مجلس شوراي اسلامي، جناح راست، جناح چپ، كابينه ي ميرحسين موسوي، كابينه ي هاشمي رفسنجاني، استيضاح، علوم سياسي
نویسنده : محمد علی زندی
انتخابات سومین دوره‌ی مجلس شورای اسلامی در آخرین سال جنگ تحمیلی با حضور سه تشکل مهم و فعال با نام‌های جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران، مجمع روحانیون مبارز و ائتلاف مستضعفین و محرومین در شرایط خاص و حساس جنگ شهرها برگزار شد. در مرحله‌ی اول انتخابات (19/1/1367) 180 نفر و در مرحله‌ی دوم (23/2/1367) 82 نفر به مجلس راه یافتند. مجمع روحانیون مبارز (جناح چپ) با توجه به فضای تبلیغاتی، به پیروزی چشم‌گیری در انتخابات دست یافت و توانست اکثریت مجلس را از آن خود کند. در این دوره‌ی مجلس شورای اسلامی دو جناح عمده فعالیت داشتند. جناح چپ (حزب‌الله) یا تندرو که اکثریت را دارا بودند و جناح راست یا محافظه‌کار که در اقلیت بودند. اختلافات عمده‌ی این جناح‌ها بر سر مسایل اقتصادی و روابط خارجی بود و بعضا هنگام تصویب برخی از قوانین مانند طرح تثبیت تعداد کاندیداها در هر انتخابات به شدت مقابل همدیگر قرار می‌گرفتند. پذیرش قطع‌نامه‌ی 598 و پایان جنگ هشت ساله، ارتحال حضرت امام خمینی(ره)، بازنگری در قانون اساسی و ادغام ریاست جمهوری و نخست‌وزیری از حوادث مهم این دوره و سازندگی ویرانه‌های جنگ، ذهن مشغولی این دوره از مجلس بود.
گشایش مجلس
دوره‌ی سوم مجلس شورای اسلامی در صبح روز 7 خرداد 1367 با حضور رئیس‌جمهوری (آقای خامنه‌ای) سیداحمد خمینی، نخست‌وزیر (میرحسین موسوی) آیت‌الله موسوی اردبیلی (رئیس دیوان عالی کشور)، اعضای شورای نگهبان، شورای عالی قضایی، شورای انقلاب فرهنگی، نمایندگان امام خمینی در نهادها، فرماندهان نیروهای انتظامی و نظامی، سفرای کشورهای خارجی مقیم ایران و... افتتاح گردید.[1]
امام خمینی در پیامشان به نمایندگان که توسط سیداحمد خمینی قرائت شد چند نکته را متذکر شدند. اول، انتخابات مجلس به رغم بدخواهان با صحت و سلامت و در موعد مقرر برگزار گردید. دوم، مجموعه‌ی خواسته‌ها و انتظارات اسلامی مردم از مجلس را رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پر پیچ و خم اداری کشور عنوان کردند و از نمایندگان خواستند قوانین را در راستای کمک به محرومان و رفع استضعاف مدون نمایند. سوم، از نمایندگانی که رأی آورده‌اند و نامزدهایی که رأی نیاوردند، مخصوصا اعضا و طرفداران دو جناح، خواستند رقابت‌های زمان انتخابات را کنار گذاشته و دست دوستی به هم دهند تا موجبات تفرقه و جدایی فراهم نشود. و در بخش پایانی به جنگ و جبهه اشاره کردند و از مردم ایران خواستند به پشتیبانی مادی و معنوی از جبهه‌های جنگ و رزمندگان ادامه دهند.[2]
اعضای هیئت رئیسه‌ی مجلس
هیئت رئیسه‌ی سنی: رئیس محمد حسین چهرگانی انزابی، نایب رئیس سید محمدحسین نبوی، منشی‌ها سید احمد موسوی و محمدحسین پودینه.
هیئت رئیسه‌ی موقت: رئیس علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، نایب رئیس اول مهدی کروبی، نایب رئیس دوم حسین هاشمیان، کارپردازان مرتضی کتیرایی، غلامرضا حیدری و سید عبدالواحد موسوی لاری، منشی‌ها اسدالله بیات، محمدعلی سبحان‌اللهی، احمد عزیزی، رسول منتخب‌نیا، مرتضی الویری و عباس دوزدوزانی.
