خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: یکی از تحولات دینی مهم سده بیستم تکثر ادیان و مذاهب و فرقه‌های دینی است. یکی از مهمترین پرسشها در این زمینه نسبت ادیان نوظهور با سنتهای معنوی و غنی دینی است. این نکته ضرورت پژوهش در باب ادیان نوظهور را به ما یادآور می‌شود. در این مقال آرای ملتون در این زمینه بررسی می‌شوند.
مطالعات ادیان جدید در دهۀ 1970، هم زمان با همگرایی مطالعات دینی و مطالعه علمی اجتماعی دین، به عنوان یک گرایش مجزا ظاهر شد. مطالعۀ ادیان جدید از آغاز دقیقا سرگذشتی چند رشته ای داشته است، رشته هایی که به جای اتحاد از طریق رویکرد روش شناختی، از طریق موضوع به هم گره می خورند.
از زمانی که مطالعات ادیان جدید به عنوان حوزه ای مجزا و تخصصی در مطالعات ادیان و جامعه شناسی ادیان در دهۀ 1970 میلادی به وجود آمد، به معنی واقعی کلمه، صدها کتاب و هزاران مقاله در تلاش برای درک ادیان جدید و نقش احتمالی آنها در قرن آینده به نگارش درآمده است. در سال 1970 تعداد کسانی که اولویت اول علایقشان، مطالعه ادیان جدید بود از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کرد، اما امروزه صدها محقق، این حوزه را کانون اصلی توجه خود در تحقیق و تألیف قرار داده اند و تعداد بیشتری از متخصصان نیز به نوعی در کمک به این حوزه، سهیم هستند.
مطالعات ادیان جدید در دهۀ 1970، هم زمان با همگرایی مطالعات دینی و مطالعه علمی اجتماعی دین، به عنوان یک گرایش مجزا ظاهر شد. مطالعۀ ادیان جدید از آغاز دقیقا سرگذشتی چند رشته ای داشته است، رشته هایی که به جای اتحاد از طریق رویکرد روش شناختی، از طریق موضوع به هم گره می خورند. در دانشگاهها، مطالعۀ ادیان جدید با مطالعاتی نظیر مطالعۀ ادیان شرقی، ادیان زنان و باطنی گرایی همپوشانی دارد. عملکرد محققان حوزه مطالعات ادیان جدید مانند انسان شناسان، جامعه شناسان و روان شناسان است.
به وجود آمدن مطالعات ادیان جدید به صورت جداگانه، بر دو پایه تاریخی استوار است: تکامل رشته کهن تر تاریخ ادیان و مطالعۀ کیشها که بیشتر بر الهیات و جامعه شناسی متمرکز بوده است. در طول قرن حاضر مطالعۀ ادیان جهان، ما را از آرایش حیرت زای عقاید و اعمالی که مورد پیروی انسانها قرار گرفته اند آگاه کرده است و چشم انداز ما را در مورد آنچه در ادیان، امر عادی و بهنجار تلقی می شود تغییر داده است. پس از آنکه جنبشهای توده ای مردم در قرن حاضر جمعیت های بزرگی از ادیان عمدۀ جهان را به غرب آورد، بینشهای موجود در مطالعات تطبیقی ادیان، به وضوح تقویت شده است.
به طور همزمان نیز، حضور آزادی دینی در غرب، ازدیاد مداوم و تعداد گزینه های دینی در حوزۀ فرهنگ را موجب شده است. در ایالات متحده، تعداد فرقه ها و گروه های دینی مختلف از 17 مورد در سال 1790 به 350 مورد در سال 1900 و 2000 مورد در زمان ما افزایش یافته است. هر چند بیشتر این دو هزار گروه، انشعابات مسیحی هستند(شامل اکثر آن 350 گروهی که در سال 1900 وجود داشتند) اما درصد رو به افزایشی از آنان نیز داخل طیفی وسیع از ادیان سراسر جهان قرار دارند. از جمله این ادیان می توان به انشعابات "غیر انشعابی" مسیحی، ادیان آفریقایی مانند "وودو" و "سانتریا" و حتی چندین گروه که به لحاظ دینی، غیر دینی هستند یعنی ملحدان و اومانیستها اشاره نمود.
در اوایل قرن حاضر برخی کشیشان آمریکایی دریافتند چندپارگی مسیحیت صرفا امری که در غرب اتفاق افتاده باشد نیست. تعدادی از گزینه های دینی عجیب و جدید در حال ظهور در عرصۀ شهری بودند، مانند "دانشمندان مسیحی"، "معنویت گرایان"، "مورمنها" و پیروان "حکمت اشراق". در دهه های بیست و سی، این فرقه ها توسط امثال "رسالت صلح خدای پدر" و "شهود یهوه" با یکدیگر متحد شدند. این گروه ها، "کیش" خوانده شدند و یکسری از کتابهای مسیحی(پروتستانهای محافظه کار) ضد کیش، هشدار دادن به مردم نسبت به حضور این ادیان متفاوت و عجیب را آغاز کردند.
اولین مطالعات غیرالهیاتی این "کیشها" زمانی آغاز شد که متخصصین رشته های جدید جامعه شناسی دین و روان شناسی دین، برای اولین بار به ادیان اقلیت نظر افکندند و در دهۀ 1940 تعدادی کتاب و مقاله منشر شد. تا پایان جنگ جهانی دوم مطالعه علمی دین راه افتاده بود، دروس روان شناسی و جامعه شناسی دین ارائه می شدند و بر اساس نیازی که حس می شد متون درسی ای برای جمع بندی یافته های روز تولید گردیدند.
از منظر ملتون جنبشهای نوپدید دینی به سه قسم اساسی تقسیم می شوند. قسم اول گروه هایی هستند که از حامیان و پیروان خود، بیعت دینی اولیه اخذ کرده اند. این حامیان، فرصتهای مداوم و منظم برای عبادت(یا معادل آن) را ایجاد می کنند و آنان گروه اصلی خواهند بود که یک مؤمن با آنها هویت دار می شود. آنها تمایل دارند گروهی باشند که کارکردهای حیاتی چرخۀ زندگی مانند ازدواج و تدفین را انجام می دهند. برخی از این گروهها عبارتند از: "کلیسای متحد متودیست" و "کلیسای وحدت بخش".
قسم دوم، سازمانی است که یکی از موارد بسیار محدود کارکرد دینی را از قبیل آموزش، خدمات انجیلی، نشر، خدمات اجتماعی و غیره ارائه می دهد.
گروه های دینی قسم اول، همین که رشد کرده و توسعه می یابند تمایل پیدا می کنند که ساختارهای فرعی به عنوان بازوهای انتشاراتی، آموزشی یا امدادی برای خود تولید کنند. گروه های مستقل قسم دوم برای خدمت به دسته ای از گروه های مربوطۀ قسم اول ظهور پیدا می کنند.
گروه های دینی قسم سوم، اساسا، گروه هایی متشکل از گروه ها هستند؛ سازمانهایی که به طور متمرکز به گفتگوی بین گروه های دینی قسم اول یا کار مشارکتی چندین گروه دینی قسم اول برای هدفی خاص می پردازند. برخی از این گروه ها عبارتند از: "شورای جهانی کلیساها"، "فدراسیون جهانی بودایی" و "ویشوا هندو پاریشاد".
منبع: