فرهنگ نماز در سيره امام رضا(ع)

 نماز حقيقي دستاوردهاي ارزشمندي براي نمازگزار راستين به همراه دارد. بر هر مسلمان وظيفه‌شناس و عاشق الهي شايسته است كه اين گفتار نبوي(ص) را نصب‌العين خود قرار دهد كه: آن حضرت حضور قلب در نماز و احساس لذت از آن‌را اينگونه توصيف كرده است:«يا اباذر! جعل اللّه جلّ ثناؤه قرّة عيني في الصّلاة و حبّب اليّ الصلاة كما حبّب الي الجائع الطّعام و الي الظمآن الماء و انّ الجائع اذا اكل شبع و انّ الظمآن اذا شرب روي و انا لااشبع من الصّلاة؛(1) اي اباذر! خداوند نور ديده مرا در نماز قرار داد و نماز را محبوب من گردانيد، همچنان كه غذا را محبوب گرسنه و آب را محبوب انسان تشنه قرار داده است (امّا با اين تفاوت) كه گرسنه هرگاه غذا بخورد سير مي‌شود و تشنه هرگاه آب بنوشد سيراب مي‌شود امّا من از نماز سير نمي‌شوم.»

  برترين عمل

از منظر امام رضا(ع) هيچ عملي برتر و ارزشمندتر از نماز نيست، چرا كه بهترين راه براي رسيدن به قرب الهي است. امام رضا(ع) همواره مي‌فرمود: «الصّلاة قربان كل تقيٍّ؛

 نماز هر انسان پارسایي را به خداوند نزديك مي‌كند.» به همين جهت آن حضرت به ابراهيم بن موسي فرمود: «لاتؤخرنّ الصّلوة عن اوّل وقتها الي آخر وقتها من غير علّةٍ عليك، ابدأ باوّل الوقت؛

 انجام نماز را بدون علت از اول وقت آن تأخير نينداز، هميشه در اول وقت آن شروع كن!» امام هشتم(ع) خود نيز چنين بود و به هيچ قيمتي فضيلت نماز اول وقت را از دست نمي‌داد حتي در مهمترين جلسات سياسي و علمي امام به نماز اول وقت اهميت مي‌داد.

روايت زير نشانگر اين واقعيت است: به دستور مأمون، علماي برجسته از فرقه‌هاي گوناگون در مجالس مناظره حاضر مي‌شدند و امام رضا(ع) با آن‌ها مناظره و بحث مي‌كرد. در يكي از مجالس «عمران صابي» كه از دانشمندان بزرگ بود، در مجلس حاضر شد و درباره توحيد با امام رضا(ع) وارد گفت‌وگو گرديد. در آن جلسه امام سؤال‌هاي او را با حوصله، متانت، استدلال‌هاي قطعي و روشن پاسخ داده و او را به سوي توحيد متمايل كرده بود. هنگامي كه بحث و مناظره به اوج خود رسيد و چيزي به تحول دروني آن دانشمند زبردست  نمانده بود حضرت رضا(ع) احساس كرد وقت اذان ظهر و هنگام نماز است. امام(ع) به مأمون فرمود: «الصّلاة قد حضرت؛ وقت نماز فرا رسيد». عمران صابي كه به حقايقي دست يافته و از درياي دانش سرشار امام هشتم(ع) بهره‌هایي برده بود با التماس گفت: «يا سيّدي! لاتقطع عليّ مسألتي فقد رقّ قلبي؛ آقاي من! گفت‌وگو و پاسخ‌هاي خويش را قطع نكن. دل من آماده پذيرش سخنان شماست. امّا حضرت رضا(ع) تحت تأثير سخنان عاطفي و احساس‌برانگيز او قرار نگرفت و فرمود: عيبي ندارد. نماز را مي‌خوانيم و دوباره به گفت‌وگو ادامه خواهيم داد.  در اين حال امام و همراهان به اقامه نماز مشغول شدند. حضرت بعد از اقامه نماز دوباره به گفت‌وگو ادامه داده و پاسخ‌هاي روشنگرانه خويش را ارائه نمود. با توجه به اين روايت كه در كتاب‌هاي معتبر روائي و تاريخي آمده است براي اقامه نماز در اول وقت هيچگونه عذري را براي افراد باقي نمي‌گذارد و پيروان آن حضرت نبايد از اين حقيقت چشم‌پوشي كرده و به بهانه‌هاي مختلف آ‌ن‌ را سهل بشمارند.

