كلمات كليدي : سيستم سمپاتيك، اعصاب نخاعي، زنجيره سمپاتيك، عقده هاي سمپاتيك، عقده خورشيدي، عقده هاي مزانتريك، روان شناسي فيزيولوژيك
نویسنده : كوثر يوسفي
دستگاه سمپاتیک، قسمتی از دستگاه عصبی خود مختار بوده و شامل مراکز، عقده‌ها و الیافی است که بین آنها و اجزاء عمل کننده( عضلات صاف و ...) ارتباط و عصب‌دهی برقرار می‌کند.[1]
اعصاب سیستم سمپاتیک، در اطراف ستون فقرات قرار داشته و به وسیله اعصاب نخاعی با هم ارتباط دارند.
اعصاب سمپاتیک، از قطعات نخاعی T1 تا L2 منشا گرفته که ابتدا به زنجیره سمپاتیک و سپس به بافت‌ها و اندام‌هایی می‌روند که به وسیله دستگاه سمپاتیک تحریک می‌شوند.[2]
مراکز سیستم سمپاتیک
این مراکز عبارتند از: مراکز مغزی و مراکز نخاعی.
مراکز مغزی: این مراکز در هیپوتالاموس و اطراف بطن سوم قرار دارند.
مراکز نخاعی: این مراکز در شاخ‌های کناری قطعات سینه‌ای و دو قطعه فوقانی کمری قرار دارند.[3]
عقده‌های سمپاتیک
عقده‌ها یا گانگلیون‌ها(Ganglions) شامل توده‌هایی از جسم نورون‌ها هستند که در خارج از دستگاه عصبی مرکزی قرار داشته و دو دسته هستند.
دسته اول: عقده‌هایی که در جلو و طرفین ستون مهره‌ها واقع شده و زنجیره سمپاتیک را به وجود می‌آورند.
دسته دوم: عقده‌های جانبی(Collateral) که خارج از زنجیره سمپاتیک قرار داشته و مشهورترین آنها عقده خورشیدی(Ganglia Celiaca) و عقده‌های مزانتریک یا هیپوگاستریک(Ganglia Mesentrica) می‌باشد.[4]
زنجیره سمپاتیک
عقده‌ها یا گره‌های سمپاتیک که حدود 22 جفت می‌باشند، به وسیله رشته‌های عصبی بین عقده‌ای(Interganglionic) به یکدیگر مربوط شده‌اند و در انتهای زنجیره راست و چپ، در جلوی استخوان دنبالچه به وسیله یک عقده فرد(Ganglia Impar) به یکدیگر اتصال دارند.
ارتباط بین زنجیره سمپاتیک و اعصاب به وسیله دو دسته از تارهای عصبی میلین‌دار(غلاف دار) و بدون میلین به نام‌های "رابط سفید" و "رابط خاکستری" صورت می‌گیرد.[5]
نورون‌های پیش عقده‌ای سمپاتیک
به نورون‌هایی که آکسون آنها از نخاع به عقده‌های سمپاتیک می‌رود، نورون پیش عقده‌ای(Preganglionic Neuron) گفته می‌شود.
نورون‌های پس عقده‌ای سمپاتیک
به نورون‌هایی که از گره‌های سمپاتیک به اندام‌ها منتهی می‌شوند، نورون پس عقده‌ای(Postganglionic Neuron) گفته می‌شود.
به نقطه ارتباطی بین این دو نورون که در عقده سمپاتیک ایجاد می‌شود، "سیناپس" می‌گویند.[6]
نورون‌های پس عقده‌ای که با نورون‌های پیش عقده‌ای عصبی بخش سینه‌ای، در ساقه مغز یا نخاع شوکی مرتبط هستند، به اندام‌های سر، سینه، شکم و دست‌ها عصب‌دهی می‌کنند.
آن دسته از نورون‌های پس عقده‌ای که با نورون‌های پیش عقده‌ای بخش کمری نخاع شوکی ارتباط دارند به اندام‌های لگن خاصره و پاها عصب‌دهی می‌کنند. از آن جا که گره‌های سمپاتیک، دور از اندام‌های مرتبط قرار دارند؛ آکسون نورون‌های پس عقده‌ای خیلی طبیعی هستند. از انتهای نورون‌های پیش عقده‌ای سمپاتیک، استیل کولین و از پایانه نورون‌های پس عقده‌ای سمپاتیک همه اندام‌ها به استثنای غدد عرق، نورآدرنالین آزاد می‌شوند. نورون‌های پس عقده‌ای غدد عرق، استیل کولین آزاد می‌کنند.
بخش مرکزی غدد فوق کلیه که منشا عصبی دارد، بخشی از دستگاه عصبی سمپاتیک محسوب می‌شود و هورمون‌های اپی‌نفرین و نور اپی‌نفرین از سلول‌هایی ترشح می‌شوند که میتوان آن را تغییر شکل یافته نورون‌های پس عقده‌ای سمپاتیک دانست. نور آدرنالین و آدرنالین ترشح و به خون ریخته شده و به اندام‌ها می‌رسد که سبب تقویت عمل اعصاب سمپاتیک می‌شود.[7]
مهم‌ترین اندام‌هایی که از دستگاه سمپاتیک عصب دریافت می‌کنند عبارتند از:
1. ماهیچه‌های صاف تمام اندام‌ها(رگ‌های خونی، دستگاه دفع، دستگاه تناسلی، موها و مردمک چشم)
2. ماهیچه قلب
3. برخی غدد(غدد بزاقی، اشکی و گوارشی)
4. دستگاه لنفاوی(تیموس، طحال و گره‌های لنفاوی).[8]
متعاقب تحریک سیستم سمپاتیک، افزایش ضربان قلب یا افزایش Hart Rate، کم شدن قطر رگ‌ها، افزایش قطر مردمک‌ها یا میدریاز، افزایش تنوس یا قدرت عضلات، افزایش قند خون یا هایپرگلایسمی، افزایش فعالیت ذهنی، تعریق شدید، اتساع و گشاد شدن ریه‌ها، آب‌ریزش بینی، کاهش حرکات دودی روده، کاهش تشکیل ادرار، انزال در آلت تناسلی، افزایش چربی و متابولیسم پایه رخ می‌دهد.[9]