مقامات حضرت فاطمه (س)

نويسنده: كريم مقدس نيا

فاطمه(س) بر اساس آموزه های قرآنی، جزو اهل بيت پيامبر(ص) است که دارای عصمت بوده و از سوی خداوند تبارک و تعالی از هر گونه پليدی پاک شده است. جايگاه و منزلت فاطمه در آيات قرآن و روايات نبوی(ص) بسيار بلند و بی نظير است. طوری که ايشان را از بقيه زمان متمايز می گرداند. در مطلب حاضر گوشه ای از مقامات و فضايل حضرت زهرا(س) بيان شده است.

***

فاطمه(س) در آيات و روايات

فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص)، همسر امام علی(ع) و محبوب ترين مردم نزد رسول خدا(ص) و پاره تن و جگرگوشه و همه هويت نفسانی آن حضرت است.

فاطمه(س) کسی است که طبق فرمايش رسول خدا(ص) رضايت خدا در رضايت فاطمه(س) و غضب خدا در غضب فاطمه(س) است. (اسدالغابه، ج7، ص 216 و 219؛ الاصابه، ج 8، ص 266-262)

مفسران براساس روايات نبوی(ص)، آيات بسياری را درباره مقام آن حضرت دانسته اند که در اينجا به برخی از آنها اشاره می شود:

