كلمات كليدي : شاهراه اطلاعاتي، بزرگراه اطلاعاتي، فيبر نوري، ابربزرگراه اطلاعاتي، اينترنت
نویسنده : مصطفي همداني
اصطلاح "Information Super Highway" در فارسی به بزرگراه اطلاعاتی،[1] شاهراه اطلاعاتی و ابرشاهراه اطلاعاتی که متناسب با ترجمه لفظی و معنی اولیه و غالب آن است، ترجمه شده است.[2]
برخی بین شاهراه و ابرشاهراه اطلاعاتی تفاوت قائل شده و اعتقاد دارند ابرشاهراه اطلاعاتی همان اینترنت است.[3] زیرا در اینترنت، تجارت، ارسال و دریافت پست الکترونیک (نامه، عکس، فیلم و ...)، مراجعه به کتابخانه‌های روزنامه‌های الکترونیک و اخبار، ارتباط با شرکت‌ها و دانشگاه‌ها و سازمان‌ها، مسافرت مجازی، دیدن فیلم و شنیدن موسیقی، گفتگوی مستقیم صوتی تصویری تا بازی و سرگرمی و آموزش هست.[4] فیبرهای نوری به‌کار رفته برای ارتباطات اینترنتی می‌توانند هزاران‌بار بیشتر از سیم‌ها و کابل‌های قدیمی اطلاعات ارسال کنند به همین دلیل این سیستم را شاهراه فوق‌العاده بزرگ اطلاعاتی [همان ابرشاهراه] می‌نامند.[5] به دلیل این توانمندی فوق‌العاده است که اینان بر این باورند که اینترنت بیش از یک بزرگراه و شاهراه اطلاعاتی است، و واژه "بزرگراه اطلاعاتی" نمی‌تواند دنیای واقعی اینترنت را توصیف کند. استفاده از واژه بزرگراه اطلاعاتی برای اینترنت، مثل استفاده از سیستم قرقره قدیمی در مقایسه با فیزیک کوانتوم است. تصویری از اینترنت باید ارائه شود که الکترون‌ها، کابل‌های فیبرنوری، انتقال داده‌ها با سرعت بالا و تمام اجزای صوتی، بخشی از سیستم اعجاب‌انگیز اینترنت را نشان دهد.[6]
همچنین لازم به ذکر است که ظهور اولیه ریشه اصطلاح "بزرگراه اطلاعاتی" به سال 1909 باز می‌گردد که یک آگهی مربوط به شرکت AT&T، سیستم بل (Bell) یعنی تلفن را یک شاهراه ارتباطی نامیده بود،[7] بنابراین می‌توان گفت شبکه‌های شهری و یا شبکه‌هایی که قدرت رسانش چندرسانه‌ای را ندارند چون خود اینترنت تا قبل از اینکه به توانایی چندرسانه‌ای مجهز شود و یا شبکه‌های غیر مبتنی‌بر فیبر نوری و یا خلاصه یکی از مولفه‌های ابرشاهراه که در مباحث بعدی ذکر خواهند شد را ندارند، نوعی بزرگراه هستند. اما اینترنت، ابرشاهراه اطلاعاتی است.
