جمعيت زنان جمهوري اسلامي، زهرا مصطفوي، مرضيه حديدچي (دباغ)، سهيلا جلودارزاده، جناح چپ، جناح راست، دوم خرداد 76
نویسنده : محمد علی زندی
این جمعیت به پیشنهاد زهرا مصطفوی (دختر امام خمینی)، به‌همراه برخی از بانوان انقلابی متخصص و تحصیل‌کرده که در پیش و پس از انقلاب دارای فعالیت‌های سیاسی- اجتماعی بودند و یا همراه همسرانشان سهمی در پیشبرد انقلاب داشتند، در سال 1365، رسما تأسیس و کار خود را آغاز کرد[1] و در 12 تیرماه 1368 بهعنوان اولین تشکل سیاسی از وزارت کشور اجازه‌ی فعالیت گرفت.[2] بیشتر اعضا تحصیل‌کرده و دارای مشاغل دولتی و دانشگاهی هستند. حضور برخی از آنان در رده‌های شغلی نسبتا بالای دولتی و اداری، اهمیت خاصی به این تشکل بخشیده است. عملکرد این جمعیت در طول این سال‌ها را می‌توان بیشتر کارهای فرهنگی و گاهی به‌طور مقطعی مشارکت در فعالیت‌های سیاسی نظیر تهیه‌ی لیست‌های انتخابات‌های مجلس شورای اسلامی و اعلام موضع در انتخابات ریاست جمهوری ذکر کرد.[3] اعضای مؤسس آن عبارتند از:
زهرا مصطفوی، مرضیه حدیدچی (دباغ)، ربابه رفیعی طاری (فیاض‌بخش)، فاطمه ایرانمنش، صدیقه مقدسی، قدسیه فیروزان، سهیلا جلودارزاده، فاطمه طباطبائی (همسر احمد خمینی).[4]
اعضای فعال آن عبارتند:
اشرف بروجردی، فرشته اعرابی، اعظم نوری، فروغ احراری، فاطمه رمضان‌زاده، فرزانه مافی، پروانه مافی، زهرا شجاعی، فاطمه راکعی، گوهرالشریعه دستغیب، زهرا مونس موسویان، اعوانی، مکتون، امیری و....[5]
مرامنامه‌ی جمعیت زنان جمهوری اسلامی [6]
در مرامنامه‌ی جمعیت زنان جمهوری اسلامی دو نوع اهداف کلی و ویژه پیش‌بینی شده است که عبارتند از:
اهداف کلی:
1. تبیین و معرفی دین مبین اسلام و فرهنگ متعالی آن.
2. مقابله با استکبار جهانی، بالاخص شیطان بزرگ، صهیونیسم و حکومت‌های ظالمانه.
3. تبیین و افشاگری حکومت‌های نژادپرست، سلطه‌طلب و خودکامه.
4. بیداری ملل محروم و مستضعف، بالاخص زنان ستمدیده‌ی جهان، نسبت به‌حقوق حقه‌ی خود.
5. ایجاد زمینه‌های رشد و ارتقای کیفی و تقویت کیان خانواده، بهعنوان هسته‌ی اصلی ساختار جوامع.
6. مقابله با هجوم و شبیخون‌های فرهنگی، در جهت جلوگیری از انحراف فطرت‌‌‌های انسان و پاسداری از ارزش‌های انسانی.
7. ایجاد باورهای صحیح، اعتماد به نفس، حدیت و آزاداندیشی، برای رسیدن به خودکفایی اقتصادی و قطع وابستگی‌ها.
8. فراگیر ساختن عدالت اجتماعی و بهره‌مند نمودن زنان و مردان به‌طور مساوی از امکانات موجود.
اهداف ویژه:
1. رفع هرگونه تبعیض در مورد زنان.
2. تثبیت جایگاه زنان در خانواده و همچنین در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و... در جوامع.
3. محقق ساختن حضور فعال زنان در سطوح مختلف تصمیم‌گیری و مشاغل حساس و کلیدی.
4. ایجاد ارتباط با تشکل‌های زنان در داخل کشور و در سطوح بین‌المللی.
5. حمایت از حرکت‌های سالم زنان در سطوح جهان.
عملکرد و فعالیت‌های فرهنگی جمعیت زنان
این جمعیت دارای تشکیلات نسبتا منسجم و کار‌آمدی در عرصه‌ی کارهای فرهنگی می‌باشد. این تشکل سه رکن دارد: هیئت رهبری، هیئت اجرایی و شورای داوری. واحدهای نه‌گانه‌ی زیر وظیفه‌ی اداره‌ی امور مختلف جمعیت زنان را بر عهده دارند:
1. واحد تحقیقات: وظیفه‌ی برنامه‌ریزی و نظارت بر اجرای پژوهش‌های مورد نیاز جامعه را بر عهده دارد.
2. واحد انتشارات: چاپ و انتشار مجله‌‌ی "ندا" ارگان جمعیت زنان جمهوری اسلامی، که از بهار 1369ش شروع شده است و چاپ و انتشار مقالات مربوط به کنگره‌ها و سمینارهای مختلف جمعیت زنان و نیز چاپ و نشر نتایج طرح‌های تحقیقاتی صورت گرفته در جمعیت را بر عهده دارد.
3. واحد برنامه‌ریزی.
4. واحد بانک اطلاعات.
5. واحد تبلیغات.
6. واحد روابط عمومی.
7. واحد بین‌المللی.
8. واحد اداری- مالی.
9. واحد امداد و امور خیریه.[7]
این جمعیت دارای فعالیت‌های فرهنگی در سطوح برون مرزی و در سطح کشور است، که بیشتر مریوط می‌شود به برپایی سمینارها، میزگردها، تشکیل کمیسیون‌های تخصصی، برگزاری اردوهای تفریحی فرهنگی، تشکیل کلاس‌های آموزشی مختلف، چاپ و نشر مقاله و جزوات و نشریه‌های مختلف، صدور بیانیه و پیام‌ها، اعزام هیأت‌های تبلیغی و....[8] این جمعیت رئوس عملکرد خود در طی زمان فعالیتش را چنین بیان می‌کند:
1. برگزاری کنگره‌های بین‌المللی، با عنوان زن و انقلاب جهانی اسلام.
2. برگزاری سمینارها و میزگردهای مختلف در ارتباط با تعیین ارزش و جایگاه زنان در جامعه‌ی اسلامی.
3. برگزاری کنگره‌های بین‌المللی با عنوان سیره‌ی نظری و عملی حضرت امام خمینی(ره).
4. تشکیل کمیسیون‌هایی جهت بررسی مسائل مختلف حقوقی و معضلات مربوط به زن و خانواده، با هم‌کاری اساتید و دانشجویان دانشگاه‌ها.
5. برگزاری اردوهای تفریحی- فرهنگی، به‌منظور ارتقای سطح فکری زنان و فراهم آوردن زمینه‌ی همبستگی اقشار مختلف زنان با یکدیگر.
6. تشکیل کلاس‌ها و دوره‌های مختلف آموزشی در زمینه‌های تفسیر قرآن، احکام، عرفان و کلاس‌های آموزشی مختلف.
7. تهیه و تکثیر فیلم ویدئویی افشاگونه از اقدام وحشیانه و ضد انسانی رژیم عراق در بمباران شیمیایی مردم حلبچه و ارسال آن برای سازمان زنان دنیا و برخی شخصیت‌های بین‌المللی زن.
8. چاپ و نشر مقاله‌های مختلف پیرامون موقعیت زنان در اجتماع، اعتلای حقوق زن و... به‌مناسبت‌های مختلف در جراید کشور.
9. صدور پیام‌ها، اطلاعیه‌ها و بیانیه‌های مختلف، بهعنوان اعلام موضع له یا علیه، پیرامون مسائل داخلی و خارجی.
10. اعزام هیأت‌های تبلیغی- فرهنگی به کشورهای مختلف جهان، به‌منظور آشنایی و ایجاد زمینه‌های ارتباط متقابل با سازمان‌های زنان در دیگر کشورها.
11. دعوت و میزبانی هیأت‌های مختلف اعزامی از سازمان‌های زنان دنیا.
12. اعزام هیأت‌هایی به منظور شرکت در کنگره‌ها، سمپوزیوم و سمینارهای بین‌المللی.
13. ارائه‌ی خدمات و کمک‌های مالی در حد امکان به زنان و خانواده‌های بی‌بضاعت و زوج‌های جوان.
14. کمک به حل مشکلات حقوقی و قضایی زنان و انجام وکالت حقوقی رایگان برای زنان.
15. تهیه‌ی مقالات برای برخی نشریات خارجی، به‌منظور رد اتهامات کذب رسانه‌های غربی علیه جایگاه زن در نظام جمهوری اسلامی ایران.
