جدال و ستیزه جویی در سیره رسول خدا(ص)

كلمات كليدي : تاريخ، پيامبر(ص)، مجادله، منازعه، جدال، ستيزه¬جويي

نویسنده : سيد علي اكبر حسيني

مجادله واژه‌ای است، عربی از ماده «جدل» این لغت در کتب لغت به معنای درگیری و خصومت و سرشاخ شدن با یکدیگر با انواع فنون آمده است.[1] این لغت هم در معنای مثبت و هم در معنای منفی به کار رفته است؛ اما بیشتر، این کلمه در معنای منفی آن استعمال شده است. رسول خدا(ص) مجادله و ستیزه‌جویی را از اوصاف زشت و ناپسند یک مسلمان برشمردند و همواره مسلمانان را از پرداختن به آن برحذر داشته، از آن نهی می‌فرمودند.

مجادله و ستیزه‌جویی در سیره نبوی(ص)

رسول خدا(ص) از مجادله پرهیز داشت؛ به طوری که روایت شده، ایشان خود را از سه چیز به شدت دورنگه می‌داشت: «جدال و کشمکش، پرحرفی و ذکر مطالب بی‌فایده.»[2] یارانش نیز به تأسی از حضرت(ص) در حضورش کشمکش و مجادله نمی‌کردند.[3] انس بن مالک نقل می‌کند که: «روزی درباره‌ی موضوعی دینی مجادله می‌کردیم که پیامبر(ص) آمد. ایشان از دیدن این صحنه بسیار خشمناک شدند؛ به طوری ‌که چنان خشمی از ایشان سابقه نداشت. ایشان ما را از این کار باز داشته فرمود: امت محمد(ص) آرام باشید آنان که پیش از شما بودند با همین کارها هلاک شدند، جدال را به خاطر بی‌فایدگی آن ترک کنید؛ جدال را رها کنید، چرا که مؤمن جدال نمی‌کند، جدال را رها کنید، چرا که جدال کننده در خسارت است، جدال را رها کنید، چرا که همین گناه برای تو کافی است که همواره جدل کننده باشی جدال را رها کنید، چرا که جدال کننده در قیامت به شفاعت من نمی‌رسد، جدال را رها کنید، چرا که من برای کسی که جدال را ترک کند، هر چند صادق باشد سه خانه در حاشیه، وسط و بالای بهشت متعهد می‌شوم جدال را رها کنید چرا که پس از نهی از پرستش بتان، اولین نهی پروردگار نهی از مجادله بود.»[4]

رسول خدا(ص) جدال را اگر چه شخص محق نیز باشد فاقد خیر برشمرده ترک آن را از نشانه‌های تواضع دانستند،[5] ایشان(ص) کسی را که از جدال بپرهیزد، هر چند محق باشد را با تقواترین مردم معرفی کرده‌،[6] فرمودند: «از نخستین چیزهایی که خداوند مرا از آن نهی کرد نزاع و کشمکش با مردم بود.»[7] پیامبر خدا(ص) ترک مجادله را از نشانه‌های کمال دین برشمردند و فرمودند: ایمان بنده‌ای کامل نمی‌گردد، جز آن‌که ستیزه‌جویی و جدال را رها کند، اگرچه حق با او باشد.[8] ایشان اجر ترک جدال را بهشت معرفی کردند.[9]

ستیزه‌جویی سرآغاز فتنه

پیامبر اکرم(ص) مجادله و ستیزه‌جویی را مقدمه و سرآغاز فتنه معرفی کردند و فرمودند: هیچ گروهی فتنه‌ای برپا نکردند که پس از آن که برای فتنه مجادله کردند و هیچ گروهی در فتنه در نغلتیدند، مگر آنکه آن را پاس داشتند.[10] هم‌چنین دانشمندان و دانشجویان را از پرداختن به مجادله برای به کرسی نشاندن حرف خود برحذر داشته، سزای کسانی که دانشی را فرا می‌گیرند تا بدان با نادانان یا دانشمندان به ستیزه برخیزد را آتش جهنم معرفی کردند.[11] ایشان به این گروه از مردم توصیه فرمودند: مجادله را رها کنید زیرا حکمت با جدل فهمیده نمی‌شود و از فتنه‌اش ایمنی نیست.[12]

پس از پایان جنگ بنی‌مصطلق که با پیروزی چشمگیر رسول خدا(ص) و یارانش همرا بود، رسول خدا در مریسیع اقامت گزید؛ مسلمانان دسته دسته برای نوشیدن آب در سرچشمه آب مریسیع، فراهم ‌آمده بودند در این هنگام یکی از مهاجران به نام جهجاه غفاری با مردی از انصار به نام سنان بن وبرجهنی خزرجی بر سر آب به نزاع و درگیری پرداختند، هر یک از آنان مهاجران و انصار را به یاری طلبیدند، به حضرت خبر رسید و ایشان قضیه را ختم به خیر کردند.[13] این خبر دستمایه عبدالله بن ابی در ایجاد فتنه‌ای جدید شد، او از این پیشآمد به شدت برافروخت و در جمع نزدیکانش که جوانی کم سن و سال به نام زید بن ارقم نیز در میانشان بود، سخنان تندی را علیه مهاجران بر زبان راند و افزود: «به خدا چون به مدینه رسیدیم، عزیزان افراد خوار را از آن بیرون خواهند کرد و...»[14] زید بن ارقم این خبر را به عمویش رساند، او نیز به پیامبر(ص) خبر داد.[15] رسول خدا(ص) برای آن‌که آتش این فتنه را خاموش کند و فکر آن ماجرا را از ذهن مردم بزداید دستور حرکت ناگهانی و بی‌موقع سپاه را صادر کرد، سپاه اسلام آن روز و شب را تا فردای آن روز بی‌وقفه به حرکت خود ادامه دادند و فقط برای اقامه نماز توقف می‌کردند، همین‌که حضرت اجازه فرود آمدن دادند، از فرط خستگی همگی بی‌درنگ به خواب رفتند،[16] بدین ترتیب سر و صدا و کشمکش‌ها فروکش کرد.