1. ذی القربی: حضرت فاطمه(س) در آيات قرآن به عنوان ذی القربی معرفی شده است. از همين رو پيامبر(ص) پس از نزول آيه «و آت ذی القربی حقه...» (اسراء، آيه 26) فاطمه(س) را فراخواند و فدک را به وی بخشيد (مجمع البيان، ج 6-5، ص 634؛ الدر المنثور، ج 5، ص 273) تا اين گونه به فرمان الهی جامه عمل پوشانيده و حقوق ذی القربی را از نظر مادی و مالی ادا کرده باشد. براساس روايات منقول از شيعه و اهل سنت، آنگاه که خداوند فدک را برای پيامبر(ص) فتح کرد، آيه مزبور نازل شد. رسول خدا(ص) ندانست مقصود از «و آت ذالقربی حقه» چه کسانی اند. آنگاه خداوند به او وحی کرد که فدک را به فاطمه(س) بدهد. (الکافی، ج 1، ص 543، ح 5؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 154، ح 158؛ الدر المنثور، ج 5، ص 274-273؛ ينابيع الموده، ج 1، ص 138 و 359-358) به هر حال، شکی نيست که براساس روايات شيعه و اهل سنت، مقصود از «القربی» در آيه 26 سوره اسراء. 38 سوره روم، علی، فاطمه، حسن و حسين(ع) است. (البرهان، ج 4، ص 823، ح 23؛ ينابيع الموده، ج 1، ص 315 و ج 2، ص 120؛ شواهد التنزيل، ج 2، ص 197-189؛ الميزان، ج 19، ص 203)
2. مودت ذی القربی: پيامبران(ع) چيزی را به عنوان مزد رسالت درخواست نکردند؛ اما پيامبر(ص) مأمور می شود تا مزدی را به عنوان مزد رسالت بخواهد. مزد رسالتی که از سوی خداوند مطرح می شود، مودت ذی القربی است که مصداق بارز و آشکار آن، حضرت فاطمه(س) و اهل بيت عصمت و طهارت(ع) يعنی همسر و فرزندانش هستند. (شوری، آيه 23) البته براساس آيه 47 سوره سباء فوايد اين مزد رسالت به خود مردم می رسد؛ زيرا اين مودت بايد همراه با اطاعتی باشد که مردمان را در صراط مستقيم به سوی خدا و بهشت می‌برد و زمينه شفاعت و توسل را فراهم می آورد؛ وگرنه پيامبر(ص) مزد حقيقی و واقعی خودش را از خداوند می گيرد.
3. نساء النبی: واژه نساء به معنای جنس مؤنث است که شامل همسر و دختران شخص می شود. با آنکه پيامبر(ص) در زمان نزول آيه مباهله دارای همسرانی بود، ولی تنها فاطمه(س) را برای مباهله می برد. همه مفسران بر اين نکته تأکيد دارند که مصداق عينی و مقصود از «نسائنا» در آيه 61 سوره آل عمران فاطمه(س) است؛ چرا که بر اساس روايات بسياری که فريقين نقل کرده اند، پيامبر(ص) برای مباهله با نصارای نجران وی را همراه خود آورده بود (مجمع البيان، ج1 - 2، ص 763-762؛ روح المعانی، ج 3، جزء 3، ص 301) تا اين گونه نشان دهد که تنها کسی که مصداق نساء از خاندان پيامبر(ص) است و شأنيت دارد تا در مقام مباهله به ايشان سوگند بخورد و به حقانيت او تمسک جويد، حضرت فاطمه(س) است. جالب اينکه در آيه مباهله از اميرمؤمنان علی(ع) همسر فاطمه(س) به عنوان نفس پيامبر(ص) و از حسنين(ع) به عنوان فرزندان رسول الله(ص) ياد شده است. در مباهله تنها پنج تن آل عبا (ع) پيامبر(ص) را همراهی می کنند که خداوند آيات تطهير و عصمت را در حق ايشان نازل کرده است. (تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 349-347، ح 158-157 و 163-162 و 166-165؛ الدارالمنثور، ج2، ص 233-230)