هیئت رئیسه‌ی دائم اجلاسیه‌ی اول: رئیس هاشمی رفسنجانی، نایب رئیس اول کروبی، نایب رئیس دوم هاشمیان، کارپردازان، کتیرایی، حیدری، موسوی لاری، منشی‌ها سبحان‌اللهی، بیات، عزیزی، منتخب‌نیا، الویری و دوزدوزانی.
هیئت رئیسه‌ی دائم اجلاسیه‌ی دوم: رئیس هاشمی رفسنجانی، نایب رئیس اول کروبی، نایب رئیس دوم هاشمیان، کارپردازان موسوی لاری، نورالله عابدی و سید جلیل سیدزاده، منشی‌ها بیات، منتخب نیا، الویری، دوزدوزانی، حسین مظفری‌نژاد، حمید چپت‌چیان. در 25 مرداد 1368 با پیروزی هاشمی رفسنجانی در پنجمین دوره‌ی انتخابات ریاست جمهوری، کروبی رئیس، بیات نایب رئیس و سید رضا اکرمی منشی شد.
هیئت رئیسه‌ی اجلاسیه‌ی سوم: رئیس کروبی، نایب رئیس اول هاشمیان، نایب رئیس دوم بیات، کارپردازان موسوی لاری، کتیرایی و عابدی، منشی‌ها الویری، دوزدوزانی، منتخب‌نیا، سید محمد رضوی یزدی و محمدابراهیم اصغرزاده.
هیئت رئیسه‌ی دائم اجلاسیه‌ی چهارم: رئیس کروبی، نایب رئیس اول هاشمیان، نایب رئیس دوم بیات، کارپردازان کتیرایی، موسوی لاری و عابدی، منشی‌ها الویری، دوزدوزانی، منتخب‌نیا، رضوی یزدی، اصغرزاده و محمدکریم شهرزاد.[3]
مشخصات نمایندگان
تعداد نمایندگان دوره‌ی سوم مجلس باید 270 نفر می‌بود. ولی به علت رحلت امام خمینی در خرداد 1368 و تغییراتی که پس از آن در ساختار سیاسی کشور به وجود آمد، بعضی از نمایندگان از سمت نمایندگی استعفا دادند و مسئولیت‌های اجرایی، قضایی و... گرفتند. (سیدمحمدرضا امام‌زاده واقفی، حسین کمالی، حسین محلوجی، مصطفی معین نجف‌آبادی، محسن نوربخش و اکبر هاشمی رفسنجانی) و نیز دو تن از نمایندگان فوت کردند (محمدحسین افتخاری و عباس حسنی سعدی) یک نفر نیز از طرف مجلس مستعفی شناخته شد (عبدالمجید شرع‌پسند) و چهار نفر هم به دلایل مختلف اعتبارنامه‌ی آنها رد شد (محمدتقی صابری انصاری، هادی خاتمی، فخر روحانی و علی شاهرخی قبادی). لذا انتخابات میان دوره‌ای مجلس برگزار شد و افراد دیگری جایگزین آنها شدند. بدین ترتیب کلا 277 نفر به عنوان نماینده وارد مجلس سوم شدند که از این تعداد 4 نفر زن و 273 نفر مرد بودند.[4]
از لحاظ سابقه‌ی نمایندگی نمایندگان دوره‌ی سوم مجلس، 16 نفر دوره‌ی اول و دوم و سوم، 68 نفر دوره‌ی دوم و سوم، 41 نفر دوره‌ی اول و دوم و سوم و 152 نفر برای اولین بار وارد مجلس شده بودند. حدود 120 نفر نمایندگان مجلس سوم تحصیلات علوم حوزوی و دینی داشتند که 14 نفر اجتهاد، 1 نفر دروس اجتهاد، 2 نفر قریب‌الاجتهاد، 51 نفر خارج فقه و اصول، 4 نفر سطوح عالی، 21 نفر سطح، 3 نفر رسائل و مکاسب، 2 نفر کفایتین، 2 نفر شرح لمعه، 15 نفر مقدمات، 1 نفر ادبیات عرب، 1 نفر دو سال حوزه، 1 نفر مطالعه شخصی، 1 نفر دوره‌ی کتب‌های مذهبی شرق آشوری، و 1 نفر مطالعه در انجیل عهد عتیق و جدید. و حدود 245 نفر از نمایندگان دارای تحصیلات علوم جدید بودند که دکتری غیر پزشکی 12 نفر، دکتری پزشکی 7 نفر، دانشجوی دکتری 2 نفر، فوق لیسانس 16 نفر، دانشجوی فوق لیسانس 3 نفر، لیسانس 93 نفر، دانشجو 12 نفر، تحصیلات دانشگاهی نامعلوم 1 نفر، مهندسی ناقص 1 نفر، فوق دیپلم 20 نفر، حدود فوق دیپلم 1 نفر، دیپلم 41 نفر، حدود دیپلم 1نفر، دیپلم ناقص 2 نفر، سوم متوسطه 1 نفر، دوره‌ی متوسطه 2 نفر، اول متوسطه 2 نفر، سیکل 6 نفر، راهنمایی 1 نفر و ابتدایی 21 نفر. همچنین توزیع نمایندگان بر حسب درصد آرا نشان می‌دهد که در دوره‌ی سوم 246 نفر از نمایندگان بین 30 تا 60 درصد آرا را به دست آوردند که این امر حاکی از رقابت سخت انتخاباتی در دوره‌ی سوم برای احراز پست نمایندگی بوده است.[5]
