دنيا مي ارزد و گرنه به خاک هم نمی‌ارزد.
پيامبر اکرم (ص): « ... زني که براي حفظ
غيرت، استقامت ورزيد و براي خدا وظيفه خود را به خوبي انجام داد، خداوند پاداش
شهيد را به او خواهد داد». (بحارالانوار، جلد 103، ص 250)
و احاديث متعددي كه در تاييد حفظ حرمت و عفاف
زن، جايگاه رفيع ايشان را در پيشگاه خداوند ياد آور مي شود.
نتيجه
گيری
مطالعه و بررسي در مفهوم عفاف و گستره آن در
آموزه هاي وحياني بيانگر اين حقيقت است که عفاف مساله اي است بنيادي که رعايت آن با
حفظ فرد، خانواده و اجتماع در ارتباط تنگاتنگ است. عفاف در چند آيه از قرآن مجيد
به صراحت بيان شده است، دايره عفاف در قرآن خطاب به زن و مرد، شامل همه انواع عفاف
از قبيل، عفاف باطني و سعي بر خويشتن داري، رعايت عفاف ظاهري و پوشش مناسب،
امانتداري و خودداري از دست يازيدن به مال يتيم و همچنين حفظ نفس از درخواست و
التجاء به غير پروردگار را در برميگيرد. رعايت عفاف پيامدهاي عديده اي چه از لحاظ
فردي و چه از لحاظ اجتماعي من جمله حفظ نفس از ارتکاب حرام، شناخته شدن به عفت و
حفظ فرد عفيف از آسيب هاي اجتماعي، حفظ اموال اماني و حفظ و صيانت دين و دوري از
توسل به غير خدا را در برخواهد داشت. مراجعه به آيات و روايات نيز همين معاني را
متذکر مي شود. عدم رعايت عفاف در جامعه، روابط نامشروع، تعرض به مال، ناموس و جان
افراد را به دنبال داشته است به نحوي که در جامعه کنوني بي حجابي و بدحجابي و
متعاقب آن پاشيده شدن کانون خانواده، افزايش روابط نامشروع و تجاوز به عنف و مواري
از اين قبيل شده که بي ترديد توجه به آيات قرآن و سيره ائمه اطهار و علي الخصوص
روايات وارده از حضرت امام رضا(ع) که عميقاً چون دارويي براي درمان بيماري هاي
فردي و اجتماعي است، جامعه را از فرورفتن در منجلاب پليدي ها بازمي دارد و سبب
صعود به قله انسانيت و ايمان خواهد شد.
روزنامه كيهان، شماره 21033 به تاريخ 25/1/94،
صفحه 8 (معارف)