آيسيسكو، سازمان هاي بين المللي، سازمان علمي و فرهنگي كشورهاي اسلامي، استراتژي فرهنگي جهان اسلام، علوم سياسي
نویسنده : علي محمد ابوالحسني
سازمان آموزشى، علمى و فرهنگى اسلامى (isesco) در سال 1979 و بر اساس مصوبه‌ی شماره‌ی C10/12 دهمین کنفرانس وزراى خارجه‌ی کشورهاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى در شهر فاس مراکش تأسیس گردید.
اساسنامه‌ی این سازمان در یازدهمین کنفرانس وزراى خارجه‌ی کشورهاى عضو سازمان مذکور در پاکستان در سال 1980 به تصویب رسید و در سومین نشست کنفرانس سران اسلامى در مکه‌ی مکرمه در سال 1981 نهایى گردید و از کشورهاى عضو کنفرانس اسلامى درخواست گردید تا از این سازمان تازه تأسیس حمایت نموده و به عضویت این سازمان درآیند. اولین مجمع عمومى سازمان آیسسکو از سه الى پنج ماه مى 1982 در مراکش برگزار گردید. این سازمان در جهت پاسخ‌گویى به آرمان‌هاى امت اسلامى و تحکیم هم‌بستگى و همکارى میان جوامع اسلامى در قالب ایده‌هاى سعه‌صدر و ارزش‌هاى والاى اسلامى، پایه‌ریزى گردید.[1]
اهداف سازمان
مهم‌ترین اهداف تشکیل سازمان آیسسکو عبارتند از:
1- تقویت و تحکیم همکارى بین کشورهاى عضو در زمینه‌هاى آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات؛
2- توسعه‌ی علوم کاربردى و استفاده از فن‌آورى‌هاى پیشرفته در چهارچوب ارزش‌ها و آرمان‌هاى متعالى و جاودانه‌ی اسلامى؛
3- تحکیم تفاهم میان ملل مسلمان و کمک به تحقق صلح و امنیت جهانى از راه‌هاى مختلف به‌ویژه از طریق آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات؛
4- ایجاد هماهنگى بین نهادهاى تخصصى سازمان کنفرانس اسلامى در زمینه‌ی آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات از یک طرف و کشورهاى عضو سازمان آیسسکو از سوى دیگر، براى تحکیم هم‌بستگى اسلامى؛
5- مبنا قرار دادن فرهنگ اسلامى در برنامه‌هاى درسى کلیه‌ی سطوح و مقاطع آموزشى؛
6- تحکیم فرهنگ اصیل اسلامى و صیانت از استقلال تفکر اسلامى در مقابله با کلیه‌ی اشکال تهاجم فرهنگى و تمامى عوامل تحریف و حفظ ویژگى‌هاى بارز تمدن اسلامى؛
7- پاسدارى از هویت اسلامى مسلمانان در کشورهاى غیر مسلمان.[2]
وظایف سازمان
برخى از مهم‌ترین وظایف سازمان آیسسکو عبارتند از:
1- فعالیت در جهت گسترش فرهنگ اسلام و زبان قرآن کریم در سطح جهان، میان غیرِ عرب‌زبان‌ها از راه همکارى با سازمان‌هاى علمى، فرهنگى و آموزشى اتحادیه‌ی عرب و سایر سازمان‌ها و نهادهاى اسلامى براى برنامه‌ریزى و حمایت از طرح‌هاى مناسب؛
2- حمایت از دانشگاه‌ها، دانشکده‌ها و مؤسسات دولتى و خصوصى متخصص در زمینه‌ی مطالعات قرآنى، زبان عربى و فرهنگ اسلامى و اصلاح برنامه‌هاى آموزشى، کتاب‌هاى درسى و روش‌هاى تدریس آنها به‌منظور تحقق توسعه‌ی فرهنگى؛
3- حمایت از سازمان‌هاى فعال در امور آموزشى، علمى و فرهنگى و ارتباطات براى گسترش اهداف سازمان؛
4- تقویت مراکز و نهادهاى تخصصى براى حمایت از فعالیت‌هاى علمى، آموزشى افراد، سازمان‌ها، انجمن‌هاى خیریه یا مراکز اسلامى فعال در ترویج فرهنگ اسلامى و تدریس قرآن کریم، زبان عربى و تشویق و حمایت از تلاش‌هاى کشورهاى عضو در جهت تهیه‌ی برنامه‌هاى آموزشى، فنى و علمى؛ نیز تشویق محققین و مبتکرین مسلمان؛
