پرسش:
شب قدر یا «لیلةً القدر» چیست و چه وجوه تمایزی نسبت به شب‌های دیگر سال دارد؟
پاسخ:
وجه تسمیه «قدر»
«قدر» کلمه‌ای عربی به معنای اندازه، تقدیر و سرنوشت است. درباره اینکه چرا این شب را «قدر» نامیده‌اند، دلایلی ذکر شده است:
* عده‌ای می‌گویند: چون مقدرات انسان‌ها و اندازه و قدر رویدادهای سال، در این شب تعیین می‌شود، آن را شب قدر می‌نامند. (المیزان، ج20، ص 561)
* گروهی معتقدند اگر کسی این شب را احیا بدارد، صاحب قدر و منزلت می‌شود. (شب قدر در غزلیات، حافظ ص180)
* گروهی دیگر نیز می‌گویند: علت نامگذاری شرافت و قدر والای این شب است. (تفسیر نمونه، ج 27، ص188)
از شب قدر به نام‌های «لیلةً‌العظمه» و «لیلةً‌الشرف» نیز یاد شده است.
اهمیت شب قدر
شب قدر یا لیلةً‌القدر شب نزول قرآن و مقدر شدن امور یکساله انسان‌هاست. قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن گفته است. در قرآن و روایات ارزش شب قدر بیش از هزار ماه دانسته شده است. این شب بافضیلت‌ترین شب سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است و در آن، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام زمان(عج) عرضه می‌کنند.
زمان دقیق شب قدر، روشن نیست، ولی بر اساس بسیاری از روایات، در ماه رمضان واقع شده است و به احتمال زیاد یکی از شب‌های 19، 21 و یا 23 این ماه است. شیعیان بر شب 23 رمضان و اهل سنت بر شب 27 رمضان تأکید بیشتری دارند.
شیعیان در این شب‌ها با الگوگیری از معصومان(ع)، به شب‌زنده‌داری، خواندن قرآن، دعا و دیگر آیین‌ها و اعمال این شب می‌پردازند. ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) در این شب‌ها نیز به اهمیت آن نزد شیعیان افزوده و سوگواری برای آن امام با آیین‌های شب قدر همراه شده است.
شب قدر برترین و مهم‌ترین شب سال در فرهنگ اسلامی است. بنابر روایتی از پیامبر(ص)، شب قدر از موهبت‌های خدا بر مسلمانان است و هیچ‌یک از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبوده‌اند. (تفسیر نمونه، ج 27، ص 190)
در قرآن کریم، سوره‌ای کامل به توصیف و ستایش شب قدر اختصاص یافته و بدین نام (سوره قدر) خوانده شده است. در این سوره، ارزش شب قدر بیشتر از هزار ماه دانسته شده است. آیات یکم تا ششم سوره دخان نیز به اهمیت و رخدادهای شب قدر می‌پردازد.
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که بهترین ماه، رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است. (تفسیر نورالثقلین، ج5، ص 918) همچنین از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که شب قدر، سرور شب‌هاست. (بحارالانوار، ج40، ص54) بنابر منابع روایی و فقهی، روزهای قدر نیز همانند شب‌های آن گرانقدر و بافضیلت‌اند. در برخی از روایات آمده است که فاطمه(س) سر شب قدر است. (بحارالانوار، ج25، ص97) و هر کس منزلت فاطمه(س) را درک کند، شب قدر را درک کرده است. وقوع برخی حوادث همانند شهادت امام علی(ع) در دهه سوم ماه رمضان، بر اهمیت این شب‌ها، نزد شیعیان افزوده شده است و آنان در این شب در کنار اهتمام به اعمال مستحب مخصوص این شب‌ها، برای آن امام نیز سوگواری می‌کنند.
نزول قرآن
آیه اول سوره قدر و آیه سوم سوره دخان، بیانگر نزول قرآن در شب قدر است. محمد عبده معتقد است آغاز نزول تدریجی قرآن در ماه رمضان بوده است؛ اما بیشتر مفسران معتقدند در این شب، قرآن به صورت یکباره از لوح محفوظ به بیت‌المعمور یا قلب پیامبر(ص) نازل شده که به آن، نزول دفعی یا نزول اجمالی قرآن می‌گویند.
تقدیر امور
امام باقر در توضیح آیه چهار سوره دخان می‌گوید هر ساله در این شب، تقدیر سال آینده هر انسانی نوشته می‌شود. بر همین اساس در برخی از روایات، شب قدر به عنوان ابتدای سال دانسته شده است.
علامه طباطبایی می‌گوید: مراد از قدر، تقدیر و اندازه‌گیری است و خداوند در این شب، اموری از قبیل زندگی، مرگ، روزی، سعادت و شقاوت انسان‌ها را مشخص می‌سازد. (المیزان، ج20، ص 561) بر پایه برخی از روایات، ولایت امام علی و سایر اهل بیت(ع) نیز در همین شب، مقدر و امضا گردیده است.
(معانی‌الاخبار، ص 315)
روزنامه کیهان
تاریخ انتشار: یکشنبه 13 خرداد ماه 1397