آمار تذکرات نمایندگان به مسئولین اجرایی کشور
در مجلس سوم حدود 5037 تذکر از طرف نمایندگان به مسئولین اجرایی کشور داده شد که عبارت بودند از: آموزش و پرورش 272 تذکر، امور اقتصادی و دارایی 92 تذکر ، امور خارجه 27 تذکر ، بازرگانی 233 تذکر ، بهداشت و درمان 523 تذکر ، پست و تلگراف و تلفن 64 تذکر ، جهاد سازندگی 331 تذکر، دادگستری 117 تذکر، دفاع 41 تذکر، راه و ترابری 530 تذکر، صنایع 65 تذکر، آموزش عالی 104 تذکر، ارشاد 58 تذکر، کار 35 تذکر، کشاورزی 324 تذکر، کشور 566 تذکر، مسکن 139 تذکر، معادن 33 تذکر، نفت 414 تذکر، نیرو 364 تذکر، رئیس جمهور 146 تذکر، صنایع سنگین 36 تذکر، اطلاعات 11 تذکر، سازمان برنامه 170 تذکر، امور استخدامی 35 تذکر، محیط زیست 8 تذکر، تربیت بدنی 33 تذکر، معاون اول 183 تذکر.[6]
آمار نامه‌های قرائت شده، تحقیق و تفحص‌ها و شکایات رسیدگی شده
در طول مجلس سوم حدود 91 نامه در صحن علنی مجلس قرائت شد. تحقیق و تفحص‌های مصوب نمایندگان مجلس دوره‌ی سوم 13 مورد بود.[7] و همچنین کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی دوره‌ی سوم با رسیدگی به 70994 فقره شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت داشته است.[8]
آمار سوالات نمایندگان مجلس از مسئولین اجرایی کشور
در مجلس سوم از طرف نمایندگان 57 سوال از مسئولین اجرایی پرسیده شد. که حدود 40 سوالی که در مجلس مطرح شد، مجلس از پاسخ قانع نشد و به کمیسیون مربوطه ارجاع داده شد که در نتیجه گزارش کمیسیون، 10 مورد پاسخ وزیر قانع کننده بود و 4 مورد پاسخ وزیر قانع کننده نبود. 17 سوال هم در مرحله‌ی اعلام وصول باقی ماند.[9]
رأی اعتماد نمایندگان مجلس به وزرا
در مجلس سوم 47 وزیر رأی اعتماد گرفتند و 4 وزیر معرفی شده موفق به گرفتن رأی اعتماد نشدند.[10] در یازدهمین جلسه‌ی علنی مجلس که در روز پنجشنبه 9 تیر 1367 به ریاست مهدی کروبی نایب رئیس مجلس تشکیل شد[11] و از 217 رأی، 204 نفر رأی موافق، 8 نفر رأی مخالف و با 5 نفر رأی ممتنع مهندس میرحسین موسوی با اکثریت آرای مجلس، رأی اعتماد گرفت.[12] موسوی اعضای کابینه‌ی خود را در جلسه‌ی علنی 21 مجلس (پنجشنبه 30 تیر 1367) برای رأی اعتماد به مجلس معرفی نمود و در جلسه‌ی 27 مجلس (22 شهریور 1367) 18 عضو از 21 عضور کابینه‌ی موسوی از مجلس رأی اعتماد گرفتند. وزرای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (محسن رفیق‌دوست) کشاورزی (عباسعلی زالی) و آموزش و پرورش (سید کاظم اکرمی) موفق به رأی اعتماد نشدند. در جلسه‌ی 30 (29 شهریور 1367) مجلس مجددا به بحث و بررسی در مورد شش وزیر جدید معرفی شده پرداخت و پس از آن به 5 وزیر از وزرای پیشنهادی رأی اعتماد داد. آقای هدایت‌زاده برای تصدی وزارت بازرگانی موفق به کسب رأی اعتماد نگردید.[13]