5- کمک به دانشگاه‌هاى کشورهاى اسلامى و غیراسلامى و تشویق آنها به ایجاد کرسى‌ها، مؤسسات و گروه‌هاى مطالعات و فرهنگ اسلامى و برقرارى همکارى مؤثر میان آنها؛
6- ترویج کارهاى تحقیقى و مطالعاتى براى توسعه و ارتقاى آموزش در کشورهاى اسلامى و القاى ویژگى اسلامى به تمامى ابعاد تمدن، هنر و فرهنگ؛
7- برگزارى کنفرانس‌ها، سمپوزیوم‌ها و سمینارها و تشویق به تأسیس نهادهاى آموزشى و علمى با همکارى دولت‌ها، سازمان کنفرانس اسلامى، مجامع و سازمان‌هاى فعال در زمینه‌ی آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات.[3]
ارکان آیسیسکو
سازمان آیسیسکو سه رکن دارد که عبارتند از:
1. مجمع عمومى: متشکل از نمایندگان کشورهاى عضو سازمان که از سوى دولت‌هاى کشورهاى عضو تعیین مى‌گردند و عالى‌ترین مرجع تصمیم‌گیرى است. مجمع هر سه سال یک‌بار به‌طور منظم جهت تعیین برنامه‌ی عمل سه ساله تشکیل مى‌گردد و همچنین هر سه سال یک‌بار مدیرکل جدید منصوب مى‌نماید.
2. شوراى اجرایى: متشکل از نمایندگان کلیه‌ی کشورهاى عضو سازمان است و مقررات داخلى سازمان را به استثناى مقرراتى که در حوزه‌ی مسئولیت مجمع عمومى است تعیین مى‌کند. انتصاب معاون مدیرکل سازمان نیز بر عهده‌ی شوراى اجرایى است؛ علاوه‌بر این دستور کار جلسات مجمع عمومى را بنابر پیشنهاد مدیرکل و بر اساس کار سازمان و برآورد بودجه به مجمع عمومى جهت تصویب ارائه مى‌نمایند.
3. اداره‌ی کل: اداره‌ی کل توسط یک مدیرکل اداره مى‌شود که مجمع عمومى وى را براى یک دوره‌ی سه ساله قابل تمدید انتخاب مى‌کند. آیین‌نامه‌ی مجمع عمومى، شرایط مورد نیاز و مراحل گزینش فرد براى تصدى این سمت را تعیین مى‌کنند. مدیرکل رئیس تشکیلات ادارى سازمان آیسیسکو بوده و در مقابل شوراى اجرایى و مجمع عمومى مسئول مى‌باشد. کلیه‌ی کارکنان اداره‌ی کل مستقیما تحت‌نظر مدیرکل انجام وظیفه مى‌کنند. در صورت خالى ماندن پست مدیرکلى به‌دلیل استعفا، سلب صلاحیت و یا هر دلیل دیگر، اختیار هویت دستگاه ادارى و پى‌گیرى اجراى برنامه‌ها به معاون مدیرکل تفویض مى‌شود. سپس مجمع عمومى حداکثر ظرف یک سال تشکیل جلسه مى‌دهد تا مدیرکل جدیدى را انتخاب نماید. از زمان تأسیس سازمان آیسیسکو مدیرکل آن در طى سال‌هاى 1982 الى 1991 بر عهده‌ی پرفسور عبدالهادى بوطالب بوده و از سال 1991 تاکنون مدیرکلى سازمان بر عهده‌ی دکتر عبدالعزیز عثمان التویجرى از کشور عربستان سعودى بوده است.[4]
منابع مالى آیسیسکو
بر طبق اساسنامه، منابع مالى سازمان از راه‌هاى ذیل تأمین مى‌شود:
1. حق عضویت کشورهاى عضو که بر اساس درصد حق عضویت هر کشور در بودجه‌ی سازمان کنفرانس اسلامى تعیین مى‌گردد، مگر آن‌که مجمع عمومى تصمیم به تغییر آن داشته باشد؛
2. منابع حاصل از انجام همکارى‌هاى مشترک میان سازمان آیسسکو و سایر سازمان‌ها؛
3. کمک‌هاى مالى و مبالغى که توسط کشورهاى عضو، یا غیر عضو، نهادها، افراد یا سایر منابع به سازمان اهدا مى‌شود.