مولفه‌های اساسی ابرشاهراه اطلاعاتی
1. حامل (انتقال‌دهنده) فوق‌العاده نیرومندی به نام فیبر نوری:[8] شاهراه‌های فوق‌العاده بزرگ اطلاعاتی مبتنی‌بر فیبر نوری است که در حال حاضر پربازده‌ترین انتقال دهنده اطلاعات کامپیوتری است. فیبرهای نوری رشته‌های بسیار ظریف پلاستیک هستند که قابلیت خمش دارند. این رشته‌ها توخالی هستند و نور را از میان خود عبور می‌دهند. با تبدیل علائم کامپیوتری به برق زدن‌های نور می‌توان از فیبرهای نوری برای ارسال اطلاعات استفاده کرد.[9]
ساختمان فیزیکی فیبر نوری
در اواخر قرن بیستم، پیشرفت‌های عمده در الکترونیک نوری (فیبرهای نوری و انتقال لیزری) و تکنولوژی انتقال بسته‌های دیجیتال به طور چشمگیری ظرفیت خطوط انتقال را گسترش داد. شبکه‌های یکپارچه [انتقال اطلاعات با] باند وسیع (IBN) که فکر آن در دهه 1990 شکل گرفته بود، توانست به نحوی چشمگیر از طرح‌های انقلابی دهه 1970 در مورد شبکه دیجیتالی خدمات یکپارچه (ISDN) پیشی گیرد: در حالی‌که ظرفیت حمل "ISDN" روی سیم مسی 124 هزار IBN بایت برآورد شده بود، در 1990 روی فیبرهای نوری، در صورت تحقق البته با قیمتی بالاتر، می‌تواند یک کوادریلیون بایت حمل کند. برای سنجش سرعت دگرگونی، لازم به یادآوری است که در 1956، اولین تلفن کابلی به آن سوی اقیانوس اطلس 50 مدار صوتی فشرده را حمل کرد؛ در 1995 فیبرهای نوری قادر بودند 85 هزار از این‌گونه مدارها را حمل کنند. این ظرفیت انتقال مبتنی‌بر الکترونیک نوری همراه با ساختارهای پیشرفته سوئیچینگ و معماری سیریابی مانند شیوه انتقال غیرهمزمان (ATM) و TCP/IP شالوده شاهراه اطلاعاتی دهه 1990 را تشکیل می‌دهد.[10]
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که "فناوری فیبری"، بزرگراههای عظیم ارتباطات قرن بیست و یکم خواهند بود و جایگزین ارسال امواج از طریق هوا و کابل و مجرای اصلی تصاویر، صدا، داده‌ها و اشکال گرافیکی خواهند شد. فیبرهای نوری، کاراترین وسیله پخش خواهند شد و رسانه‌هایی نظیر رادیو و تلویزیون را که برای ارسال علایم از امواج هوایی استفاده می‌کنند، منسوخ می‌کنند و جانشین روش‌های کابلی برای ارسال امواج می‌شوند.[11]
2. چندرسانه‌ای بودن؛ مجموعه شبکه‌هایی است که در حال فعالیت هستند و جریان صدا، متن، و تصویر را به گونه‌های واقعی و یا مجازی امکان‌پذیر می‌سازند.
3. انتقال تمامی داده‌های گوناگون از مجرای واحد؛ تمامی داده‌های گوناگون صوتی و تصویری و ... از کانال واحدی صورت گرفته و به نشانه‌هایی که ماهیت واحدی دارند تبدیل می‌شوند و این امکانات تکنولوژیک از این واقعیت متنج شده‌اند که تمامی پیام‌ها قابل ترجمه به یک زبان واحد است یعنی زبان دوتایی (صفر- یک) انفورماتیک.
4. استفاده از کامپیوتر با ظرفیت و حافظه مناسب برای مدیریت اطلاعات مورد نظر؛[12] این رایانه‌ها معمولاً کامپیوترهای مادر نام دارند و در بانک‌های اطلاعاتی، که شالوده ابربزرگراه‌های اطلاعاتی هستند نقش پایه‌ای را بر عهده دارند. این کامپیوترها که تعداد آن‌ها بسیار زیاد است و از دیدگاه عموم کاملاً مخفی هستند،[13] کار پردازش و نگهداری داده‌ها را انجام می‌دهند. بنابراین، ابرشاهراه اطلاعاتی جهانی به همه مردم و در همه‌جا می‌تواند خدماتی ارائه دهد، مشروط بر اینکه یک کامپیوتر با ظرفیت و حافظه مناسب برای مدیریت اطلاعات مورد نظر در دسترس باشد.[14]
5. گستردگی دسترسی؛ ابرشاهراه اطلاعاتی جهانی به همه مردم و در همه‌جا می‌تواند خدماتی ارائه دهد.[15]