4. عصمت: خداوند در آيه 33 سوره احزاب از تطهير کامل و مطلق اهل بيت عصمت و طهارت سخن به ميان آورده است. بی گمان فاطمه(س) از جمله اهل بيت پيامبر(ع) است که اراده الهی بر پاکی و عصمت او از هر نوع آلودگی تعلق گرفته است (جامع البيان، ج 12، جزء 22، ص 9؛ تفسير التحرير و التنوير، ج 11، جزء 22، ص 15)
5. شجره طيبه الهی: خداوند در آيه 24 سوره ابراهيم (ع) از درخت پاک و طيبی سخن به ميان آورده که اصل آن ثابت و شاخه های آن در آسمان است و همواره پربار و بر است. بنا بر نظر مفسران و محدثان، آيه 24 سوره ابراهيم به پيامبر(ص) و اهل بيت عصمت و طهارت يعنی خاندان علوی و فاطمی اشاره دارد. پس فاطمه(س) مصداقی از اين شجره طيب الهی است. (مجمع البيان، ج 6-5، ص 480؛ تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 536، ح 58 و 60) همچنين در روايتی از امام باقر(ع) «شجرةً طيبةً» به رسول خدا(ص) و «فرعها» به فاطمه(س) تفسير شده است. (شواهد التنزيل، حاکم حسکانی، ج 1، ص 406)
6. مرج البحرين: مفسران مرج البحرين در آيه 19 سوره الرحمن را به فاطمه(س) تطبيق کرده اند که دو دريای نبوت و ولايت را به هم وصل می کند و در حقيقت ارتباط دو حقيقت نوری نبوی و علوی است. (الدر المنثور، ج 7، ص 697؛ تفسير نورالثقلين، ج 5، ص 192-191، ح 17 و 21)
7. هل اتی: براساس روايات بسيار متواتر، مفسران آيات 5 تا 22 سوره انسان را درباره اهل بيت(ع)، از جمله فاطمه(س) دانسته اند و گفته اند که اين آيات در حق ايشان نازل شده است. (مجمع البيان، ج 10-9، ص 611؛ الکشاف، ج 4، ص 670؛ تفسير نورالثقلين، ج 5، ص 477-469، ح 24-18) خداوند در آيات سوره انسان بر آن است تا نمونه ای از ابرار را معرفی کند و نشان دهد که آنان چگونه رفتار می کنند و خداوند چه پاداشی برايشان فراهم کرده است. داستان اطعام حضرت فاطمه(س)، اميرمؤمنان علی(ع) و حسنين(ع) به فقير و مسکين و اسير در حالی که خود روزه دار و به غذا نيازمند بودند در اين سوره بيان شده است. براساس روايات و تفاسير شيعه و اهل سنت، آيات ياد شده درباره نذر روزه و اطعام امام علی و فاطمه(س) برای شفای حسن و حسين(ع) نازل شده است. (تفسير نورالثقلين، ج 5، ص 474-469، ح 24-18؛ الکشاف، ج 4، ص 670؛ مجمع البيان، ج 10-9، ص 611؛ الدر المنثور، ج 8، ص 371) در اين آيات آمده که حضرت فاطمه(س)، بدون چشمداشت به پاداش و تشکر از سوی نيازمندان، به آنان اطعام و از خود ايثار و گذشت کرد.
8. کلمات الهی برای توسل: خداوند در آيات قرآن، از موجودات به «کلمات» ياد می کند (لقمان7 آيه 27) همچنين در آيه 45 سوره آل عمران از حضرت عيسی بن مريم(ع) به عنوان کلمه الله ياد می نمايد. در اين ميان اهل بيت عصمت و طهارت(ع) کلمات تامات الهی هستند که پيامبران از جمله حضرت آدم(ع) به آنان توسل جسته تا به شفاعت ايشان توبه اش پذيرفته شود. خداوند در آيه 37 سوره بقره بيان می کند که حضرت آدم(ع) کلماتی را دريافت کرد و به آن کلمات توبه کرد. در روايات آمده است که اين کلمات تلقی شده، همان پيامبر(ص) و اهل بيت پيامبر(ع) و از جمله فاطمه(س) بوده است که با توسل و شفاعت ايشان از مجازات الهی رست و توبه اش پذيرفته شد. (تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 67، ح 148-143؛ الدر المنثور، ج 1، ص 147).