شوراى اجرایى سازمان آیسیسکو مى‌تواند هدایایى را که جهت مقاصد خاصى به سازمان اهدا مى‌شود، را بپذیرد مشروط بر آن‌که با اهداف سازمان آیسیسکو در تضاد نباشد و این امر تأثیر منفى بر انجام وظایف سازمان نداشته باشد، نظر شورا در این‌باره بایستى همراه با کلیه‌ی ملاحظات مربوط جهت تصویب به مجمع عمومى احاله گردد.[5]
ساختار آیسیسکو
سازمان داراى یک معاون و سه بخش «علوم»، «آموزش» و «فرهنگ» و «ارتباطات» مى‌باشد که زیر نظر معاون مدیرکل فعالیت مى‌کنند و از دیگر بخش‌هاى سازمان، بخش «روابط و همکارى‌هاى بین‌المللى» و بخش «مرکز اطلاعات و اسناد» است.
معاون مدیرکل سازمان آیسیسکو پس از مدیرکل عالى‌ترین مرجع تصمیم‌گیرى است و کلیه‌ی مسئولیت‌ها بر عهده‌ی ایشان است. در بیست و پنجمین جلسه‌ی شوراى اجرایى در نوامبر 2004 در مراکش دکتر هادى عزیززاده از کشور جمهورى اسلامى ایران براى معاونت سازمان آیسیسکو انتخاب شد.
آیسیسکو و کشورهاى بحران‌زده‌ی اسلامى
سازمان آیسیسکو در خصوص کشورهاى اسلامى که دچار بحران مى‌باشند فعالیت‌هاى بسیارى انجام داده است؛ از جمله مى‌توان به قدس شریف (فلسطین)، بوسنى و هرزگوین، عراق و افغانستان اشاره نمود.
عراق
در حفاظت از میراث فرهنگى عراق بسیار کوشا بوده است و در زمینه‌ی حفظ تمدن‌هاى قدیمى، تمدن اسلامى عرب و حفظ نقاشى‌ها و صنایع دستىِ به غارت رفته از موزه‌هاى عراق، فعالیت‌هاى شایسته‌اى انجام داده است.
قدس شریف
- چاپ و نشر کتاب‌هایى در خصوص قدس شریف.
- حفاظت از هویت اسلامى قدس شریف در برابر خطر نابودى و تجاوز یهودیت.
- اجراى برنامه‌ها و فعالیت‌هاى طراحى‌شده براى مؤسسات فرهنگى، علمى و آموزشىِ قدس شریف؛ به‌منظور حمایت از هویت فرهنگى و شاخص‌هاى تمدنى.
- صدور قطع‌نامه‌اى در خصوص وضعیت شهر قدس شریف.
- گنجاندن برنامه‌هاى خاص براى قدس شریف در برنامه‌هاى آیسیسکو.
- دعوت از کشورهاى عضو جهت گنجاندن و در اولویت قرار دادن قدس شریف در ملاقات‌هاى بین‌المللى به‌منظور حفظ هویت و میراث فرهنگى آن.
بوسنی و هرزگوین
- حمایت از مؤسسات علمى، فرهنگى و آموزشى در بوسنى و هرزگوین؛
- ارائه‌ی کمک‌هاى مالى و فنى به کمیسیون ملى بوسنى و هرزگوین به‌منظور توسعه‌ی روابط و مدیریت اجرایى در مؤسسات براى حمایت از تمدن‌هاى شاخص و مجسمه‌هاى تاریخى و توسعه‌ی مراکز فرهنگى؛
- توسعه‌ی برنامه‌هاى عربى و اسلامى؛
- آموزش نیروى انسانى در زمینه‌ی میراث اسلامى؛
- آموزش مجریان آموزشى و اجرایى در زمینه‌هاى خاص آموزشى از راه برگزارى کارگاه‌ها و جلسات آموزشى؛
- تدوین ترجمه و نشر کتاب‌هاى منبع و برنامه‌هاى درسى آموزشى به‌منظور برجسته‌ساختن شاخص‌هاى تمدن اسلامى در بوسنى و هرزگوین، مستندسازى میراث فرهنگى و توسعه‌ی نظام آموزشى؛
- گماردن معلمان جهت آموزش زبان عربى و اسلامى در مؤسسات آموزشى به‌منظور تحکیم ارزش‌هاى اسلامى و توسعه‌ی تمدن و فرهنگ؛
- ارائه‌ی بورسیه براى دانش‌آموزان بوسنى و هرزگوین جهت تکمیل تحصیلات خود در بخش‌هاى گوناگون از جمله: پزشکى، مهندسى و خبرنگارى.