بعد از رحلت امام خمینی و انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به مقام رهبری، انتخاب پنجمین دوره‌ی ریاست‌جمهوری در تاریخ 6 مرداد 1368 برگزار شد و هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد.[14] هیئت وزیران برای اخذ رأی اعتماد در جلسه 132 مجلس در تاریخ 28 مرداد 1368 معرفی شدند. مجلس پس از سه روز بحث و بررسی در مورد صلاحیت کابینه‌ی آقای هاشمی رفسنجانی به تمام وزرای پیشنهادی رأی اعتماد داد.[15]
استیضاح در مجلس سوم
استیضاح در کابینه‌ی میرحسین موسوی: از میان وزرای کابینه‌ی مهندس موسوی، بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین، در جلسه‌ی 130، توسط نمایندگان مجلس (قاضی‌پور، موحدی ساوجی و یوسف‌پور) در تاریخ 25/5/1368 استیضاح شد[16] و در جلسه‌ی 133 به تاریخ 29/5/1368، از مجموع 226 رأی، با 132 رأی موافق، 71 رأی مخالف و 21 رأی ممتنع موفق به کسب رأی اعتماد مجدد از مجلس گردید.[17]
استیضاح در کابینه‌ی هاشمی رفسنجانی: در جلسه‌ی 313 مجلس، استیضاح دکتر ایرج فاضل وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توسط 19 تن از نمایندگان مطرح و در جلسه‌ی 320 مجلس (23/10/1369) مورد استیضاح قرار گرفت که از مجموع 246 رأی، با 115 رأی مخالف، 114 رأی موافق و 17 رأی ممتنع موفق به کسب رأی اعتماد نمایندگان مجلس نشد.[18] در جلسه‌ی 343 مجلس (14/12/1369) دکتر رضا ملک‌زاده به جای او از مجموع 204 رأی، با 124 رأی موافق، 31 رأی مخالف و 24 رأی ممتنع موفق به رأی اعتماد شد.[19]
در جلسه‌ی 358 مجلس به تاریخ 4/2/1370، محمدعلی نجفی وزیر آموزش و پرورش توسط نمایندگان مورد استیضاح قرار گرفت که از مجموع 225 رأی، با 137 رأی موافق، 77 رأی مخالف و 11 رأی ممتنع موفق به رأی اعتماد مجدد مجلس شد.[20]
احزاب و جناح‌های سیاسی مجلس سوم
با انحلال حزب جمهوری اسلامی[21] و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در طول حیات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم،[22] هفت گروه و تشکل مهم در انتخابات مجلس سوم به رقابت پرداختند که عبارت بودند از: جامعه‌ی روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت، خانه‌ی کارگر، انجمن اسلامی معلمان ایران، انجمن اسلامی وزارت‌خانه‌ها و مؤسسات دولتی، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها. در زمان انتخابات سه تشکل دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلمان ایران و خانه‌ی کارگر با هم ائتلاف مستضعفین و محرومین را شکل دادند که از نظر طرز تفکر و خط مشی به مجمع روحانیون مبارز نزدیک بود.[23] با توجه به فضای تبلیغاتی حاکم بر انتخابات و شعارهای عدالت خواهانه، مساوات جویانه و دفاع از محرومین و مستضعفان که از طرف مجمع روحانیون مبارز داده شد،[24] مجمع روحانیون مبارز (جناح چپ) توانست به پیروزی چشم‌گیری در انتخابات دست یابد. به طوری که تقریبا دو سوم کرسی‌های مجلس سوم را نیروهای متمایل به جناح چپ، اشغال نمودند.[25] بنابراین ترکیب این مجلس عمدتا متعلق به جناح چپ (سنتی) که مجمع روحانیون مبارز در رأس آن قرار داشت، بود. جناح راست هم توانست در کل کشور 100 نماینده را به مجلس دوره‌ی سوم بفرستد که یک اقلیت صد نفری را در مجلس تشکیل داد.[26]
