دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

اندیشه آزادیخواهی در جنبش مشروطیت

وشنفکران اصلاح طلب و انقلابی، بازرگانان ترقی خواه و روحانیان روشن بین سه عنصر اصلی سازنده آن نهضت بودند. روشنفکران که جملگی در زمره درس خواندگان جدید به شمار می رفتند نماینده تعقل سیاسی غربی و خواهان تغییر اصول سیاست و مروج نظام پارلمانی بودند. تکیه گاه فکری این گروه در درجه اول اندیشه های انقلاب بزرگ فرانسه بود... بازرگانان که فعالیت اقتصادی جدید را مدتی بود آغاز کرده بودند، طبیعتاً در پی به دست آوردن پایگاه اجتماعی تازه ای بودند...
No image
اندیشه آزادیخواهی در جنبش مشروطیت درست است که گرایش به نظام قانونمند پارلمانتاریستی و اندیشه دموکراسی از غرب به ایران آمده بود، اما در تقویت این جریان نباید از نقش بسیار موثر و سازنده سیدابوالحسن اصفهانی، شیخ عبدالکریم حائری و به ویژه میرزا حسن نائینی به سادگی گذشت. کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» نائینی در واقع تئوریزه کننده فکر مردم سالاری و مشروعیت آرای مردم در تبیین حکومت قانون به شمار می رود. با تقریر این کتاب مناسبات سیاسی حاکم بر روال مندی نهضت مشروطیت، پشتوانه ای غنی از تفکر شرعی یافت و نوعی توجیه مستدل و منطقی از اندیشه دموکراسی در حوزه های دینی به دست داده شد. از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که با تشکیل فرقه «اجتماعیون عامیون» - که گرایش سوسیال دموکراسی داشت - اندیشه آزادیخواهی در نهضت مشروطیت ایران نهادینه شد. ریشه اصلی این جریان فکری به طور مشخص در قفقاز قرار داشت و رهبران این جمعیت آشکارا به دستاوردها و کاروندهای انقلاب اکتبر چشم دوخته بودند. بیانیه ها و اعلامیه هایی که در قفقاز نوشته می شد به آذربایجان می رسید و سپس در سراسر کشور توزیع می شد.
اساس این اعلامیه ها بر محور آزادیخواهی و مبارزه با استبداد قرار گرفته بود. ناظم الاسلام کرمانی یکی از این «اعلام نامه ها» را به شرح ذیل نقل کرده است؛ «ای اهالی ایران، ای فقرای کاسب ایران، جمع شوید. اتفاق نمایید. خودتان را از دست این حاکمان خودمختار ظالم جبار لامذهب بی دین خلاص نمایید. بر ریشه این بدتر از مرتدان کربلای معلی تیشه بزنید تا حریت گرفته، سلطنت مشروطه تاسیس نموده، این لکه بی عاری را از روی ملت و دولت بشویید... زنده باد طرفداران حریت و ملیت. نیست بود طرفداران استبداد.» (ناظم الاسلام کرمانی، 1362، ص372)
چنان که پیداست این فرقه به رغم گرایش های سوسیالیستی «مستبدان» را متهم به «لامذهبی و بی دینی» و افرادی بدتر از «مرتدان کربلای معلی» کرده است. همین امر نشان می دهد که اندیشه دموکراسی در میان هواخواهان سوسیالیست مسلک نهضت مشروطیت از صبغه دینی بی بهره نبوده است. به عبارت دیگر طیف آزادیخواهی و مبارزه با استبداد آن چنان گسترده بود که افراد مختلف با اندیشه های متخالف را در یک جبهه متحد کنار هم قرار می داد و چنین بود که برای مثال در آستانه کودتای سوم اسفند 1299، حاکمیت استبداد جمعی از آزادیخواهان را - که به مسلک های مختلف گرایش داشتند - دستگیر کرد. از نام این مبارزان می شود به سادگی دریافت که تمام قامت آزادی در مقابل همه لاشه استبداد صف کشیده و به نبرد مشغول بوده است.
محمدتقی بهار می نویسد؛ «در این وقت کودتای سوم اسفند 1299 علم شد. حکومت کودتا در یکی دو روز همه سرجنبانان را دستگیر کرد. هم آقای شیخ حسین یزدی و هم مدرس، هم حاج مجدالدوله و هم فرمانفرما، هم آقای رهنما و هم آقای دشتی، هم آقای فرخی و هم آقای فدایی، هم بنده و هم آقای سیدهاشم. خلاصه هر کس از هر حزب و از هر عقیده و مسلک که بود حبس شد. پس معلوم شد که این حرکت یک حرکت حزبی و مرامی و مسلکی نبوده است بلکه مراد آن بود که در ایران سرزنده و سرجنبانی که بتواند حرف خودش را بزند یا لایحه ای بنویسد، باقی نماند.» (محمدتقی بهار، 1363، صص 20-19)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

No image

امام سجادعلیه‌السلام؛ احیاگر نبوت و امامت

در این متن به امام سجادعلیه‌السلام؛ احیاگر نبوت و امامت با موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) پرداخته شده است.
No image

محبت ولیّ خدا؛ اساس روابط مؤمنین

متن سخنرانی محبت ولیّ خدا؛ اساس روابط مؤمنین در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) در این بخش قرار دارد.
No image

محبت ولی خدا، محور روابط اجتماعی

در این متن به محبت ولی خدا، محور روابط اجتماعی با موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) پرداخته شده است.
No image

عشق به اهل بیت(ع)

متن سخنرانی عشق به اهل بیت(ع) در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) در این بخش قرار دارد.
No image

حب و بغض الهی و آثار آن

در این بخش متن سخنرانی با عنوان حب و بغض الهی و آثار آن در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) آورده شده است.

پر بازدیدترین ها

No image

عشق به اهل بیت(ع)

متن سخنرانی عشق به اهل بیت(ع) در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) در این بخش قرار دارد.
No image

ارادت علمای شیعه به ائمه (ع)

متن سخنرانی ارادت علمای شیعه به ائمه (ع) در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) در این بخش قرار دارد.
No image

تاریخچه عمیق و ریشه دار شیعه

در این بخش متن سخنرانی با عنوان تاریخچه عمیق و ریشه دار شیعه در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) آورده شده است.
No image

آثار محبت اهل بیت علیهم‌ السلام

در این بخش متن سخنرانی با عنوان آثار محبت اهل بیت علیهم‌ السلام در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) آورده شده است.
No image

محبت ولیّ خدا؛ اساس روابط مؤمنین

متن سخنرانی محبت ولیّ خدا؛ اساس روابط مؤمنین در موضوع محبت اهل بیت(علیه السلام) در این بخش قرار دارد.
Powered by TayaCMS