چرايی تعليم قرآن قبل از خلقت و بيان انسان

پرسش:

چرا در سوره «الرحمن» تعليم قرآن قبل از آفرينش انسان و آموزش بيان آمده است؟

پاسخ:

خداوند در آيات اول سوره الرحمن مي فرمايد:

«الرحمن» «علّم القرآن» «خلق الانسان» «علّمه البيان» «خداوند گسترده مهر» به انسان آموزش قرآن داد و انسان را آفريد به او بيان آموخت».

بايد به طور طبيعي مي فرمود: خدا انسان را خلق کرد بعد به او بيان را آموزش داد و بعد قرآن را به او آموخت. ولي در اينجا ترتيب طبيعي به هم خورده؛ که در اين باره مفسرين می‌گويند:

علت به هم خوردن ترتيب طبيعي اين آيات اين است که خداوند مي خواسته عظمت آموزش قرآن را يادآوري کند که اينقدر مهم است که قبل از نعمت خلقت انسان به آن اشاره شده است.

آري ارزش انسان به تعليم قرآن است، و به عبارت ديگر ارزش انسان به ارتباط او با وحي بستگي دارد.

و مي دانيم که قرآن هم از جهت اصل آموزش و تعليم و تربيت مهم است، و هم از جهت محتوا، و بديهي است که آموزش قرآن، مقدمه معرفت به قرآن و عمل به محتواي آن است.

نکته قابل توجه در اينجا اين است که در اين آيات «عطف ترتيبي» نيامده چنانچه برخي پنداشته اند، و نفرموده، «علم القرآن فخلق الانسان» تا ترتيب را برساند و تقدم و تأخري را ثابت کند؛ بلکه چينش اين جملات، به خاطر اهميت قرآن، مقدم و موخر شده، و شايد خداوند ترتيبي خاص را اراده نکرده باشد.

بنابراين آنجا که بحث آموزش قرآن است، بر آفرينش انسان مقدم شده است. «علم القرآن، خلق الانسان» اما آنجا که آموزش علوم ديگر مطرح است، آفرينش انسان مقدم شده است. «خلق الانسان من علق... الذي علم بالقلم» (علق- 4-2) اين بدان معني است که قرآن برانسان شرافت و تقدم دارد. يعني فکر و معرفت برجسم و طبيعت مادي مقدم است و قرآن سرآمد تمام کتاب ها و انسان سرآمد تمام مخلوقات است و انسان در سايه فراگيري قرآن به کمال خلقتش دست مي يابد.

اما واژه «بيان» يک مفهوم گسترده اي دارد که گاهي همين «سخن گفتن» از آن اراده می‌شود. ولي اينجا مقصود عام است يعني به انسان «سخن گفتن» و انواع «استدلالات عقلي و منطقي» را آموخت.

آري يکي از موارد آن معناي عام، «سخن گفتن» است و البته مي دانيم که سخن گفتن يکي از پيچيده ترين و مهم ترين نعمت هاي الهي است که بسياري از علوم بشر از همين طريق، نقل و انتقال و رشد مي يابد و همچنين خود لغات و دستگاه هاي صوتي و نيز زبان هايي که در دنيا وجود دارد، اينها همه از نشانه هاي عظمت پروردگار است.

    روزنامه كيهان، شماره 21658 به تاريخ 8/4/96، صفحه 8 (معارف)