در این دوره‌ی مجلس شورای اسلامی، دو جناح عمده در مجلس فعالیت داشتند. جناح چپ (جناح حزب‌الله) یا تندرو که اکثریت را دارا بودند و فراکسیون اکثریت را تشکیل دادند و جناح راست یا محافظه‌کار که در اقلیت بود و فراکسیون اقلیت را تشکیل دادند. اختلافات عمده‌ی این دو جناح در مجلس سوم عبارت بودند از: مسایل اقتصادی، روابط خارجی، طرح تثبیت تعداد کاندیداها در هر انتخابات، مسئله‌ی انتخابات نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، نظارت شورای نگهبان بر انتخابات و...[27]
قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی دوره‌ی سوم
در طول دوره‌ی سوم مجلس شورای اسلامی، 489 جلسه‌ی علنی تشکیل گردید و در طی این جلسات حدود 593 طرح و لایحه به مجلس داده شد که از بین آنها 319 طرح و 274 لایحه بود. از این طرح و لایحه‌ها حدود 256 قانون تصویب شد که 136 قانون، لایحه دولت و 120 قانون، طرح نمایندگان مجلس بود.[28] همچنین در طول این دوره حدود 90 طرح و لایحه از سوی مجلس رد شد. 134 لایحه‌ی دولت موسوی و هاشمی رفسنجانی در مجلس سوم تصویب و 27 لایحه از طرف مجلس سوم رد شد.[29] و همچنین در طول دوره‌ی مجلس، 65 طرح و لایحه مصوب مجلس از سوی شورای نگهبان برای اصلاح به مجلس اعاده گردید. در این دوره‌ی مجلس در مورد برخی از طرح‌ها و لوایح بین مجلس و شورای نگهبان اختلاف‌نظر وجود داشت که در نهایت به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال شد و به تصویب آن مجمع رسید که عبارت بودند از: قانون کار، قانون متمم قانون بودجه‌ی سال 1369 کل کشور، قانون نحوه‌ی رسیدگی به مسائل قضایی مربوط به نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قانون نحوه‌ی صدور اسناد مالکیت املاکی که اسناد ثبتی آنها در اثر جنگ یا حوادث غیر مترقبه‌ای مانند زلزله، سیل و آتش‌سوزی از بین رفته‌اند، قانون انتخاب وکیل توسط اصحاب دعوا، قانون نحوه‌ی اجرای اصل 175 قانون اساسی در بخش نظارت، قانون مجازات اسلامی، و قانون تثبیت تعداد کاندیداها در انتخابات.[30]
قوانین مصوب مجلس در زمینه‌های سیاسی (داخلی و خارجی)، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، قضایی و نظامی بودند. ولی بیشتر آنها به طور مستقیم یا غیر مستقیم به امور اقتصادی مربوط می‌شدند و اصولا مهمترین دغدغه و دل مشغولی مجلس شورای اسلامی مربوط به امور اقتصادی از جمله تورم، گرانی، کمک به محرومان و مستضعفان بود. به طوری که همین تورم و گرانی باعث اختلاف بین دولت هاشمی رفسنجانی و مجلس سوم شد و حتی برخی قوانین فرهنگی و قضایی مانند قوانین مربوط به افزایش حقوق اساتید دانشگاه‌ها و معلمان و قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی کشور نیز با دید اقتصادی تصویب گردید.[31]
قوانین اقتصادی
در مورد مسایل اقتصادی دو دیدگاه متفاوت در مجلس وجود داشت. دیدگاه اول که نمایندگان اکثریت (چپ) حامی آن بودند، به اقتصاد دولتی و جلوگیری از گسترش اقتصاد خصوصی و سرمایه‌داری اعتقاد داشتند و سعی می‌کردند کنترل دولت بر امور اقتصادی بیشتر باشد. دیدگاه دوم که نمایندگان اقلیت (راست) حامی آن بودند، از اقتصاد غیر دولتی و بخش خصوصی حمایت می‌کردند. این اختلاف دیدگاه‌ها در هنگام تصویب برخی قوانین اقتصادی مانند قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن بروز پیدا کرد. مهمترین قوانین اقتصادی عبارت بودند از:
1. قانون برنامه‌ی پنج ساله‌ی اول توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
2. قانون بخش تعاون.
