حزب توده

حزب توده، كمونيسم، دولت مشروطه، حكومت پهلوي، جمهوري اسلامي

نویسنده : مصطفی رضایی

حزب توده به عنوان پایگاه چپ ایران با نگرشی کمونیستی نزدیک به یک قرن در ایران و اندیشه سیاسی حاکم بر آن سابقه دارد.

با امضای فرمان مشروطیت گروه‌های سیاسی – اجتماعی مختلف، برای برقراری نظام سیاسی مورد نظر خود، با یکدیگر به چانه‌زنی پرداختند. یکی از این گروه‌ها، گروه سیوسال دموکراتهای ایران بود که در مجلس با عنوان حزب دموکرات فعالیت می کردند و با تأکید بر حق حاکمیت مردم از برابری طبقاتی آنها در برابر یکدیگر و حکومت دفاع می‌نمودند.

شکل گیری و تشکیل حزب توده:

عدم تحقق آرمان‌های مشروطه باعث بازنگری در این نگرش و تقسیم سوسیال دموکرات به دو شاخه - استبداد منور و حزب کمونیست ایران - شد. این حزب در زمان به قدرت رسیدن رضاخان توسط او سرکوب شده و اعضای آن به عنوان 53 نفر در زندان کشته شدند اما بدنبال شکست رضاخان در برابر حمله متفقین، این حزب دوباره شروع به فعالیت کرد.

از فردای تبعید رضاخان و ورود متفقین به ایران، در 7 مهر 1320 در تهران سازمان سیاسی با عنوان بلند پروازانه «حزب توده ایران» اعلام موجودیت کرد و سلیمان میرزا اسکندری را به رهبری خود برگزید و چهار هدف فوری برای خود در نظر گرفت:

1. آزادی بقیه گروه پنجاه و سه نفر؛

2. رسمیت یافتن حزب توده؛

3. انتشار روزنامه؛

4. و تدوین برنامه‌ای که بر جدایی دین از سیاست تأکید نورزد.

این حزب بعد از تشکیل به جمع‌آوری و ایجاد دفاتر رسمی در سراسر ایران پرداخت و در تمام شهرهایی که بالای بیست هزار نفر جمعیت داشتند به تشکیل دفتر پرداخت.

حزب توده ایران که مرام سوسیالیستی را دنبال می‌کرد، طرفداران خود را بیشتر از خرده‌ بورژواها و کارمندان اداری و نظامی جامعه ایران انتخاب می‌کرد. ولی پس از دو- سه سال فعالیت به علت حمایت از منافع شوروی و تأکید بر دادن امتیاز نفت شمال به روس‌ها وجهه خود را در میان مردم از دست داد؛ اما تا سال 1327 به فعالیت خود ادامه داد. سوء قصد به محمدرضا شاه در سال 1327 بهانه‌ای برای اعلام غیرقانونی بودن احزاب شد که طی آن رهبران حزب توده نیز دستگیر یا تبعید شدند.

در پی درگیری‌ها بین دربار، مجلس و دولت مصدق که برای جامعه هرج و مرج را به ارمغان آورده بود، دوباره حزب توده فعال شد. در تاریخ حزب توده، ایدئولوژی سوسیالیستی یا برابری طلبی، نقطه عطف همه جریان‌های چپ بود. تأکید بر آرمان‌هایی همچون تقسیم اراضی دولتی، برانداختن مالکیت‌های فئودالی، تشکیل بانک کشاورزی، تحصیلات زنان و مبارزه با استبداد، موجب شد تا این جریان بتواند در میان جبهه ملی برای خود جا باز کند؛ ولی با وجود آگاهی از جریان کودتای 28 مرداد، به علت فقدان قدرت تصمیم‌گیری که نتیجه سرسپردگی آنها به شوروی بود، همراه با جبهه ملی سرکوب شد و رهبران نظامی – سیاسی آن اعدام یا تبعید شدند.

فرجام حزب توده:

با غیرقانونی اعلام شدن فعالیت احزاب فعالیت حزب توده همانند دیگران به صورت غیر علنی صورت می‌گرفت ولی مورد حمله نیروهای اطلاعات شاه بود تا بدنبال اعلام فضای باز سیاسی در سال 56 و پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 57 این حزب به رهبری نورالدین کیانوری دوباره اعلام موجودیت کرد که به ظاهر از اهداف انقلاب و آرمانهای امام پیروی و حمایت می‌کرد و به واقع زنجیر بندگی شوروی را به گردن آویخته بود، تا اینکه بدنبال اعتراف های تکان دهنده سران حزب در سال 1362 کارنامه سیاه این حزب بسته شد و انحلال آن اعلام شد.