كلمات كليدي : ليزرژيك اسيد دي اتيلاميد، مواد توهم زا، اسيد، اختلالات رواني، آسيب شناسي رواني
نویسنده : زينب كاوندي
لیزرژیک اسید دی اتیلامید، از جمله مواد روان‌گردانی است که استفاده از آن در افراد، باعث به وجود آمدن وابستگی می‌گردد. با این تفاوت که این ماده جزء آن گروه از وابسته‌کننده‌ها دسته‌بندی می‌شود که موجبات روان‌پریشی و توهم‌زایی[1] را در فرد مصرف‌کننده به وجود می‌آورد. به همین دلیل، این ماده و مواد مشابه با عنوان مواد یا داروهای توهم‌زا معروف می‌باشند. دلیل توهم‌زایی این مواد، از این جهت است که روان‌پریشی‌زاها بر دستگاه عصبی اثر گذاشته و منجر به ایجاد تغییراتی در هشیاری می‌گردند.
این مواد در ادراک فرد از محیط درون و بیرون تغییراتی را به وجود می‌آورند و نتیجه این تغییرات و تجربیات نابهنجار ادراکی، به شکل توهمات و هذیان‌ها ظاهر می‌گردد که معمولا هم دیداری هستند. مسمومیت با داروهای توهم‌زا، تغییرات ناسازگارانه رفتاری و روانی مانند اضطراب، افسردگی، ترس از دست دادن عقل، تفکر پارانوئید و به‌طور کلی اختلال در عملکرد را به وجود می‌آورد. پاسخ‌های فیزیولوژیک بدنی نیز در برابر مصرف این مواد عبارتند از: گشادی مردمک‌ها، افزایش ضربان قلب، تعریق، تپش قلب، دید تار، لرزش و ناهماهنگی حرکتی؛ که شدت این مشکلات در افراد متفاوت است. گاهی مصرف این مواد می‌تواند منجر به اختلالات دیگر روانی از جمله دلیریوم، اختلال روان‌پریشی، اختلال خلقی و اختلال اضطرابی شود که در این باره باید به این مطلب و نکته توجه داشت که علت این اختلال‌ها مصرف این گروه از مواد می‌باشد.
داروهای توهم‌زا، چند نوع هستند که برخی از آنها مصنوعی و برخی طبیعی می‌باشند. مسکالین[2]، سیلوسیبین[3](که در قارچ‌های توهم‌زا یافت می‌شود) و دمیتیل تری پتامین[4] از جمله روان‌پریشی‌زاهای طبیعی هستند و روان‌پریشی‌زاهای مصنوعی عبارتند از: دی اتیل تری پتامین[5]، دی متوکسی متیل آمفتامین[6] و لیزرژیک اسید دی اتیلامید(LSD).[7]
لازم به ذکر است که، اغلب داروهای توهم‌زا از مواد گیاهی به دست می‌آیند و از نظر ساختار شیمیایی به آمین‌های بیوژنیک موجود در مغز مثل سروتونین، نوراپینفرین و دوپامین شباهت زیادی دارند. این مواد به خاطر آثار قابل توجهی که بر ذهن می‌گذارند، اغلب در مراسمات مذهبی و پزشکی قومی توسط فرهنگ‌های اولیه‌ای که آنها را کشف کردند، مصرف می‌شوند. قدمت مصرف برخی از این مواد در بسیاری از فرهنگ‌ها به یک قرن هم می‌رسد؛ چرا که بعضی از این اقوام و افراد از استفاده چنین موادی به عنوان راهی برای کسب بینش مذهبی سود می‌جویند.[8]
لیزرژیک اسید دی اتیلامید که به زبان عامیانه "اسید" نامیده می‌شود، در اواخر دهه 1930 در آزمایشگاه دارویی ساندوز سوئیس کشف شد. زمانی که دانشمندی به نام آلبرت هافمن شیمی‌دان، روی قارچی(آرگوت)[9] کار می‌کرد، موادی از قارچ به تصادف جذب پوست او شد و تجربه توهم‌زایی را در وی به وجود آورد. او چند روز بعد از این تجربه، به این فکر افتاد که مقدار کمی از این قارچ را برای بررسی تاثیر آن مصرف کند که پس از مصرف، هافمن تاثیرات شدید و وحشتناکی را تجربه کرد. به عنوان مثال، او گزارش می‌دهد که تصور می‌کرده که عقلش را از دست داده است و از آنچه که مشاهده می‌کرده به وحشت افتاده بود.