3. قانون مالیات تعاون ملی برای بازسازی.
4. اختصاص بودجه برای بازسازی مناطق جنگ‌زده و محرومیت‌زدایی.
5. قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران
6. در بخش کشاورزی مهمترین مصوبه مجلس سوم قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی بود.
قوانین اجتماعی- سیاسی
1- قانون تثبیت تعداد کاندیداها در هر انتخاب که شامل انتخابات مجلس خبرگان و شورا‌های شهر و روستا نمی‌شد.
2- قانون اصلاح مواردی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و الحاق موادی به آن.
3- قانون حمایت از انقلاب اسلامی مردم فلسطین.
قوانین قضایی
1) قانون تشکیل دادگاه‌های کیفری 1 و 2 شعب دیوان عالی کشور.
2) قانون مجازات اسلامی.
3) بررسی شور اول تشکیل دادگاه‌های عام.
4) قانون انتخاب وکیل دادگستری توسط اصحاب دعوا.
5) قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی کشور.
قوانین فرهنگی
بیشتر قوانین فرهنگی تصویب شده در دوره‌ی سوم مجلس، در زمینه‌ی حل مشکلات روزمره و اجرایی نهادهای فرهنگی و آموزشی بود، تا ایجاد تغییرات اصولی و بنیادین در حوزه‌ی امور فرهنگی و نهادهای وابسته به آن، که عبارت بودند از:
1. قانون ضرورت عدم تخلیه‌ی خواب‌گاه‌های دانشجویی.
2. قانون الزام تخلیه‌ی ساختمان‌های وزارت‌خانه‌های فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و مؤسسات وابسته به دانشگاه‌ها که در اختیار سایر وزارت‌خانه‌ها و ارگان‌ها بود.
3. قانون ایجاد تسهیلات برای خرید، احداث و یا تکمیل خواب‌گاه‌های دانشجویان.
با این وجود مجلس سوم چند قانون مهم در زمینه‌ی فرهنگی تصویب نمود که غیر از مشکلات روزمره‌ی نهادهای فرهنگی بود که عبارت بودند از:
1. قانون نحوه‌ی حفظ آثار و یاد حضرت امام خمینی رضوان‌الله تعالی علیه.
2. قانون اساسنامه‌ی کتاب‌خانه‌ی ملی ایران.
3. قانون اصلاح پاره‌ای از مقررات مربوط به پایه حقوق اعضای رسمی هیئت علمی (آموزشی و پژوهشی) شاغل و بازنشسته‌ی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی.
قوانین نظامی
در دوره‌ی سوم مجلس به غیر از اعتباراتی که در بودجه‌های سالانه برای امور نظامی در نظر گرفته می‌شد، قوانین مختص به امور نظامی چندان زیاد نیست. از جمله این قوانین عبارت بودند از:
1. قانون تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران.
2. قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
3. قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
4. قانون حقوق و مزایای مستمر، پس انداز ثابت، حق بیمه و بیمه درمانی مشمولین قانون ارتش جمهوری اسلامی.
5. قانون اساسنامه‌ی مؤسسه‌ی آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
قوانین در حوزه‌ی سیاست خارجی
1. قانون اعلان روز 13 آبان به عنوان روز ملی مبارزه با استکبار.
2. قانون تشدید مقابله با اقدامات تروریستی امریکا.
3. قانون قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک با دولت انگلستان به دلیل انتشار کتاب آیات شیطانی توسط سلمان رشدی و حمایت انگلستان از نویسنده‌ی کتاب و موضع‌گیری خصمانه‌ی دولت انگلستان بر ضد جمهوری اسلامی ایران.[32]