16. ایجاد تماس و تبادل نظر با شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی جهان و برخی نمایندگان سازمان ملل متحد، به‌منظور تبیین جایگاه حقوقی زن در نظام جمهوری اسلامی.
17. اعزام سخنران و هیأت تبلیغی و تشکیل میزگردها و کمیسینون‌های مختلف در سطح شهرستان‌ها.[9]
عملکرد و فعالیت‌های سیاسی جمعیت زنان جمهوری اسلامی
به رغم ثبت جمعیت زنان بهعنوان تشکلی سیاسی و تصریح بر سیاسی بودن آن در اساسنامه‌اش، تاکنون بیشتر فعالیت‌های آن جنبه‌ی فرهنگی داشته و مهم‌ترین فعالیت‌های سیاسی آن به صدور بیانیه و اعلام موضع در مناسبت‌ها اختصاص داشته است. شاخص‌ترین فعالیت سیاسی این گروه، عرضه‌ی فهرست انتخاباتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی و اعلام موضع در انتخابات ریاست جمهوری بوده است. به رغم این‌که اهم فعالیت این جمعیت فرهنگی می‌باشد اما فعالیت‌های سیاسی درخور توجه‌ای نیز در طول چند سال فعالیت این جمعیت وجود داشته است که بیشتر به‌طور مستقل و فارغ از جناح‌بندی‌ها و گرایش‌های چپ[10] و راست[11] بوده است اما ترکیب اعضای شورای مرکزی و اعضای فعال این جمعیت دارای تمایل به جناح چپ می‌باشد. عملکرد این جمعیت در تهیه‌ی لیست‌های انتخاباتی کاندیداهای مجلس نیز به وضوح گرایش سیاسی این جمعیت را نشان می‌دهد، چنان‌که در انتخابات مجلس ششم[12] در لیست کاندیداهای منتخب این جمعیت از حوزه‌ی انتخابیه‌ی تهران 24 نفر از اعضای گروه‌های دوم خرداد و متمایل به گرایش چپ وجود داشتند و تنها 6 نفر از کاندیداهای منتسب به جناح راست و مستقل در این لیست وجود داشت که تمایل نسبی این گروه به جریان دوم خرداد[13] و گرایش چپ را نشان می‌دهد.[14] همچنین در انتخابات ریاست جمهوری از سیدمحمد خاتمی در دوره‌ی هفتم و هشتم و از میرحسین موسوی در دوره‌ی دهم حمایت نمودند.
دیدگاه‌های فرهنگی جمعیت زنان
فاطمه طباطبائی عضو برجسته‌ی جمعیت زنان در مورد مسائل فرهنگی معتقد است: «اگر بتوانیم جوانان را بشناسیم و ارتباط آنان را با دین و فرهنگ غنی خود برقرار نماییم نباید هیچ‌گونه نگرانی از تهاجم فرهنگی داشته باشیم. مسئولان فرهنگی کشور برای هدایت نسل جوان نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارند. اگر جامعه از یک نوشته بر‌‌‌آشفته می‌شوند به خاطر آن است که ما رسالت خود را انجام نداده‌ایم در صورتی که ما جوان خود را بشناسیم، نه یک مقاله، نه یک سخنرانی و نه یک فیلم نمی‌تواند در او تأثیر داشته باشد. کنترل دقیق و احساس مسئولیت مدیران فرهنگی جامعه بهترین راه‌حل برای مقابله با هرگونه ناامنی فکری است.»[15]
دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی جمعیت زنان جمهوری اسلامی
مشکلات صنفی، مسائل اجتماعی زنان جامعه و تأمین حقوق آنها در جامعه مهم‌ترین دغدغه‌ی اصلی اعضای فعال این جمعیت را تشکیل می‌دهد که باعث بیشتر کم‌رنگ‌تر شدن حضور آنها در صحنه‌ی سیاسی جامعه شده است مرضیه حدیدچی (دباغ) یکی از مشکلات زنان را عدم انتخاب تعداد بیشتری از زنان در انتخابات مجلس و بالطبع عدم حضور و تأثیرپذیری آنها در قانون‌گذاری در کشور می‌داند[16] و خواستار حضور فعال زنان در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی و حتی در مجامع بین‌المللی است و در این رابطه معتقد است: «این خانم‌های اعزامی جمهوری اسلامی ایران که در مجامع بین‌المللی شرکت می‌کنند می‌توانند نقش‌آفرینی‌هایی داشته باشند، می‌توانند پیامبر اهداف عالی انقلاب و اسلام عزیزمان باشند و می‌توانند اثرات بسیار گسترده‌ای از حضور خود در جوامع دیگر به جای بگذارند، به شرط این‌که با معیارها و ارزش‌های انقلاب انتخاب شوند و در این اجتماعات شرکت کنند تا به کشورهای دیگر بفهمانیم که پوشش اسلامی و قوانین اسلامی مانعی برای پیشرفت زنان نخواهد بود.»[17]
وی همچنین در مورد حقوق اجتماعی زنان از جمله حق رأی دادن و حق انتخاب شدن معتقد است: «در حکومت‌های اسلامی یکی از وظایف مهم حکومت‌ها این است که میدان را برای زنان و حضورشان در صحنه باز کنند آنان را برای دستیابی به شناختی که باید از حقوقشان داشته باشند راهنمایی کنند این قشر حتی بهتر از مردان می‌توانند صاحب‌نظر، موثر و برنامه‌ریز باشند. لذا اگر دیدیم که دولت‌مردان در هر جامعه‌ای به این نکته دقیق و ظریف توجه خاص ندارند می‌توانیم پی ببریم که یک جای قانونشان می‌لنگد و یک مشکلاتی را در جامعه خواهند داشت. این مشکلات حل نشدنی است مگر این‌که صاحبان اصلی آن مشکل نظریات خاص و دیدگاه‌های خاص، یعنی زنان به میدان بیایند و برای حل مشکلات سرمایه‌گذاری کنند.»[18]
ایشان روند حاکم بر اصلاحات بعد از دوم خرداد که به‌وسیله‌ی خاتمی آغاز شده را حرکتی بسیار زیبا دانسته، «زیرا آن فاصله‌ای که می‌رفت نسل دیروز، یعنی نسل انقلاب را از نسل امروز، یعنی نسل جوان جدا کند و نسل جوان را در یک مسیر دیگری قرار بدهد با یک حرکت بسیار زیبا و حساب شده با آن اثراتی که خداوند متعال در کلمات ایشان گذاشته‌اند از بین رفت و باعث شد که این اثرات بر قلب جوان‌ها نشسته و وسیله‌ی آشتی و نزدیکی دو نسل فراهم گردد.»[19]
سهیلا جلودارزاده از اعضای شورای مرکزی این جمعیت در مورد حضور زنان در صحنه‌ی سیاسی و قانون‌گذاری کشور، معتقد است که: «باید زنان لااقل نیمی از کرسی‌های مجلس را اشغال کنند چرا که در کشورهایی که حقوق زنان به‌طور نسبی به خوبی رعایت می‌شود تعداد قابل توجهی از نمایندگان مجلس را زنان تشکیل می‌دهند و شایسته آن است که در کشور ما که ام‌القرای اسلام و منادی تحقق احکام متعالی اسلام و احقاق حقوق زنان است تعداد بیشتری از نمایندگان مجلس از میان بانوان باشند.»[20]
فاطمه راکعی عضو شورای مرکزی جمعیت زنان در مورد روند اصلاحات و برنامه‌ی کاری مجلس معتقد است: «اکنون که مدتی است از پیروزی انقلاب می‌گذرد، متأسفانه مشکلات و مسائل بزرگی را در ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور شاهدیم و انقلاب شدیدا نیازمند اصلاحات عمیق و بنیادی است. بهترین راه پیشرفت سیستماتیک امور و رسیدن سریع به نتایج مطلوب، ارتباط با متخصصین و کارشناسان در حوزه‌های مختلف است. از طرفی حضرت امام خمینی(ره) معتقد به اجتهاد نوین و پویا بودند که یکی از افتخارات ما استخراج احکام با توجه به شرایط مکان و زمان، از اصول ثابت است ما باید در راه ارائه‌ی لوایح و طرح‌ها که مجلس، علاوه بر کار کارشناسی علمی و تخصصی، نظر فقها و مجتهدین معتقد به اجتهاد پویا و نواندیشی را جویا شویم و طرح‌ها و برنامه‌هایی را به مجلس ارائه کنیم که از جوانب مختلف سنجیده شده و با سرعت قابل طرح و تصویب است.»[21]