همچنین آیسیسکو از مؤسسات آموزشى، علمى و فرهنگى در سومالى و افغانستان نیز حمایت مى‌نماید.[6]
پایتخت فرهنگى جهان اسلام
سازمان آیسیسکو هر ساله یکى از شهرهاى مهم جهان اسلام را به‌عنوان پایتخت فرهنگى جهان اسلام انتخاب مى‌کند.
مکه‌ی مکرمه در سال 2005 به‌عنوان پایتخت فرهنگى جهان اسلام از سوى آیسیسکو معرفى گردیده است و آیسیسکو صفحه‌اى از سایت خود را به مکه به‌مناسبت فوق اختصاص داده است. هدف از انتخاب مکه به‌عنوان پایتخت فرهنگى جهان اسلام برجسته‌تر ساختن موقعیت این شهر مقدس و همچنین معرفى مهم‌ترین سرزمین مذهبى براى نسل جدید مى‌باشد. نباید فراموش شود که مکه محل تولد اسلام است که پیام اسلام از آن شهر مقدس به گوش کلیه‌ی جهانیان رسانیده شده است. در همین راستا آیسیسکو فعالیت‌هاى ذیل را به انجام رسانیده است:
- برگزارى نشست منطقه‌اى آموزش در خصوص ارزش‌هاى گفت‌وگو و فرهنگ صلح در برنامه‌ی درسى؛
- جلسه‌ی آموزشى ملى در خصوص آموزش در علوم؛
- سمپوزیوم بین‌المللى در خصوص نقش رسانه در برجسته‌سازى تصویر اسلام در جهان؛
- برگزارى نمایشگاه محصولات آیسیسکو.
ضمنا آیسیسکو براى سال 2006، شهر تاریخى اصفهان را به‌عنوان پایتخت فرهنگى جهان اسلامى انتخاب نموده که برنامه‌هاى متعددى به‌منظور بزرگداشت این مناسبت در حال برنامه‌ریزى مى‌باشد.[7]
ارکان فرعى آیسیسکو
این نهادها زیر نظر سازمان آیسیسکو فعالیت مى‌کنند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- فدراسیون دانشگاه‌هاى جهان اسلام (FUIW)
- نهاد اسلامى، اخلاقى علوم و فناورى (IBEST)
- مرکز ارتقاى سطح تحقیقات علوم آیسیسکو (ICPSR)
تدوین استراتژى‌ها
سازمان آیسیسکو در جهت برنامه‌ریزى استراتژیک براى احیاى آموزش، فرهنگ و علوم در جهان اسلام مبادرت به طراحى و اجراى هشت استراتژى نموده است که این استراتژى‌ها عبارتند از:
- استراتژى فرهنگى جهان اسلام؛
- استراتژى ارتقاى آموزش در کشورهاى اسلامى؛
- استراتژى توسعه‌ی علوم و فناورى در کشورهاى اسلامى؛
- استراتژى نحوه‌ی اجراى فرهنگ اسلامى در غرب؛
- استراتژى استفاده از توانایى مسلمانان در غرب؛
- استراتژى تقریب مذاهب مسلمانان؛
- استراتژى مدیریت منابع آب در کشورهاى اسلامى؛
- استراتژى توسعه‌ی بیوتکنولوژى در کشورهاى اسلامى.
کمیسیون ملى آیسیسکو در جمهورى اسلامى ایران
جمهورى اسلامى ایران در سال 1371 در سیزدهمین اجلاس شوراى اجرایى این سازمان شرکت و حضور خود را به‌طور رسمى در فعالیت‌هاى این سازمان اعلام نمود و در سال 1374 با توجه به مصوبه‌ی پنجمین مجمع عمومى آیسیسکو در سوریه، کمیسیون ملى آیسیسکو در جمهورى اسلامى ایران در وزارت آموزش و پرورش استقرار یافت. هیئت وزیران در جلسه‌ی مورخ 8/6/1383 با استناد به اصل یک صد و سى و هشتم قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران «آیین‌نامه‌ی تشکیل و اداره‌ی کمیسیون ملى آیسیسکو در ایران» را تصویب نمود.