قدرت ارتباطاتی بزرگراهها و ابرشاهراه اطلاعاتی
تردیدی نیست که یک محور مهم جامعه اطلاعاتی، بزرگراههای اطلاعاتی هستند و این بزرگراهها که اینترنت یکی از نمونه‌های مهم در حال تکوین آن است، از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فضای تازه‌ای را برای انسان‌های معاصر ایجاد می‌کند، فضایی با عناصر تازه، فضایی بدون مرز‌های جغرافیایی و سیاسی و بالاخره تصویری از انسان همه‌جا حاضر را به دست می‌دهد. تأثیر این بزرگراههای اطلاعاتی را مشابه با اختراع چاپ ذکر کرده‌اند. این بزرگراهها بر ارتباطات، آموزش، تفریح، رفاه و ... انسانی مؤثرند و درحوزه‌های بسیاری آگاهی‌ها، نگر‌ش‌ها و رفتارهای بشری را تحت تأثیر قرار خواهند داد.[16]
اهم امکاناتی که ابربزرگراه‌های اطلاعاتی می‌توانند با توجه به زمینه فعالیت خود در دسترس قشرهای مختلف جامعه (برحسب نیازها و علائق آنان) قرار دهند عبارت‌اند از:
1. ارسال نامه‌های الکترونیک برای اعضاء شبکه،
2. مشاهده انواع مختلف فیلم‌های سینمایی، نوارهای ویدئویی و یا برنامه‌های رادیو تلویزیونی از کانال‌های مختلف،
3. انجام پاره‌ای عملیات بانکی،
4. اطلاع‌رسانی علمی و دستیابی به تازه‌های پژوهشی،
5. ارتباط سریع و مستقیم پژوهشگران با یکدیگر و نیز موسسات پژوهشی،
6. اداره و نظارت از راه دور بر کار همکارانی که در نقاط مختلف مشغول کارند،
7. عرضه خدمات اداری، فنی، مالی و ... برای موسسات مختلف از راه دور،
8. برقراری ارتباط میان افراد مختلفی که به انگیزه‌های متفاوت قصد ایجاد ارتباط با یکدیگر را دارند.
9. ایجاد یک مرکز جستجوی اطلاعاتی که همانند یک فرهنگ‌نامه جهانی افراد، مفاهیم و اشیاء و ... عمل می‌کند.
10. بردن اعضاء از طریق فضای الکترونیک به موزه‌ها، کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، تئاترها، مراکز انتشاراتی ... و دسترسی به هر چه که در هر یک از آن‌ها قابل مطالعه و یا مشاهده است.[17]
منابع :
[1]. محسنی، منوچهر؛ جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی، تهران، دیدار، 1386، چاپ اول از ویرایش دوم، ص24-23.
[2]. دفلور، ملوین و دنیس، اورت ای؛ شناخت ارتباطات جمعی، سیروس مرادی، تهران، انتشارات دانشکده صدا و سیما، 1387، چاپ دوم، ص317-316.
[3]. ابو، بوسا؛ امپریالیسم سایبر، پرویز علوی، تهران، ثانیه، 1385، چاپ اول، ص20.
[4]. جعفرنژاد قمی، عین‌الله و عباس‌نژاد، رمضان؛ ICDL (مهارت اول: مفاهیم پایه فناوری اطلاعات)، تهران، علوم رایانه، 1384، چاپ یازدهم، ص73-70.
[5]. جفریس، دیوید؛ فضای مجازی، داود شعبانی داریانی، تهران، الهام، 1381، چاپ دوم، ص5.
[6]. جعفرنژاد قمی، عین‌الله و عباس‌نژاد، رمضان؛ پیشین، ص68.
[7]. دفلور، ملوین و دنیس، اورت ای؛ پیشین، ص316.
[8]. محسنی، منوچهر؛ پیشین، ص23.
[9]. جفریس، دیوید؛ پیشین، ص5.
[10]. کاستلز، مانوئل؛ عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکه‌ای)، احد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران، طرح‌نو، 1389، چاپ ششم، ج1، ص76-75.
[11]. سعیدی، رحمان؛ تکنیک‌های روابط عمومی، تهران، سمت، 1389، چاپ پنجم، ص70.
[12]. دفلور، ملوین و دنیس، اورت ای؛ پیشین، ص317.
[13]. محسنی، منوچهر؛ پیشین، ص24-23.
[14]. دفلور، ملوین و دنیس، اورت ای؛ پیشین، ص317.
[15]. همان.
[16]. محسنی، منوچهر؛ پیشین، ص20-19.
[17]. همان، ص24-23.