9- صاحب حق در اموال مردم: براساس آيه 41 سوره انفال و 26 سوره اسراء، حضرت فاطمه(س) به عنوان ذی القربی دارای حق در اموال مردم است. از همين رو پيامبر(ص) مأمور می شود تا فدک را به عنوان حق فاطمه(س) از حقوق مردم به ايشان بپردازد. (اسراء، آيه 26؛ روم، آيه 38 و روايات تفسيری).

10. بيوت رفيع الهی: خداوند در آيه 36 سوره نور، از خانه هائی ياد می کند که به اذن الهی رفيع و بلند داشته شده تا شبانه روز اذکار الهی در آن به تسبيح بلند باشد. براساس روايات و تفاسير فريقين، از جمله «بيوت ماذون و رفيع»، بيت علی و فاطمه(س) است. (الدرالمنثور، ج 6، ص 203؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 607، ح 181؛ مجمع البيان ج8-7، ص 227).
11. کوثر پيامبر(ص): خداوند در برابر دشنام مشرکان درباره ابتر بودن حضرت پيامبر(ص) بيان می کند که به او کوثر می دهد (سوره کوثر) تا اين گونه نسل او باقی و برقرار بماند؛ لذا مفسران بر اين باورند مقصود از «کوثر» فاطمه(س) است و نسل پيامبر و تداوم و کثرت آن از طريق او است. (مجمع البيان، ج 10-9، ص 836) اين گونه است که در آيه 61 سوره آل عمران که به آيه مباهله معروف است، خداوند از فرزندان فاطمه(س) به عنوان فرزندان رسول الله ياد کرده است؛ چرا که براساس شأن نزول آيه، مقصود از «ابناءنا» امام حسن و امام حسين(ع) است. (الکشاف، ج 1، ص 368؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 233-230)
12. اخلاص: در آيات قرآن از اخلاص فاطمه(س) سخن به ميان آمده و خداوند وی را به اخلاص ستوده است. از جمله اين آيات می توان به آيات 8 و 9 سوره انسان اشاره کرد؛ چرا که اجماع مفسران اماميه و بسياری از مفسران اهل سنت بر آن است که آيات ياد شده درباره امام علی و فاطمه(ع) و نذر ايشان برای روزه و اطعام خالصانه به نيازمندان بوده است (الکشاف، ج 4، ص 670؛ مجمع البيان، ج 10-9، ص 612-611)
13. ابرار: خداوند همچنين در آيات 5 و 8 سوره انسان، حضرت فاطمه(س) را به عنوان مصداقی از ابرار معرفی می کند. براساس روايات منقول از شيعه و اهل سنت، مقصود از «ابرار»، علی، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) است. (بحارالانوار، ج 35، ص 256-237؛ الدر المنثور، ج 8، ص 371؛ تفسير نورالثقلين، ج 5، ص 476-469، ح 24-18.
14. اهل بيت پيامبر(ص): حضرت فاطمه(س) مصداقی روشن از عنوان اهل بيت پيامبر(ص) است؛ چرا که براساس روايات منقول از اهل سنت و شيعه، پس از نزول آيه 132 سوره طه رسول خدا(ص) به درب خانه علی و فاطمه(ع) می آمد و در حالی که آيه تطهير يعنی آيه 33 سوره احزاب را تلاوت می کرد، آنان را به نماز فرا می خواند. (الدرالمنثور، ج 5، ص 613؛ مناقب، خوارزمی، ص 60، ح 29؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 410، ح 191؛ ينابيع الموده، ج 2، ص 59) از سوی ديگر، براساس روايات و تفاسير شيعه و اهل سنت، آيه 33 سوره احزاب وقتی نازل می شود که علی، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) به منزل رسول خدا(ص) آمدند و حضرت آنان را زير عبای خود قرار داد. (ينابيع المودة، ج 1، ص 323؛ ج 2، ص 41 و 225؛ کفاية الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ص 242؛ تفسير نورالثقلين، ج 4، ص 276-270، ح 84 و 94-90 و 97 و 106-104؛ الدر المنثور، ج 6، ص 605-603)
15. اهل الذکر و مرجع علمی مردمان: خداوند مردم را مأمور می کند که درباره چيزهايی که نمی دانند، از اهل ذکر بپرسند و آنان را مرجع علمی مردم قرار می دهد. در حقيقت آنان چون در مقام کسانی هستند که همواره در ذکر الهی هستند، مرجع علمی مردم قرار داده می شوند تا مسائل دين و دنيای خود را از آنان بپرسند. در روايات متعددی «اهل الذکر» بر اهل بيت پيامبر(ع) تطبيق شده است که از جمله آنها فاطمه(س) است. (شواهد التنزيل، ج 1، ص 423 و 437؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 59-55، ح 103-87) از اين رو آن حضرت(س) از سوی خدا به عنوان مرجع علمی مردمان معرفی شده است.
16. خيرالبريه؛ براساس آيه 7 سوره بينه حضرت فاطمه(س)، از زمره بهترين خلق خدا معرفی شده است؛ چرا که در روايات شيعه و اهل سنت آمده که مقصد از «خيرالبرية» علی(ع) و شيعيان او است. (جامع البيان، ج 15، جزء 30، ص 335؛ الدر المنثور، ج 8، ص 589؛ شواهد التنزيل، ج 2، ص 465) و هيچ شکی نيست که حضرت فاطمه(س) از برترين شيعيان و پيروان علی محسوب می شود.

آنچه بيان شده تنها گوشه ای از مقامات و منزلت حضرت فاطمه(س) در پيشگاه خداوند و پيامبر (ص) و امامان معصوم(ع) است. همين ميزان نشان می دهدکه در ميان زنان عصر نخست اسلام، فاطمه(س) زنی بی نظير و بی همتا بوده است.

روزنامه كيهان، شماره 21572 به تاريخ 8/12/95، صفحه 8 (معارف)