آیین‌نامه‌ی کمیسیون ملى از دوازده ماده تشکیل شده است. براساس آیین‌نامه، کمیسیون ملى آیسیسکو در داخل وزارت آموزش و پرورش مستقر است و وزیر آموزش و پرورش، رئیس شوراى عالى کمیسیون ملى و مدیرکل دفتر همکارى‌هاى علمى بین‌المللى، دبیرکل کمیسیون ملى آیسیسکو مى‌باشند.[8]
دفتر منطقه‌اى آیسیسکو در تهران
دفتر منطقه‌اى آیسیسکو در تهران پس از تصویب در هفتمین مجمع عمومى آیسیسکو (نوامبر 2000) و پس از امضاى موافقت‌نامه‌ی میان جمهورى اسلامى ایران و سازمان آیسیسکو در ژانویه‌ی 2003 در تهران تأسیس گردید. دفتر منطقه‌اى تهران، کشورهاى افغانستان، آذربایجان، بنگلادش، برونئى، دارالسلام، اندونزى، ایران، قرقیزستان، مالزى، مالدیو، پاکستان و تاجیکستان را تحت پوشش قرار مى‌دهد.
فعالیت در زمینه‌هاى آموزش و پرورش، علوم، فرهنگ و ارتباطات در کانون توجه و اولویت‌هاى این دفتر قرار دارد و اهداف و وظایف آن عبارتند از:
- اجرا و پى‌گیرى برنامه‌هاى آیسیسکو در منطقه؛
- ایجاد ارتباط با کمیسیون‌هاى ملى، مؤسسات، دانشگاه‌ها، سازمان‌هاى غیردولتى و کارشناسانى که در زمینه‌ی آیسیسکو در سطح کشورهاى منطقه، فعالیت مى‌نمایند.[9]
عملکرد آیسیسکو
الف) در زمینه‌ی آموزش:
این سازمان برنامه‌های آموزشی خود را در محورهای زیر به اجرا درآورده است:
1- تقویت آموزشی مذهبی اعم از موسسات آموزشی مذهبی، زبان‌های ملل مسلمان و قران کریم در جهت توسعه‌ی جامعه؛
2- تقویت سواد و سوادآموزی در چارچوب «آموزش برای همه»؛
3- تقویت و ارتقای نظام آموزشی؛
4- آموزش در خدمت رشد و توسعه‌ی جامعه؛
5- هماهنگ کردن فعالیت آموزش عالی در خدمت توسعه‌ی همه جانبه.[10]
به‌طورکلی سازمان آیسیسکو فعالیت‌های خود را در بخش آموزش در قالب برنامه‌ی میان مدت 2001 تا 2009 و همچنین برنامه‌های عمل سه ساله برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند. سازمان در طول این برنامه در حوزه‌ی آموزش 22 محور آموزشی را در قالب 5 حوزه‌ی فعالیت مورد توجه قرار داده و در این چارچوب 417 فعالیت را براساس 73 برنامه‌ی اجرا کرده است.[11]
ب) در زمینه‌ی علوم و تکنولوژی:
سازمان در قالب برنامه‌ی عمل سه ساله 2004 تا 2006 در بخش علوم 45 برنامه را در 17 محور و 6 حوزه‌ی فعالیت تعریف نموده و اجرا کرده است. همچنین توزیع سالیانه فعالیت‌ها در طول برنامه‌ی عمل سه ساله‌ی آیسیسکو در بخش علوم برای سال 2004، 129، و برای سال 2005 ،142 فعالیت و برای سال 2006، 127 فعالیت بوده است. که کل بودجه‌ی اختصاص یافته برای اجرای فعالیت‌های سه ساله مبلغ 500/962/13 دلار بوده است.[12]
پ) در زمینه‌ی فرهنگ و ارتباطات:
سازمان آیسیسکو در قالب برنامه‌ی عمل سه ساله 2004 تا 2006 در بخش فرهنگ و ارتباطات 46 برنامه را در 12 محور و 4 حوزه‌ی فعالیت تعریف نموده و اجرا می‌کند. مقایسه‌ی برنامه‌های اجرا شده در این بخش در طول برنامه‌ی عمل‌های سه سالانه 2001 تا 2002 و 2004 تا 2006، 8/39 درصد رشد نشان می‌دهد.[13]