 فواید و بركات نماز

نماز فوائد بسياري به همراه دارد از جمله: روح انضباط را در انسان تقويت مي‌كند زيرا بايد در اوقات معيني انجام پذيرد و تأخير و تقديم آن موجب بطلان نماز مي‌گردد. همچنين آداب و احكام ديگر بايد با نظم و ترتيب رعايت شود و اگر با بي‌نظمي و ناهماهنگي صورت گيرد در حقيقت نماز خلل و اشكال به وجود مي‌آيد؟ اين چنين است كه انسان نمازگزار بايد با عادت به نظم و انضباط در نماز آنرا در ساير مراحل زندگي نيز به مرحله عمل درآورد.

 در زمينه اسرار و ره‌آوردهاي بي‌شمار نماز حضرت علي بن موسي الرضا(ع) سخن جامعي فرموده است كه به بخشهائي از آن اشاره مي‌كنيم: آن حضرت در پاسخ نامه‌اي كه از فلسفه و علل تشريع نماز پرسيده بود چنين فرمود: علت تشريع نماز اين است كه بنده به ربوبيت پروردگار توجه و اقرار داشته باشد و مبارزه با شرك و بت پرستي و قيام در پيشگاه پروردگار، در نهايت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضاي بخشش از معاصي گذشته و نهادن پيشاني بر زمين همه روزه انجام پذيرد. و نيز هدف اين است كه انسان همواره هشيار و متذكر گردد، گرد و غبار فراموشكاري بر دل او ننشيند، مست و مغرور نشود، خاشع و خاضع باشد طالب و علاقه‌مند افزوني در مواهب دين و دنيا گردد. همين توجه او به خداوند متعال و قيام در برابر او، انسان را از معاصي باز مي‌دارد و از انواع فساد جلوگيري مي‌كند. امام رضا(ع) در مورد ساير دست آوردهاي نماز فرمود: نماز و مداومت ياد خدا در شب و روز سبب مي‌شود كه انسان مولا، و مدبّر و خالق خود را فراموش نكند و روح سركش و طغيانگري در برابر خدا بر او غالب نيايد.

 نماز نوجوانان

حسن بن قارن مي‌گويد: از امام رضا(ع) در مورد شخصي پرسيدند كه پسر نوجوانش را به انجام نماز وادار مي‌كند و اين فرزند گاهي نماز را ترك مي‌كند. امام فرمود: اين پسر چند سال دارد؟ گفتند: آقا، 8 ساله است. حضرت رضا(ع) با تعجب فرمود: سبحان اللّه! 8 ساله است و نمازش را ترك مي‌كند؟! گفته شد! بچه است گاهي خسته و ناراحت مي‌شود. امام فرمود: هر طوري كه راحت است نمازش را بخواند.

 آداب نماز

امام رضا(ع) در مورد آداب نماز فرمود: اگر براي نماز ايستادي تلاش كن با حالت كسالت و خواب آلودگي و سستي و تنبلي نباشد. بلكه با آرامش و وقار نماز را به‌جاي آور و بر تو باد كه در نماز خاشع و خاضع باشي و براي خدا تواضع كني و خشوع و خوف را برخود هموار سازي در آن حال كه بين بيم و اميد ايستاده‌اي و پيوسته با طمأنينه و نگران باشي. همانند بنده گريخته و گنهكار كه در محضر مولايش ايستاده و در پيشگاه خداي عالميان بايست. پاهاي خود را كنار هم بگذار و قامتت را راست نگهدار و به راست و چپ توجه نكن! و چنان باش كه گویي خدا را مي‌بيني، كه اگر تو او را نمي‌بيني او تو را مي‌بيند.