این ماده نوعی داروی ترکیبی است که از این قارچ به دست می‌آید. مهمترین ماده ترکیبی LSD، آرگوتامین[10] است که موجب انقباض رگ‌های خونی و دیگر عضلات صاف مثل رحم می‌شود؛ به همین دلیل قرن‌ها در رشته مامایی مصرف می‌شده است.[11]
لیزرژیک اسید دی اتیلامید، ماده‌ای است بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه که اثرات آن با 50 میکروگرم(هر میکروگرم یک میلیونیوم گرم است) ایجاد می‌شود. مقداری که شکل خالص آن، با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نیست. هیچگونه LSD قانونی و مصنوعی در دسترس جمعیت عمومی نمی‌باشد و محصول آزمایش‌های غیرقانونی و اغلب تازه‌کار، به ندرت LSD خالص است.[12]
پژوهش‌ها نشان داد که این ماده، ارزش درمانی بسیار ناچیزی دارد. به همین دلیل در اوایل دهه 1960 این دارو غیرقانونی شد؛ هر چند که مدت کوتاهی پس از آن در اواخر دهه 1969 و اوایل دهه 1970، مصرف آن نزد خرده‌فرهنگ هیپی به اوج خود رسید. لیزرژیک اسید دی اتیلامید، داروی بسیار قوی است. مصرف‌کننده پس از مصرف آن، که معمولا آن را می‌خورند مسمومیت توهم‌زا همراه با سرگیجه، ضعف و تغییرات فیزیولوژیکی گوناگون را تجربه می‌کند. لازم به ذکر است اثرات فوری LSD معمولا حدود 4 تا 12 ساعت به طول می‌انجامد. برای مثال، امکان دارد که آنها به خودشان صدمه بزنند، تصادف کنند یا بکوشند از مکانی مرتفع پرواز کنند.[13]
به خاطر آثار روانی غیرعادی حاصل از این مواد، پژوهشگران از دیرباز علاقمند بودند بدانند که آنها چگونه بر مغز اثر می‌گذارند. حاصل پژوهش‌ها از این قرار است که مکانیزم‌های نوروفیزیولوژیکی واقعی حاصل از مواد، هنوز شناخته نشده است. همان‌گونه که در ابتدا بیان شد، ساختارهای شیمیایی اغلب ترکیبات موجود در این طبقه، شباهت زیادی به انتقال‌دهندگان عصبی سروتونین و نوراپینفرین دارند و احتمالا آثار قدرتمندی بر سیستم‌های عصبی می‌گذارند. بدین شکل که داروهای توهم‌زا آثار بازداشتی نیرومندی بر سیستم سروتونین و آثار برانگیختگی غیر مستقیم بر سیستم نوراپینفرین دارند. به عبارتی می‌توان اشاره کرد که بسیاری از آنتاگونیست‌های سروتونین از جمله LSD، سیلوسایبین و دی متیل تریپتامین توهم‌هایی را به وجود می‌آورند که اغلب خوشایندند؛ اما گاهی اوقات موجب ترس و اضطراب می‌شوند. این داروها احتمالا اثرات خود را از طریق عدم بازداری مدارهای نورونی مسبب رؤیا دیدن فراهم می‌آورند.[14]
لیزرژیک اسید دی اتیلامید، اثر برانگیختگی تحریک حسی بیرونی بر سرعت شلیک نورون‌های حاوی نوراپینفرین را به مقدار زیاد افزایش می‌دهد. از آنجایی که سروتونین و نوراپینفرین بر مناطقی از مغز تاثیر می‌گذارند که بر احساس و هیجان مربوط هستند، احتمال دارد پدیده‌های روانی که این داروها به وجود می‌آورند به خاطر تعامل آنها با این سیستم‌ها باشد.[15]
توصیف آثار روان‌شناختی داروهای توهم‌زا دشوار است، زیرا آنها بسیار ذهنی هستند و با تجربه فرد و انتظارات او از دارو و تجربه‌ای که از آن دارد، فرق می‌کنند. یکی از رایج‌ترین گزارش‌ها به تغییرات عمیق در ادراک حسی، از جمله تحریف‌های دیداری، لامسه‌ای یا شنوایی مربوط می‌شود. تصورات و صداها می‌توانند فوق‌العاده واضح یا نامانوس باشند. احساس‌ها می‌توانند از حالتی به حالت دیگر جابه‌جا شوند، پدیده‌ای که به جابه‌جایی حسی معروف است. در برخی افراد این احساس به صورت مثبت تجربه می‌شود، حال آنکه در برخی دیگر کاملا آزارنده بوده و ملامت عمیق به آنها دست می‌دهد. ال اس دی و سایر داروهای توهم‌زا، برخلاف سایر داروهای سوء مصرفی از جمله کوکایین، آمفتامین و هروئین شتاب یا احساس لذت ایجاد نمی‌کنند. به نظر می‌رسد که افراد این داروها را نه به خاطر ویژگی‌های شعف‌آور یا آرام‌بخش، بلکه صرفا به خاطر آثار پیچیده آنها بر ذهن دوست دارند.
داروهای توهم‌زا به خاطر مصرف کم و غیر وریدی بودن مصرف آنها، کمتر گرفتاری‌های پزشکی و اجتماعی به بار می‌آورند. مرگ ناشی از LSD، امری ناشناخته است؛ چرا که آثار سمی بسیار کمی دارد ولیکن در صورت بروز پیامد، فرد واکنش‌های بسیار بد روان‌پریشی را درک خواهد کرد؛ از جمله آنها پرواز بد[16] است که طی آن، مصرف‌کننده دچار واکنش وحشت‌زدگی شدید می‌شود و احساس می‌کند که دیوانه خواهد شد. یکی دیگر از عارضه‌های جدی LSD پدیده‌ای به نام بازگشت[17] است که عبارت است از، عود خود به خود بخش‌هایی از تجربه مصرف LSD، مدت‌ها پس از توقف مصرف دارو.[18]
درمان سوء مصرف توهم‌زاها به شدت واکنش بستگی دارد. گاهی در درمان از داروهای ضدروان‌پریشی استفاده می‌شود و از درمان‌های روان‌شناختی، روان‌درمانی‌های گروهی و گروه‌های حمایتی که دارو مصرف نمی‌کنند، استفاده می‌گردد.